Składnia (Gramatyka)
Zdaniem złożonym nazywamy takie zdanie, które składa się z dwóch lub więcej zdań pojedynczych, np.: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi. Zdania wchodzące w skład zdania złożonego, podobnie jak części zdania pojedynczego, mogą pozostawać względem siebie w stosunku współrzędnym lub podrzędnym. W tym pierwszym wypadku mamy do czynienia ze zdaniem współrzędnie złożonym. Definiujemy je następująco: Zdaniem złożonym współrzędnie nazywa się zdanie składające się ze zdań pozostających względem siebie
Składnia jest nauką o związkach wyrazowych i o budowie zdania. Na przykładzie nauki o zdaniu najlepiej widać hierarchiczną budowę elementów języka. Z głosek (fonetyka) tworzymy morfemy. Z morfemów składamy wyrazy (morfologia: słowotwórstwo oraz fleksja). Z wyrazów układamy związki wyrazowe, a z takich związków – zdania. Opisem tych ostatnich procesów zajmuje się właśnie składnia. Wokół podmiotu i orzeczenia O szyku zwykło się mówić, że w polszczyźnie jest on dowolny. W rzeczywistości odznacza się dużą swobodą, ale do pełnej dowolności daleko. Polecenie
Polecenie: Podaj przykłady zdań podrzędnie złożonych podmiotowych i orzecznikowych. Zdaniem złożonym jest zdanie zawierające więcej niż jedno orzeczenie. Każde takie zdanie złożone jest zbudowane z dwóch zdań składowych, połączonych ze sobą (najczęściej spójnikiem). Wyróżniamy dwa typy zdań dwuorzeczeniowych: złożone współrzędnie oraz złożone podrzędnie. Zwrócić uwagę na wyrazy łączące dwa zdania składniowe. W istocie, większość spójników jest ściśle przypisana do poszczególnych typów zdań złożonych: ale to spójnik zdań współrzędnie złożonych przeciwstawnych,
Polecenie: Sporządź wykres i określ związki składniowe miedzy wyrazami… Wykres zdania Mimo nieposzlakowanej opinii Jan nie został jeszcze kierownikiem swego wydziału. Zależności między poszczególnymi częściami zdania najlepiej widać na wykresie, nazywanym potocznie „drzewkiem zależności”. Pierwszym krokiem przy sporządzaniu wykresu zdania pojedynczego powinno być zlokalizowanie podmiotu oraz orzeczenia. Te dwie najważniejsze części zdania połączymy – jako jedyne na wykresie – poziomą strzałką. Pozostałe zależności – czyli po prostu związki składniowe –
Rozbiór gramatyczny i logiczny zdania Rozbiór gramatyczny Polecenie: W podanych zdaniach wskaż przydawki, dopełnienia i okoliczniki… Mimo nieposzlakowanej opinii Jan jeszcze nie został kierownikiem swego wydziału. Zadanie polega na zaklasyfikowaniu wyrazów do odpowiednich części mowy. Przeprowadzamy więc rozbiór gramatyczny zdania. Pamiętaj, że powinniśmy podawać wyrazy w formie, w jakiej występują w zdaniu, nie zaś w słownikowej – mianownikowej czy bezokolicznikowej. Pamiętaj, że, każdy wyraz – rozumiany jako ciąg liter od
Pytanie na maturze może brzmieć następująco: Zaklasyfikuj podane wyrazy do odpowiednich części mowy… Najpoważniejszą pomyłką, jaka może przydarzyć się w trakcie udzielania odpowiedzi na pytanie z gramatyki, jest pomylenie pojęć odnoszących się do dwóch tytułowych klasyfikacji. Wyrazy jako element języka polszczyzny, dzielimy na części mowy. Natomiast jako części zdania możemy określić te wyrazy, które zostały użyte w danym analizowanym zdaniu. Oba te podziały są więc oparte na różnych kryteriach i
