Wskaż sceny obyczajowe lub obyczaj i tradycję w polskich dziełach literackich.
Przyczyna nieporozumień związanych z pytaniem tkwi w słowach obyczaje i tradycja. Trzeba dobrze je zdefiniować i zrozumieć, a wówczas – przykłady zlecą się bez problemów.
- Obyczaj to pewien sposób zachowań, typowy dla danej grupy ludzi lub epoki albo regionu. Np.:
- obyczaje Wschodu różnią się od zachodnich,
- obyczaj całowania kobiety w rękę jest typowo polski – a i tak już zanika,
- obyczaj pasowania na rycerza był typowy dla epok rycerskich i dziś już nie istnieje.
Cały czas, codziennie zachowujemy się według obyczajów, choć wcale sobie tego nie uświadamiamy. Do sfery obyczajów należy fakt, że mówimy „cześć” na widok znajomego, pukamy do drzwi, wstajemy, gdy do klasy wchodzi nauczyciel, że chłopak prosi dziewczynę do tańca, że nie powinien siedzieć, gdy ona stoi itd., itd. To są obyczaje.
- Tradycja to też obyczaje, pewien ich rodzaj, utrwalony od wieków, przekazywany z pokolenia na pokolenie, pielęgnowany, otoczony szacunkiem.
Tradycją jest wieczerza wigilijna 24 grudnia, tradycją rodzinną może być np. to samo imię dla pierwszego chłopca w pokoleniu. Nie każdy jednak obyczaj może być tradycją, tradycję powinien uświęcić i udokumentować pewien czas obowiązywania, chęć i zgoda wielu ludzi.
Pytanie żąda scen obyczajowych z polskiej literatury. Jest ich sporo, bo Polacy lubią swoje obyczaje, tradycje, a w czasach zaborów pamięć o nich utrzymywała pamięć o ojczyźnie.
- Właśnie dlatego tak wiele scen obyczajowych utrwalił w Panu Tadeuszu Adam Mickiewicz. Opisuje, w jakiej kolejności wracają szlachcice ze spaceru, w jakim układzie siadają do stołu. Jakie obyczaje wiążą się z polowaniem, a jakie z grzybobraniem. To, że Jacek Soplica dostał czarną polewkę, to piękny staropolski obyczaj tak zwanego dawania kosza konkurentowi (w Niemczech dawano mu zupkę w miseczce z pająkiem, oczywiście namalowanym). Nawet polonez i szyk, w jakim ustawione są pary, to scena jak najbardziej obyczajów.
- A w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza? Kiedy Danusia ratuje Zbyszka przed katem, narzucając nań białą nałęczką i krzycząc „mój ci on!” – nie jest to akt damskiej przemocy, lecz obraz starego obyczaju.
- A w Chłopach Władysława Reymonta? Aż kipi od rozmaitych tradycji związanych głównie ze świętami, ale obyczaje weselne mamy opisane ze szczególną dokładnością (wesele Jagny i Boryny). Smutny koniec Jagusi wywiezionej ze wsi na gnoju to też obyczaj, choć trudny do pochwalenia.
- Z kolei II część Dziadów Mickiewicza opiewa obrzęd dziadów – przywoływania dusz zmarłych, by pomóc im dostać się do nieba. Obyczaj jeszcze pogański, ale połączony w pewien sposób ze znaną i bliską nam tradycją Wszystkich Świętych.
Gdybyś mówił o obyczajach
Zacytuj Norwida! Mówiąc o swojej wędrówce poety przez smutną rzeczywistość, w znanym wierszu pt. „Klaskaniem mając obrzękłe prawice”, pisze tak:
Nieraz Obyczaj stary zawadziłem,
Z wyszczerzonymi na jutrznię zębami,
Odziewający się na głowę pyłem,
By noc przedłużył, nie zerwał ze snami.
Podkreśl – że mimo iż „zawadził”, to znaczy naruszył, zlekceważył jakiś obyczaj – pisze go poeta wielką literą. Ale to ważny zrąb w ludzkiej rzeczywistości.
Zobacz:
Jakie obyczaje rycerskie zostały przedstawione w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza?