Walki dynastyczne

Po bezpotomnej śmierci Henryka V (z dynastii salickiej) w 1125 roku, doszło do walk o władzę między pretendującymi do tytułu królewskiego rodami Staufów i Supplinburgów.

  • Koronę udało się zdobyć Lotarowi III z Supplinburga, ale Staufowie nie dali za wygraną. Po śmierci Lotara (1137) odnowili starania o koronę, ale tym razem na przeszkodzie stanął im ród Welfów.
  • Elektorowie wybrali na króla niemieckiego Konrada III Staufa. Jego następcą został Fryderyk I Barbarossa – Rudobrody, koronowany na cesarza rzymskiego (1155-1190).
    Mając do czynienia z wieloma buntami w kraju, Rudobrody zgodził się na ustępstwa na rzecz Welfów. Jednym z głównych przeciwników Rudobrodego stała się Liga Lombardzka zawiązana w 1167 roku, składająca się z 22 miast północnowłoskich.
    W 1176 roku pod Legnano wojska Ligi pokonały Fryderyka opuszczonego przez lenników z rodu Welfów. Cesarz musiał uznać autonomię miast włoskich (pokój w Konstancji 1183 rok), wymagał jedynie, aby uznawały jego zwierzchnictwo.
    Swoją ekspansję Fryderyk Rudobrody skierował głównie na południe, opanowując Sycylię i powierzając ją synowi, Henrykowi VI. Ten po śmierci ojca połączył trzy korony – niemiecką, cesarską i sycylijską (1191-1197). Z kolei po jego zgonie koronę niemiecką zdobył Otton IV Welf (1198), a po kilkunastu latach ogłosił się cesarzem (1209-1218). Konflikt Ottona IV z papieżem Innocentym III zakończył się porażką cesarza.
  • W latach 1220-1250 cesarzem rzymskim był Fryderyk II, syn Henryka VI. W celu umocnienia swej pozycji nadał liczne przywileje feudałom świeckim i duchownym. Nie zapobiegło to jednak kolejnym konfliktom z papieżami, Grzegorzem IX i Innocentym IV. Fryderykowi nie pomogło nawet zabezpieczenie w postaci wprowadzenia jeszcze za życia na tron niemiecki swego syna Konrada IV (1237-1254).

Wielkie Bezkrólewie

Część elektorów, głównie duchownych, w myśl wskazań papieża wybrała w 1246 roku królem landgrafa Turyngii, Henryka Raspe, który jednak szybko zmarł. Opozycja antystaufowska obwołała nowym monarchą hrabiego Wilhelma z Holandii.

  • Konrad IV szykował się do generalnej rozprawy z przeciwnikami, ale podczas przygotowań zmarł (1254).
    Po jego śmierci rozpoczął się okres chaosu politycznego i walk wewnętrznych, podczas którego książęta niemieccy nie potrafili zgodnie wybrać jednego władcy.
  • Jego syn Konradyn nie cieszył się tak wielkim autorytetem i nie zdołał przejąć władzy. Część elektorów po zgonie Wilhelma Holenderskiego (1256) wybrała na tron niemiecki króla Kastylii, Alfonsa X, pozostała zaś grupa księcia angielskiego, Ryszarda z Kornwalii. Jednak obaj ci egzotyczni kandydaci nie posiadali dostatecznych sił, aby przejąć władzę.
  • Zwycięstwo umocniło autorytet Habsburgów i wydźwignęło ich do rzędu najpotężniejszych rodów niemieckich.

Skutki wielkiego bezkrólewia:

  • pogłębienie rozdrobnienia feudalnego Niemiec,
  • wzmocnienie pozycji książąt niemieckich,
  • upadek autorytetu monarchy.