Co to jest równoważnik zdania? Podaj przykłady ilustrujące rozmaitość typów równoważników. Równoważnik zdania to wypowiedzenie nie zawierające orzeczenia, rozumianego tutaj jako czasownik najczęściej w formie osobowej. Trudno natomiast mówić o wyraźnych typach równoważników. Charakterystyczną konstrukcją jest imiesłowowy równoważnik zdania, czyli konstrukcja z imiesłowem przysłówkowym, pełniąca funkcję zdania podrzędnego okolicznikowego czasu lub sposobu. Taki równoważnik jest zawsze podrzędną częścią zdania złożonego: Pisząc te słowa, myślałem o nadchodzącym egzaminie. (= kiedy pisałem) Przeczytawszy gazetę, zaczął rozwiązywać
Schodki mogą być albo w górę, albo w dół. To zależy od kolejności zdań składowych. jeśli pierwsze będzie zdanie nadrzędne, schodki będą prowadzić na dół. Jeśli pierwsze jest zdanie podrzędne, schodki prowadzą na górę. Tak można by scharakteryzować wykres zdania podrzędnie złożonego. Zdania podrzędnie złożone Właśnie ten typ zdań ma charakterystyczny i łatwy wykres schodkowy. Znacznie ważniejsza jest jednak zależności, w jaką wchodzą ze sobą oba człony składowe zdania złożonego. Tę zależność nazywamy relacja
Ćwiczenia Zdania złożone mają dwa orzeczenia, natomiast zdania wielokrotnie złożone zawierające więcej niż dwa orzeczenia. Zdanie współrzędnie złożone przedstawiamy na wykresie jako dwie kreski (dwa zdania składowe) na jednym poziomie. Taki schemat oznacza, że oba zdania składowe są jednakowo ważne, żadne nie jest nadrzędne, a więc ważniejsze od drugiego. Relację nadrzędności – podrzędności obrazuje wykres schodkowy, gdzie w zależności od układu zdań składowych jedno z nich jest nad drugim. Polecenie 1. Dokonaj
Przyjrzymy się tej części zdania, która o istnieniu zdania ma decydować – orzeczeniu, czyli czasownikowi w formie osobowej. O tym, czy dane wypowiedzenie jest zdaniem decyduje właśnie obecność – czasownika w formie osobowej, czyli orzeczenia. Jednakże istnieją tzw. zdania bezpodmiotowe. Spójrz: Zagrzmiało. Świta. Przeprowadzono ankietę. Walczono do końca. W żadnym z nich nie znajdziemy czasownika odmieniającego się przez osoby. Oczywiście, wszystkie te wypowiedzenia trzeba nazwać zdaniami. A zatem należy naszą definicję sprecyzować: orzeczeniem jest najczęściej czasownik
Zdanie pojedyncze Definicja Zdanie pojedyncze to wypowiedzenie z jednym orzeczeniem, wyrażonym osobową formą czasownika. 1. Andrzej je obiad. 2. Jola jest piękną kobietą. W pierwszym zdaniu występuje orzeczenie czasownikowe (czasownik w konkretnej formie fleksyjnej), w drugim orzeczenie imienne, czyli dwuelementowe, na które składają się: łącznik i orzecznik: łącznikiem nazywa się formę osobową jednego z czasowników: być, stać się, zostać, orzecznikiem słowo, które tworzy z nim całość logiczną i gramatyczną. Może to być rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, zaimek,
Imiesłowowy równoważnik zdania – TEST 1. Które zdania są poprawne? a) Idąc po górach, były piękne. b) Idąc po górach, uznał, że są piękne. c) Idąc po górach, zgubił czapkę. d) Idąc po górach, spadła mu czapka. Odp. …………………………………………………………… 2. Przekształć poniższe zdania na wypowiedzenia z imiesłowowymi równoważnikami. Czy wszystkie uda się zamienić? a) Szalał na przerwie. Nabił sobie guza. ………………………………………………………………………………………………………………………….. b) Kiedy umarł, rodzina podzieliła majątek. ……………………………………………………………………………………………………………………… c) Kiedy umierał,
Zdania złożone. TEST 1. Które z poniższych zdań jest zdaniem złożonym podrzędnie okolicznikowym sposobu? A. Chodzi tam, żeby odpocząć od zgiełku miasta. B. Martwiłam się tak, że nie zdążę na pociąg. C. Poprosiłem, żeby oddał mi pieniądze. D. Kupię, gdzie będzie najtaniej. Odp. ………………………………….. 2. W którym punkcie zapisano pytania, na które odpowiadają tylko zdania złożone podrzędnie okolicznikowe czasu? A. odkąd? jak często? kiedy? po co? B. kiedy? odkąd? jak często? jak?
