D

DIALOG

DIALOG – najogólniej rzecz biorąc, dialog to po prostu rozmowa, w której uczestniczą co najmniej dwie osoby. Dialogiem nazywamy także gatunek literacki, popularny w średniowieczu i w renesansie, chociaż znany już w starożytności. W dialogu postacie prowadzą dysputę, prezentują odmienne poglądy, odpowiadają na argumenty swoich rozmówców. Jest to zatem gatunek, który stwarza rodzaj sytuacji dramatycznej, można by taki dialog umiejscowić na scenie. Nie ma w nim jednak wydarzeń i nie

DIARIUSZ

DIARIUSZ – jest to forma dziennika, w którym na bieżąco zapisywane są wydarzenia z życia rodzinnego lub publicznego. W diariuszach (już od drugiej połowy XVI w.) przeróżne wypadki: wojenne, domowe, sąsiedzkie, sejmowe, bez zbytniej dbałości o literacką formę przekazu.

DULSZCZYZNA

DULSZCZYZNA – terminem „dulszczyzna” określa się ludzi pokroju bohaterki dramatu Gabrieli Zapolskiej pt. Moralność pani Dulskiej oraz poglądy, które reprezentują. Jest to swoista mieszczańska mentalność, polegająca na tuszowaniu za wszelką cenę skandalu zagrażającego rodzinie, zasadzie „prania brudów we własnym domu” i stosowaniu słów: „co ludzie o tym pomyślą” jako głównego wyznacznika postępowania – życiowego credo. Pani Dulska jest hipokrytką i ma ciasne horyzonty myślenia, lecz bardzo wysokie mniemanie o swojej

DYDAKTYZM

DYDAKTYZM – literatura ma ulepszać nie tylko świat, ale i czytelnika – ucząc go. Chodzi o uczenie oświeceniowych ideałów i pokazywanie wzorców, a przy okazji o piętnowanie wszelkich wad, postaw przestarzałych, zacofanych. Realizując te cele dydaktyczne, stosowano często zasadę: uczyć, bawiąc. Prócz tego nie stroniono od sposobów bezpośrednich – wykładów do czytelnika. Np. Wstęp do bajek, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego, Kandyd Woltera, Kubuś Fatalista i jego pan Denisa Diderota.

DYGRESJA

DYGRESJA – odejście od zasadniczego tematu i omawianie zjawisk, wydarzeń, spraw luźno z nim związanych, często na zasadzie skojarzenia a nawet przypomnienia. Występuje w zwykłych wypowiedziach, w toku wykładu, przemowy, a także jako chwyt literacki. Jest wręcz cechą gatunkową – poematu dygresyjnego, w którym dygresje są ważniejsze, bardziej nośne znaczeniowo niż sama akcja.