OŚWIECENIE

Czym był libertynizm? Kto reprezentuje tę postawę?

Libertynizm nie zawsze oznaczał postawę rozpusty, braku moralności, wolności jednostki posuniętej do rozwiązłości i braku jakichkolwiek rygorów. W wieku XVII libertynizmem zwano pomysły głoszące wolność człowieka w duchu Epikura czy Lukrecjusza. W oświeceniu wolność ta przekroczyła pewne granice – można powiedzieć granice przyzwoitości. Libertyn to nonszalancki arystokrata, spędzający noce na wyuzdanych ucztach (sypiający we dnie), nie uznający żadnych praw moralnych, odrzucający religię. Głównym przedstawicielem libertynizmu był markiz Donatieu Francois de Sade. Grafoman czy rewolucjonista?

Na czym polegała teoria predestynacji zawarta w Kubusiu Fataliście… Denisa Diderota?

Wśród różnorodnej twórczości Diderota (Zakonnica, Kuzynek mistrza Rameau) wyróżnia się wciąż czytana powieść pt. Kubuś Fatalista i jego pan. Jest to pełna humoru, chwilami frywolna opowieść o tym, jak to pan Kubusia i jego wierny sługa, podróżując konno, toczą żartobliwe rozmowy, czasem na bardzo poważne tematy. Nie jest to powieść typowa. Osią fabuły jest podróż, a chwytem konstrukcyjnym dialog i odautorskie wstawki samego Diderota. Ważniejsze są, oczywiście, przemyślenia i refleksje bohaterów, a nie wydarzenia czy przygody, jakie

O czym jest Kandyd Woltera?

Przykładem powiastki filozoficznej jest Kandyd, czyli optymizm Woltera. Kandyd czyli optymizm tak brzmi pełny tytuł utworu Woltera i od razu sugeruje genezę tejże powiastki. Napisana została zresztą bezpośrednio po trzęsieniu ziemi w Lizbonie, które to spowodowało niemałe spustoszenie i stało się przyczyną refleksji nad światem. A wyrasta Kandyd z buntu przeciwko optymistycznej filozofii Leibniza. Jest to gatunek literacki (powiastka filozoficzna), w którym świat przedstawiony ilustruje tezę światopoglądową lub moralną postulowaną przez

Omów cechy powiastki filozoficznej

Klasycyzm to jednak nie tylko kontynuacje. Powstał w tym nurcie jeden z najbardziej charakterystycznych i oryginalnych gatunków literackich oświecenia: powiastka filozoficzna. Powiastka filozoficzna jako odrębny gatunek literacki powstała we Francji w osiemnastym wieku i z powodzeniem była uprawiana przez najświetniejszych pisarzy francuskiego oświecenia, szczególnie przez Diderota i Woltera. Mimo że pisana jest prozą i dużo obszerniejsza – może kojarzyć się z bajką. Każdy z tych gatunków to swoista przypowieść, w której zdarzenia – w powiastce najczęściej sensacyjne lub

Wymień przedstawicieli oświecenia europejskiego i ich słynne utwory

Francja Wolter – Kandyd Denis Diderot – Kubuś Fatalista i jego pan Charles de Montesquieu (Monteskiusz) – O duchu praw Jean d’Alembert redaktor Wielkiej encyklopedii francuskiej Jaan Jacques Rousseau – Nowa Heloiza Anglia Daniel Defoe – Przypadki Robinsona Crusoe Jonathan Swift – Podróże Guliwera Henry Fielding – Historia życia Toma Jonesa Laurence Sterne – Podróż sentymentalna  Niemcy Prekursorzy romantyzmu: Johann Wolfgang Goethe – Faust, Cierpienia młodego Wertera Friedrich Schiller – Zbójcy, Intryga

Omów oświeceniową twórczość dramatyczną oraz cechy teatru klasycystycznego.

Działalność jego twórców przypada na sam początek oświecenia. Chronologicznie bliska była barokowi, więc powstające wówczas dzieła wiązano z tamtą epoką. Cechy dramatów każą jednak widzieć w nich teksty o charakterze klasycystycznym, oświeceniowym. We wszystkich utworach scenicznych obowiązują trzy antyczne jedności: miejsca, czasu i akcji. Tragedię – utwory Pierre’a Corneille’a, Jeana Baptiste’a Racine’a – z antykiem łączą: „wysoka” tematyka, zaczerpnięta z mitologii, literatury antycznej lub historii (Cyd Corneille’a przenosi nas w średniowiecze), współczesność jest pomijana; „godni” bohaterowie

Wielka Encyklopedia Francuska

Od średniowiecza pojawiały się pomysły opracowania księgi mającej być summą całej wiedzy ludzkości. W siedemnastym wieku pojawiły się mniej lub bardziej specjalistyczne słowniki. Za najnowocześniejszy uważa się Słownik historyczny i krytyczny Pierre’a Bayle’a wydany w roku 1697. W ciągu XVIII stulecia powstało sporo mniej lub bardziej obszernych encyklopedii o bardzo różnej wartości. Polskim przykładem, niezbyt zresztą chlubnym, są Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego, wydane w 1746 roku ze sławną definicją „koń –

