REALIZM / POZYTYWIZM
Publicystyka to esej, reportaż, artykuły krytycznoliterackie i polityczne, a przede wszystkim programowe – podejmujące problematykę społeczną, popularyzujące program i polemikę z przeciwnikami ideowymi. Jasne jest, że publicystyka była konieczną formą wypowiedzi w przypadku pozytywistów. Artykuły programowe, które zasługują na uwagę: My i wy – wyraźnie polemiczny artykuł Aleksandra Świętochowskiego, wydrukowany na łamach Przeglądu Tygodniowego, wystosowany przeciwko bezprogramowości i bierności konserwatystów. Inne artykuły tego publicysty to: Poszanowanie pracy, Praca u podstaw, Tradycja i historia wobec postępu. Już tytuły wskazują na
Emma Bovary Tytułowa bohaterka w słynnej powieści Flauberta (Pani Bovary). Na imię miała Emma, była panną wykształconą i oczytaną. I właśnie świat książek poruszył jej wyobraźnię i marzenia do tego stopnia, że nie mogła pogodzić się ze zwykłym życiem na prowincji. Jako żona miłego, ale nudnego doktora Bovary, czuła się odsunięta od prawdziwego świata miłości, tragedii, szczęścia, wielkich wydarzeń. Zaczęła zatem tworzyć ich namiastki w swoim świecie – weszła na ścieżkę niebezpieczną. Kolejni kochankowie, długi,
Lwa Tołstoja – autora epopei Wojna i pokój, wielkiej powieści o miłości i zdradzie pt. Anna Karenina, i dobrodziejstwach form, jak Opowiadania sewastopolskie. Pisarz arystokrata, autor słynnej powieści historycznej pt. Wojna i pokój. Miejsce Tołstojowskie to majątek Jasna Polana. Tu się urodził, tu pisał, tu założył później szkołę dla dzieci wiejskich. Tołstoizm to postawa etyczna, na wskroś chrześcijańska, głosząca nakaz czynienia dobra, odrzucenie wszelkiej przemocy i zemsty. Model epicki pisarza najlepiej obrazuje Wojna i pokój,
Epoka Zbrodnia i kara to jedna z wielkich powieści realizmu. Na uwagę zasługuje fakt, że Dostojewski zwrócił powieść realistyczną w kierunku pogłębionej analizy psychologicznej postaci (penetracji ich psychiki). Dużą rolę w jego powieściach odgrywają monologi wewnętrzne bohaterów. Forma utworu Zbrodnia i kara to powieść polifoniczna, czyli wielogłosowa. Obraz świata przedstawionego nie wyłania się z opowieści wszechwiedzącego narratora, lecz prezentowany jest z punktu widzenia bohaterów, których głos jest tak samo ważny jak głos narratora. Narrator powstrzymuje się od
Karol Dickens – piewca dziewiętnastowiecznego Londynu, kojarzy się czytelnikom z losami Dawida Copperfielda, z uśmiechniętą, dobroduszną twarzą pana Pickwicka i jego komicznymi przygodami, z atmosferą Bożego Narodzenia za oknami londyńskich domów… Któż nie czytał w młodych latach książek Dickensa! A kto nie czytał, widział z pewnością filmową realizację Opowieści wigilijnej… Powieści te chwilami przypominają baśń i byłyby nią, gdyby nie bolesne realia ówczesnej nędzy ludzi biednych, krzywdy dzieci i osób słabych. Najsłynniejsze dzieła Dickensa to: Dawid Copperfield – opowieść
Temat historyczny stał się modny. Artyści odmalowywali dzieje swoich narodów, portretowali bohaterów. Najlepszym przykładem – nasz własny artysta – Jan Matejko. Ale i europejscy mistrzowie nie stronili od dawnych dziejów – w modę weszły całe cykle ukazujące dzieje narodu czy ludzkości. Akademicy pragnęli, by malarstwo historyczne było idealizowane: przecież miały upamiętniać heroizm, sławić wielkich bohaterów, dawać moralny przykład. Malarze nie zawsze wiernie trzymali się tych wytycznych – często podejmowali ważne tematy, ubierając