Związki wyrazów w zdaniu TEST 1. W zdaniu: „Uczniowie postanowili urządzić dyskotekę walentynkową.” związek główny tworzą wyrazy: A. dyskotekę walentynkową B. postanowili urządzić C. urządzić dyskotekę D. uczniowie postanowili. Odp. …………………………… 2. Wskaż punkt, w którym zapisane zostały tylko związki przynależności. A. pięć rowerów, kwitnące drzewa, widzę Janka, szedł płacząc B. oglądam film, pojadę jutro, Anka śpi, moimi kasetami C. szedł powoli, biegała szybko, spał spokojnie, poszedł do kina D. rzeka Wisła,
Składnia TEST 1. W podanych zdaniach podkreśl okoliczniki i nazwij ich rodzaje. A. Przed chwilą wróciłem ze szkoły. B. Pomimo deszczu poszliśmy na spacer. C. Poszli odebrać dokumenty. D. Chłopcy czerwienili się ze złości. A. okolicznik ……………………………………………………………………………….. B. okolicznik ……………………………………………………………………………….. C. okolicznik ……………………………………………………………………………….. D. okolicznik ……………………………………………………………………………….. 2. W której grupie znajdziesz tylko związki czasowników z innymi częściami mowy w funkcji okoliczników? A. jedli zupę, wychodzili wczoraj, wyruszyli nocą, słuchali muzyki B. pojadą jutro, wrzeszczeli z przerażenia,
Analiza zdania pojedynczego Analiza (rozbiór) zdania polega na określeniu wszystkich jego części, czyli: części zdania (wykonujemy tzw. rozbiór logiczny), części mowy (wykonujemy tzw. rozbiór gramatyczny). Kolejność czynności Na początku należy w zdaniu znaleźć podmiot i orzeczenie (zazwyczaj jedną linią zaznaczamy podmiot, dwoma – orzeczenie). W następnej kolejność wyodrębniamy: wyrazy, które wchodzą w skład grupy podmiotu (będzie to podmiot z przydawkami), wyrazy wchodzące w skład grupy orzeczenia (tworzy ją orzeczenie
Szyk zdania Pytania testowe mogą sprawdzić, czy potrafisz wskazać szyk przestawny w zdaniu. Na drugim miejscu plasuje się zagadnienie poprawności zdań, bo – choć w polskim zdaniu można sporo przestawiać – niektóre konstrukcje są już nieprawidłowe. By zwycięsko wybrnąć z powyższych pułapek, trzeba mieć podstawową wiedzę o szyku zdania. Oto ona – podana w formie kilku reguł: Imię stawiaj przed nazwiskiem. Dobrze: Gorzej: To był Henryk Sienkiewicz. To był Sienkiewicz Henryk. Wyraz określający
Czym jest imiesłowowy równoważnik zdania? Czasem jest tak, że zdanie podrzędne zamiast normalnego orzeczenia (myślał, pisał, wiał) ma imiesłów (myśląc, pisząc, wiejąc). Wtedy właśnie mamy do czynienia z imiesłowowym równoważnikiem zdania podrzędnego. imiesłowowy równoważnik zdanie nadrzędne zdania podrzędnego ↓ . ↓ Janek zapomniał o bożym świecie. . Myśląc o Joasi, imiesłowowy równoważnik zdanie nadrzędne zdania podrzędnego ↓ ↓
Zdania wielokrotnie złożone Zdania wielokrotnie złożone – składają się z co najmniej trzech zdań składowych, które mogą być w stosunku do siebie złożone współrzędnie, lub podrzędnie, lub i współrzędnie, i podrzędnie, np. (1) Lubię filmy, (2) ale wolę czytać powieści Jane Austin, (3) dlatego teraz wybieram się do biblioteki. 1 2 3 Zdanie 1 – zdanie główne; Zdania 1 i 2 – złożone współrzędnie przeciwstawne; Zdania 2 i 3 –
Zdanie złożone podrzędnie Zdanie złożone zawiera co najmniej dwa orzeczenia. W zdaniu złożonym podrzędnie jedno ze zdań składowych określa drugie, czyli jest wobec niego podrzędne. Zdanie nadrzędne (określane) jest ważniejsze. Zdanie podrzędne określa zdanie nadrzędne. W zdaniu złożonym podrzędnie wyróżniamy zdanie nadrzędne (to, do którego stawiamy pytanie) zdanie podrzędne (to, które jest odpowiedzią na pytanie) (1) Podoba mi się sukienka, (jaka?) . (2) którą masz na sobie. zdanie