 

Ciąg dalszy walk o władzę

Rywalizacja Habsburgów, Wittelsbachów i Luksemburgów

  • Wybór Rudolf I Habsburg w 1273 r. na króla kończy to okres Wielkiego Bezkrólewia. Prowadził on zręczną politykę, unikając konfliktu z papiestwem, co zaowocowało zgodą na koronację cesarską. Po jego śmierci w 1291 roku na krótki czas zapanowało bezkrólewie.
  • W 1298 roku na tron wstąpił Albrecht – syn Rudolfa, którego kilka lat później zamordowali polityczni przeciwnicy.
  • Na scenie politycznej pojawił się Henryk z Luksemburga, wybrany na króla przez elektorów w 1308 roku (odtąd Henryk VII), przejś­ciowo również cesarz rzymski (1312-1313).
  • Po jego niespodziewanej śmierci przyszedł czas na bawarskich Wittelsbachów, których przedstawiciel, Ludwik IV został królem po krwawej wojnie domowej w 1322 roku, a niedługo potem i cesarzem rzymskim (1328-1347). Z powodu konfliktu z papiestwem i częścią feudałów nie zdołał przekazać swych tytułów synowi.
  • W 1347 roku grono elektorów wybrało królem Karola IV Luksemburskiego – władcę Czech. Jego potomkowie (Wacław IV i Zygmunt) panowali aż do 1436 roku, z krótką przerwą (1400-1410), gdy królem obwołano Ruprechta Wittelsbacha. Zygmunt, podobnie jak i dziad, był rzymskim cesarzem, a ponadto władcą Węgier.
  • Po bezpotomnej śmierci Zygmunta w 1438 roku tron niemiecki powrócił w ręce Habsburgów, tym razem już na kilka stuleci (Albrecht II, Fryderyk V).

Złota Bulla – 1356 rok

W celu pozyskania elektorów Karol IV w 1356 roku nadał im fundamentalne przywileje nazwane Złotą Bullą (od złotej pieczęci cesarskiej przywieszonej do tego dokumentu).

Postanowienia Złotej Bulli:

  • ustanowienie sposobu wyboru króla Niemiec i składu kolegium elektorskiego, które odtąd tworzyć miało 7 członków:
    • arcybiskupi Moguncji, Kolonii i Trewiru
    • oraz świeccy władcy: król czeski, palatyn reński, książę sasko-wirtenberski i margrabia brandenburski;
  • przy wyborze królów obowiązywać miała zasada większości głosów, aby zapobiec wojnom domowym;
  • przewodniczącym kolegium zostawał na mocy Bulli arcybiskup moguncki (oddawał głos na końcu);
  • terytoria elektorów stawały się niepodzielne, a świeccy otrzymywali prawo ich przekazywania najstarszym synom (wraz z tytułem);
  • wprowadzenie przywilejów gospodarczych, takich jak np. bicie monety;
  • Bulla czyniła Niemcy federacją niezależnych, suwerennych państw pod przewodnictwem cesarza i zmniejszała wpływ papiestwa na wybór monarchy niemieckiego.

Wnioski
Późne średniowiecze upłynęło w Niemczech na walkach dynastycznych i poważnych sporach wewnętrznych. W przeciwieństwie do europejskich trendów – procesów zjednoczeniowych i wzmocnienia lokalnych dynastii – w państwie tym zwyciężył partykularyzm. Rozbicie polityczne uległo pogłębieniu i zostało prawnie usankcjonowane.

Pamiętaj!

  • Niemcy są cesarstwem. Władca obierany jest jednak drogą elekcji.
  • Wielkie Bezkrólewie, którego początek datuje się na 1254 rok (śmierć króla Konrada IV), trwało aż do 1273 roku, gdy kolegium elektorów ogłosiło królem mało znanego Rudolfa z Habsburga. Jego przeciwnikiem był potężny wówczas król czeski, a zarazem zdobywca Austrii, Koryntu, Krainy – Przemysław Ottokar II. Walka między rywalami zakończyła się klęską i śmiercią ambitnego Czecha pod Suchymi Krutami (Dürnkurt) w 1278 roku. Uwaga! Dopuszczalna też data 1254.