W myśl założeń ogólnych, racjonalnych i użytecznych, naukowych i „dotykalnych”, głoszono następujące hasła programowe: Monizm przyrodniczy – inaczej jedność świata natury i ludzi, bo cały świat podlega tym samym prawom. Konsekwencją monizmu przyrodniczego było właśnie stosowanie metod biologii i fizyki, eksperymentu i obserwacji do badania sfery ludzkiej. Scjentyzm – to zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, bo one są jedynymi źródłami rzetelnej wiedzy. Praktycyzm – stawianie sobie osiągalnych, rozsądnych celów, troska o dobór środków do
W myśl założeń ogólnych, racjonalnych i użytecznych, naukowych i „dotykalnych”, głoszono następujące hasła programowe: Monizm przyrodniczy – inaczej jedność świata natury i ludzi, bo cały świat podlega tym samym prawom. Konsekwencją monizmu przyrodniczego było właśnie stosowanie metod biologii i fizyki, eksperymentu i obserwacji do badania sfery ludzkiej. Scjentyzm – to zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, bo one są jedynymi źródłami rzetelnej wiedzy. Praktycyzm – stawianie sobie osiągalnych, rozsądnych celów, troska o dobór środków do
Zacznij Lalka Bolesława Prusa to jedna z największych powieści polskiego pozytywizmu. Jej główny bohater – kupiec Stanisław Wokulski – to człowiek, którego osobowość kształtowała się w dobie romantyzmu, ale dorosłe życie upływało w czasach pozytywizmu. Epoki te były tak skrajnie różne, że trudno sobie wyobrazić, iż w jednym bohaterze mogą skupić się cechy zarówno romantyka, jak i pozytywisty. Ale tak właśnie jest w przypadku Stanisława Wokulskiego. Cechy pozytywistyczne Każdy bohater pozytywistyczny powinien w swoim życiu dążyć do
Ramy czasowe epoki Rok 1850 – termin „realizm” staje się hasłem młodych pisarzy francuskich (to także data śmierci Balzaka!). Rok 1880 – data śmierci Flauberta, około tego roku debiutują symboliści i pojawiają się powieści Zoli. Z datami granicznymi epok literackich jest ten kłopot, że trudno podać konkretną datę i być pewnym, że skończył się na przykład romantyzm, a nastał pozytywizm. Jeśli chodzi o pozytywizm – w Polsce łatwiej ustalić te
Powieść realistyczna „Powieść jest jak zwierciadło, które obnosi się po gościńcu”. To jedna z pierwszych, najbardziej znaczących definicji gatunku, którą sformułował Stendhal. Wskazywała na elementarny wyznacznik powieści – Arystotelesowską zasadę mimesis, czyli naśladownictwa rzeczywistości. Powieść niczym lustro miała odbijać świat, z fotograficzną dokładnością odtwarzać to, co zgodnie z regułą prawdopodobieństwa mogłoby się zdarzyć. Mimo że data powstania utworu wskazuje epokę romantyzmu – jest to powieść realistyczna. Powieść realistyczna jest dziełem,
To arcydzieło rosyjskiego pisarza ukazało się w roku 1845. Jego głównym bohaterem jest biedny student Rodion Raskolnikow, który zabił lichwiarkę i jej siostrę. Nie zrobił tego dla zysku. Czyn ten traktuje raczej jako sposób na wyeliminowanie ze społeczeństwa jednostek małowartościowych. Sam uznaje się, oczywiście, za indywidualność wyższego rzędu. Opis morderstwa jest dość dokładny i brutalny. Śledztwo prowadzi niepozorny, choć w rzeczywistości znakomity oficer śledczy Porfiry Pietrowicz. Raskolnikow zostanie zdemaskowany i za karę zesłany na katorgę.
