MONOLOG – samodzielna, ciągła wypowiedź jednej osoby. Słynny jest w literaturze polskiej monolog Kordiana na górze Mont Blanc, monologiem jest Wielka Improwizacja Konrada w III części Dziadów, słynny monolog w literaturze światowej to: „Być albo nie być” tytułowego Hamleta, bohatera tragedii Szekspira. Wśród monologów różnego rodzaju wyróżnia się „monolog wewnętrzny”, który stał się innowacją powieści XX wieku, a w przypadku powieści – strumienia świadomości, główną jej materią.

Monolog wewnętrzny jest przytoczeniem lub rejestracją wewnętrznego biegu mowy, myśli a nawet skojarzeń bohatera. Ów tok myślenia rzadko jest uporządkowany lub spójny, za to daje informacje o wnętrzu postaci, o jej psychice.