Przedstaw najważniejsze postacie oświecenia

Denis Diderot Główny redaktor Encyklopedii, autor wielu haseł, był podobno uczuciowy, inteligentny i gwałtowny – otwarcie głosił swoje poglądy, narażał się więc rozmaitym osobistościom. Miał wszakże potężną protektorkę – przyjaźnił się z carycą Katarzyną II, która zadbała o sprawy finansowe filozofa, a nawet ściągnęła go do dalekiej Rosji na ponadpółroczną wizytę.Diderot był materialistą, a oznacza to, że nie wierzył w istnienie Boga. Pogląd tak śmiały zawiódł go do Bastylii – filozof nie omieszkał bowiem ujawnić światu,

Przedstaw oświeceniowe koncepcje polityczne i społeczne

Monteskiusz (1689-1755) uważany jest za ojca socjologii Dokonał on rozróżnienia między prawidłowościami sterującymi życiem społeczeństw a prawami ustalonymi przez władze. Pierwsze z nich określił mianem socjologicznych i uznał, że są poznawalne naukowo, podobnie jak prawa fizyczne. Jednocześnie odrzucił pojmowanie historii jako rozumnego procesu mającego określony cel i stwierdził, że losy państw i społeczeństw są w pewnym stopniu przewidywalne i powtarzalne, i mogą być przedmiotem, jak na owe czasy wręcz przyrodniczych, badań naukowych. Monteskiusz jest dla nas bardzo ważny

Czym charakteryzował się sentymentalizm?

Ten prąd narodził się w dojrzałym oświeceniu. Epoka zdążyła już okrzepnąć. Racjonalizm i libertynizm coraz mniej szokowały, a klasycyzm ujawnił swoje słabe strony: jego dydaktyzm i sztywne reguły formalne ograniczały literaturę pod względem artystycznym. Nic dziwnego, że następne generacje twórców zwróciły się ku innym wartościom. Dostrzeżono jednostkę i jej problemy ze sobą (uczucia!) i światem (to, że normy społeczne niszczą ludzką indywidualność, często unicestwiają miłość). Kluczowymi pojęciami sentymentalizmu stały się: serce, uczuciowość, czułość i natura, którą otoczono

Kiedy się narodził i czym charakteryzuje się klasycyzm?

Narodził się we Francji w połowie XVII wieku. Europa jeszcze nie pożegnała się z barokiem. We Włoszech powoli bladła gwiazda poety Mariniego, ale w Hiszpanii nadal triumfowały dramaty Calderona, a w Polsce pisali Jan Andrzej Morsztyn i Wacław Potocki. Wtedy to właśnie na dworze Ludwika XIV, Króla Słońce, pojawili się twórcy, którzy zamiast hołdować barokowej ozdobności, zwrócili się ku antycznemu ładowi, harmonii i elegancji. W filozofii bliski im był racjonalizm i krytyczny stosunek do rzeczywistości. Opowiadali się za

Jakie pojęcia określają charakter epoki oświecenia?

Główny nurt oświecenia to myśl filozoficzna. Dlatego podstawowe pojęcia, za pomocą których można by scharakteryzować epokę, wywodzą się z filozofii. Krytycyzm był postawą myślicieli nowej epoki wobec tradycyjnych instytucji politycznych i religijnych, takich jak Kościół, władza monarsza itp. Zostały poddane krytyce stare ideały,  ich miejsce zajął nowy ideał – wiedza. Racjonalizm wywodzi się od Kartezjusza i eksponuje rolę rozumu w dochodzeniu do prawdy i wiedzy. Najistotniejszą cechą i siłą człowieka według

Czy oświecenie odrzuciło „ducha” na rzecz „materii”?

Używając języka filozofów, można stwierdzić, że jest to epoka „powrotu myśli ludzkiej do rzeczy”. Odwrót od ducha polegał na nowym celu, który stawiali sobie myśliciele epoki: zająć się „życiem i rzeczą”. W epoce tej – według niektórych – ukształtował się materialny świat współczesnego człowieka i nasz światopogląd, pościg za pieniędzmi, wygodą, skomplikowanymi konstrukcjami technicznymi ułatwiającymi życie. Oświecenie określa się niekiedy rewolucją mechanistyczną, bowiem zapanowało wówczas upodobanie do różnych tworów inżynieryjnych. Myśl, że wszechświat

Dlaczego oświecenie nazywa się epoką rozumu?