Realizm powieści jest niezaprzeczalny Wierne przedstawienie obrazu społeczeństwa: środowiska arystokratycznego – pani Andrzejowa i Zygmunt Korczyńscy, ziemiańskiego – Korczyńscy, zaściankowego – mieszkańcy Bohatyrowicz. Stypizowanie postaci, wyrazistość i dokładność w przedstawieniu charakterów i tła obyczajowego. Eliza Orzeszkowa z drobiazgowością opisała Korczyn, Bohatyrowicze, Olszynkę, Osowce. Działania bohaterów umotywowane są nie tylko przyczynami współczesnymi, ale także dawnymi – występują odniesienia do historii, czyli nawiązania do niedawnych powstań i bardzo odległych w czasie dziejów Jana i Cecylii. Narracja w powieści realistycznej jest prowadzona
II połowa XIX wieku była prawdziwą rewolucją we wszystkich niemal dziedzinach życia ludzkiego. Już nie świece płonęły wieczorami w domach, lecz lampy naftowe. Podróże odbywano nie konno, lecz najzwyczajniej w świecie – pociągiem. Piękne pióro poety poszło do lamusa – pisarz pozytywista używa maszyny do pisania. Ludzie porozumiewają się na odległość, mają telegraf, a od 1876 roku – telefon. Nie doceniamy dziś wagi tych wynalazków, a przecież to one zmieniły
Dobra pani Elizy Orzeszkowej Tytułowa dobra pani to zamożna ziemianka, członkini stowarzyszenia dobroczynności Ewelina Krzycka, która ma dużą potrzebę czynienia miłosierdzia, ale wyłącznie z myślą o własnym zadowoleniu. Postanawia zaopiekować się osieroconą pięcioletnią Helenką. Zajmuje się nią jednak dopóty, dopóki nie znudzi się strojeniem dziecka w piękne sukienki. Uczy dziewczynkę francuskiego, rozpieszcza ją, obsypuje prezentami, wyjeżdżają nawet razem w podróż do Włoch. Po kilku latach jednak Helenka nudzi już swoją opiekunkę. Krzycka odnosi się
Wśród tych, którzy publikowali i głosili myśl nowej epoki, wymienić należy nazwiska: August Comte – Wykłady filozofii pozytywnej Herbert Spencer (czyt. Spenser) – Wstęp do socjologii Hipolit Taine (czyt. Tein) – Rasa, środowisko, moment John Stuart Mill – Co to jest utylitaryzm? Dzieła tych filozofów naświetlały różne punkty problemowe, lecz zasadą ogólną było odrzucenie irracjonalizmu i cudowności romantycznej na rzecz naukowej, racjonalnej i praktycznej interpretacji świata. Postęp w nauce, medycynie, inżynierii spowodował inne spojrzenie
Czy Kmicica można uznać za bohatera romantycznego? Typowym bohaterem romantycznym Kmicic oczywiście nie jest. Sporo jest jednak rysów tej postaci, które ów „gatunek” osobliwie przypominają. Na swoim „młodzieńczym” etapie przypomina Kmicic Jacka Soplicę. Jest to ta odmiana szlachcica, która musi się wyszumieć, wszczyna kłótnie, nie stroni „od bitki ani od wypitki” i psuje sobie reputację. Kmicic jest nieszczęśliwym, odrzuconym kochankiem, „po uszy” pogrążonym w uczuciu do Oleńki, która jako prawa obywatelka
Jego życie i twórczość także przypada jeszcze na czasy romantyzmu. Trzeba go zaliczyć do ojców powieści. Znajdujemy w jego powieściach romantyczne przygody i eksplozje gwałtownych uczuć. Zarazem jednak Stendhal przeprowadza wnikliwą analizę psychologiczną swoich postaci, rejestruje fakty, dba o autentyzm, prawdopodobieństwo świata przedstawionego. Stendhalowski prowincjusz bez skrupułów wspinający się po drabinie kariery społecznej to Julian Sorel, bohater powieści Czerwone i czarne, który spadnie na łeb na szyję, gdy podda się prawdziwemu uczuciu. Być może dlatego,
Można powiedzieć, że Eliza Orzeszkowa raczej miernie ocenia epokę romantyzmu, a do postaw typowych romantyków odnosi się co najmniej niechętnie. Pisarka czyni „nosicielami romantyzmu” kilka postaci Między innymi Emilię Korczyńską, kobietę rozczytaną w romansach, żyjącą w iluzorycznym świecie wyobraźni, tęskniącą za wymyślonym mitem miłości romantycznej. Jej wypowiedzi śmieszą, a postawa bywa denerwująca, tym bardziej że bujając w obłokach, lekceważy szczere uczucie Benedykta. Następny romantyk to Zygmunt Korczyński. Wybitna jednostka – uduchowiony artysta, wyobcowany w tłumie przeciętniaków.
Realista, który nie uważał się za realistę. Sądził, że realizmowi brak piękna i uczucia, ale głosił podobny program. Mówił o zdystansowaniu, bezosobowości i beznamiętności narratora, postulował wielką dbałość o prawdę, podejmowanie tematów z życia codziennego. Pisanie powieści poprzedzał obserwacjami i doświadczeniami, gromadził wielką dokumentację. Poświęcał swemu zajęciu wiele czasu i energii. Był samotnikiem. Pisał o idealnej miłości, o środowisku drobnomieszczańskim, podejmował też tematy historyczne, a fabułę opierał na faktach. Najsłynniejsza powieść Gustawa Flauberta, Pani Bovary, powstała na podstawie autentycznego wydarzenia: samobójstwa
