Organizacja państwa
- Władzę sprawowali dziedziczni władcy (książęta bądź królowie) przy pomocy urzędników centralnych (palatyn, kanclerz, skarbnik) i lokalnych (namiestnicy, kasztelanowie, dowódcy drużyn).
- Władca oraz urzędnicy sprawowali sądy nad ogółem ludności, przy czym monarcha był rzecznikiem prawa i najwyższym sędzią. Prawo w przeważającej mierze opierało się na zwyczajach.
- Podstawą utrzymania państwa były: daniny i posługi ludności, wpływy z ceł i regalia.
- Podstawę siły zbrojnej stanowiła drużyna książęca, w mniejszym stopniu osadzane na ziemi rycerstwo i pospolite ruszenie ogółu wolnych.
Rozwój stosunków feudalnych
We wczesnośredniowiecznym państwie polskim wyodrębniła się i rosła w siłę warstwa posiadaczy wielkiej własności ziemskiej. Podstawową formą gospodarki rolnej były jednak drobne gospodarstwa rolne. Wśród wolnych posiadaczy drobnych gospodarstw rozróżniamy rycerzy, zwanych początkowo władykami, oraz smardów – rolników nie korzystających z praw rycerskich. Istniała też warstwa ludności niewolnej (jeńcy wojenni) oraz poddanych, mających obowiązek świadczeń z gospodarstwa na rzecz zwierzchniego właściciela wsi. W dobrach kościelnych istnieli tzw. przypisańcy – nie wolno im było zmieniać pana.
Pojęcia do zapamiętania:
palatyn (wojewoda) – zastępca panującego, w szczególności w zakresie sądownictwa i dowodzenia wojskiem
kanclerz – sprawował opiekę nad kancelarią i czuwał nad polityką zagraniczną
kasztelan (comes castellani) – przedstawiciel panującego na obszarze, w którego centrum znajdował się gród
namiestnik – zastępca monarchy w prowincji
regalia – uprawnienia przysługujące wyłącznie panującemu, np. bicie monety