Określenie to dobrze charakteryzuje nową epokę, gdyż podstawowym jej pojęciem był racjonalizm – to znaczy wiara w rozum (ratio), w to, że jest on najistotniejszą cechą i siłą człowieka. Racjonaliści odwoływali się do słynnego twierdzenia Kartezjusza: „Myślę, więc jestem”. Ów filozof jedyną pewność tego świata upatrywał właśnie w myśleniu człowieka. W dobie oświecenia zmalał religijny wymiar ludzkiego istnienia, natomiast nastąpił rozwój nauk przyrodniczych, matematyki, fizyki, chemii. Określa tę dobę potęga myśli ludzkiej. Francja stała się

Jakie okoliczności historyczne określiły epokę oświecenia w Europie?

Były to czasy, kiedy Francja jako potężna monarchia dominowała w Europie. Jej władcami byli kolejno: Ludwik XIV (Król Słońce), Ludwik XV, Ludwik XVI. Pierwszy z nich rozpoczął tworzenie silnej, absolutnej władzy królewskiej, lecz również jego dziełem był rozkwit dworu i przepych stylu życia arystokracji, który musiał odbić się niekorzystnie na innych grupach społecznych. Dwór królewski kwitł – lecz rosły także podatki nakładane na niższe stany. W tym samym czasie nastąpił wzrost ludności, mieszczaństwo francuskie

Wymień i scharakteryzuj twórczość pisarzy doby Sejmu Wielkiego

Do pisarzy doby Sejmu Wielkiego, głoszących konieczność reform, zaliczamy twórców ówczesnej publicystyki, czyli: Stanisława Staszica, Hugona Kołłątaja, Franciszka Salezego Jezierskiego. Stanisław Staszic napisał: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego i Przestrogi dla Polski. Podjął w swoich dziełach szereg istotnych problemów: kwestię wychowania, obieralności królów, pojęcie narodu, demokracji, wolności itp.  Oto reformy, jakie propagował:  konieczność edukacji obywateli (przywołuje tu słynne zdanie Zamoyskiego: „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”), równość obywateli wobec prawa, zniesienie liberum

Dlaczego oświecenie nazywane jest wiekiem powieści?

Dlaczego oświecenie nazywane jest wiekiem powieści? Ponieważ właśnie wówczas, w XVIII wieku, rozkwitła powieść angielska. Dało to początek burzliwej karierze gatunku – wiemy przecież, że w XIX wieku wykrystalizuje się powieść realistyczna, że do dziś rodzi się wiele odmian – tradycyjnych i nowatorskich. Był to, jest i chyba jeszcze jakiś czas będzie gatunek bardzo poczytny: od dzieł Balzaka po eksperymenty Joyce’a czy nawet niewysokiego lotu romansidła. Powieść wyparła dawny epos, który dziś jest właściwie

Kogo można uznać za reprezentanta polskiego rokoka?

Przede wszystkim Dionizego Kniaźnina, ze względu na jego wiersze – miniatury, ulotne, rokokowe erotyki. Kniaźnin związany był z Czartoryskimi, a pamiętamy, że o ile dwór królewski oznaczał klasycyzm, o tyle Puławy Czartoryskich były bastionem uczuć: sentymentalizmu i rokoka. Z pewnością osobą nadającą ton całemu środowisku była księżna Izabela Czartoryska, która potrafiła łączyć zachodnie ideały z narodową tradycją. Projektowała ogrody w stylu angielskim, czytano tu Pieśni Osjana i Nową Heloizę. I tu właśnie, w Puławach, zamieszkał poeta Kniaźnin i pozostał w nich prawie do

Oświecenie – wyjaśnij genezę nazwy i ramy czasowe epoki

Poprzednia epoka wywodziła swą nazwę od klejnotu, ich następcy wzięli nazwę od światła. I taka była filozofia nowej epoki: oświecenia, rozumu, samoświadomości myślicieli, którzy zarzucali ciemnotę, zacofanie i „zepsucie sztuki” poprzednikom. Nazywano oświecenie także „wiekiem rozumu i wiekiem filozofów”. Termin „oświecenie” powstał w Niemczech. Nowy prąd szybko ogarnął Anglię, Francję, a wkrótce całą Europę. Nic dziwnego, że ludzie chętnie przyjęli nowe ideały i założenia, przynosiły one bowiem optymizm i wiarę w sens życia na ziemi, odsunęły ponure myśli

FILOZOFIA oświecenia – Rousseau, Wolter, Berkeley

Filozofia oświecenia  Jean Jacques Rousseau Jeden z najsławniejszych filozofów epoki oświecenia. Uczestniczył w pracach nad pomnikowym dziełem epoki, Wielką Encyklopedią Francuską. Nie był entuzjastą postępu, rozumu i cywilizacji. Uważał, że rozwój nauki, rzemiosła, rolnictwa i techniki nie przyczynił się do powszechnego szczęścia, lecz upadku moralnego społeczeństwa. Współczesne mu objawy moralnej degrengolady – zdaniem myśliciela – były skutkiem porzucenia przez człowieka stanu naturalnego. W przeciwieństwie do uspołecznionych filozofów, Hobbesa i Locke’a, uważał, że przed wykształceniem się