Współczesność
„Współczesnością” lub „Pokoleniem ’56” nazwała krytyka literacka poetów, którzy debiutowali po 1956 roku. Patrząc na te debiuty z perspektywy współczesności, trudno mówić o formacji pokoleniowej, ponieważ poza zbliżoną datą zaistnienia – ich autorzy niewiele mają wspólnego artystycznie, biograficznie łączą ich zaś, choć różne, doświadczenia wojenne i inne przeżycia pokoleniowe. Wspólnota ich poezji ma charakter sytuacyjny. Kto wtedy debiutował? Należący do pokolenia Kolumbów Miron Białoszewski i Zbigniew Herbert. Ich debiuty Kazimierz Wyka nazwał „pozornymi”,
Literatura romantyczna niewątpliwie najmocniej odcisnęła swe piętno nie tylko na poezji późniejszych epok, ale i na życiu wielu Polaków, przede wszystkim tych, którzy w różnych okolicznościach historycznych zmuszeni byli opuścić kraj. Ale byli też tacy, którzy za wszelką cenę usiłowali pozbyć się romantycznej schedy, pragnęli ostentacyjnie „zrzucić z ramion płaszcz Konrada” (Antoni Słonimski). Zbiorową antyromantyczną demonstrację urządzili futuryści – nawoływali do burzenia pomników, przewietrzania muzeów, kpili z „mickiewiczów i słowackih”. Futurystom nie podobało się wszystko,
Wiedza o filozofii XX wieku jest niezbędna przy podsumowaniach minionego stulecia, interpretowaniu najważniejszych zjawisk literackich i wskazywaniu związków między literaturą a filozofią. Intuicjonizm (bergsonizm) Inicjatorem tego kierunku był francuski myśliciel Henri Bergson (1859-1941). Jego myśl, bardzo popularna i atrakcyjna w wieku XX, stała się kontynuacją buntu wobec rozumu, który zapoczątkował jeszcze Rousseau. Bergson krytykował działanie umysłu, ludzkiej władzy wielbionej przez wielu filozofów kierunków racjonalistycznych. Rozum, żeby poznać świat, musi
Czesław Miłosz (1911-2004), poeta, prozaik, eseista, tłumacz, historyk literatury, laureat literackiej Nagrody Nobla w roku 1980. Powszechnie uważany za najważniejszego twórcę polskiej poezji XX wieku. Świadek epoki – utrwalony w jego twórczości portret XX stulecia jest bardzo ważny dla młodszych pokoleń. Erudyta, który posługując się prostym, jasnym, klasycznym językiem, odwołuje się do przeszłości kultury. Autorytet moralny, piewca wysokiej etyki, co czyni jego twórczość ponadczasową, uniwersalną. Fakty z biografii przydatne do odczytania
Poeta noblista To trzeci, po Reymoncie i Sienkiewiczu, laureat literackiej Nagrody Nobla. Twórczość Miłosza jest bogata – nie ogranicza się do poezji, równie ważną domeną jego działań jest proza i przekłady, był też profesorem języków i literatur słowiańskich w Berkeley w USA. Czesław Miłosz Periodyzacja twórczości Miłosza Dwudziestolecie międzywojenne Urodzony w Szetejniach w 1911 r. (powiat kiejdański na Litwie), w roku 1929 zdaje w Wilnie maturę i podejmuje studia na
Charakterystyczną cechą prozy mówiącej o wydarzeniach II wojny światowej jest rezygnacja z fikcji literackiej. Po cóż zmyślenie, skoro rzeczywistość przerosła wyobraźnię? Medaliony, Opowiadania Borowskiego, Zdążyć przed Panem Bogiem opowiadają o wydarzeniach, które stały się udziałem konkretnych ludzi, ich autorzy starają się przy tym pokazywać to, co typowe, powtarzalne w wojennych losach. Są to jednocześnie dzieła niejednorodne formalnie. Medaliony Zofii Nałkowskiej łączą cechy opowiadania, reportażu, nawet eseju. W Opowiadaniach Tadeusza Borowskiego
Jednych zachwyca, innych wcale nie… Dziwny, niesamowity, fascynujący, a może bełkotliwy i niezrozumiały? Zawsze wzbudzał liczne kontrowersje u odbiorców i tak jest właściwie do dzisiaj, chociaż dramat surrealistyczny od dawna należy do klasyki. Przyszedł wraz z dwudziestym wiekiem, razem z jego szaleństwami i potwornościami. Chciał mu niejako dorównać swoją prowokacyjną, nieobliczalną estetyką. Był jednocześnie dowodem na złożony kształt świata, bo, paradoksalnie, deformując rzeczywistość, obnażał jej niedoskonałości i absurdy. Stał się alternatywną formą sztuki, wymierzoną po części w tradycyjny, realistyczny
Zbigniew Herbert Herbert jest najważniejszy! Spadkobierca myśli, obserwator postaci dawnego, antycznego świata – najwięcej darów starożytności wprowadził do współczesnej poezji. Herbert bez obaw czerpie ze świata ksiąg, obrazów, mitów, również z mądrości Biblii, ale szczególnych barw w jego poezji nabiera właśnie kostium antyczny. Wielu uważa Herberta za klasyka, który w postawach antycznych upatruje wzorców postępowania, odnajduje w nich powagę, spokój, prawość – obce współczesnemu światu. Dlaczego klasycy 1 W księdze czwartej Wojny Peloponeskiej Tukidydes
Dramat powojenny nie poddaje się łatwo opisowi, współistnieją w nim bowiem różne tematy i tendencje. Można uznać, że kontynuuje odziedziczony po dwudziestoleciu międzywojennym podział na pisarstwo ciążące ku tradycji i pisarstwo awangardowe. Inspiracjami dla twórców teatru współczesnego były zarówno utwory klasyczne, bliskie realizmowi, jak i dzieła ekspresjonistyczne, symboliczne, groteskowe. Które z nich dominują? Bez wątpienia właśnie te drugie – absurd czy groteska wydają się lepiej opisywać otaczający świat. Literatura nie rodzi się w próżni, lecz pokazuje
Człowiek myślący o ojczyźnie zazwyczaj nie kojarzy jej z całym państwem. To pojęcie jest jakby za duże, zbyt abstrakcyjne. Konkretem jest przestrzeń mniejsza – jakiś region czy dana miejscowość, miejsce, z którym człowiek się identyfikuje. Zazwyczaj jest to miejsce z dzieciństwa, często po latach idealizowanego. Właśnie takie przestrzenie można określić jako małe ojczyzny albo ojczyzny prywatne. Są one ważnym tematem w prozie XX wieku – przemiany historyczne i społeczne coraz silniej prowokują pytania o tożsamość, o zakorzenienie. Kim
Wiek totalitaryzmu Wiek XX to okres wielkich totalitaryzmów, systemów władzy, które starają się podporządkować sobie całe społeczeństwo, kontrolować każdy przejaw aktywności człowieka (por. łac. totus – cały). W takim państwie jednostka jest bezsilna wobec wszechmocy systemu, zostaje uprzedmiotowiona (stanowi tylko drobną cząstkę całości). Całkowite zniewolenie wynika z monopolistycznej ideologii – rządzi jedna partia, wykluczająca wszelki sprzeciw, nie ma opozycji. Często na czele tej partii stoi jakiś charyzmatyczny przywódca (Hitler, Stalin czy Wielki
Język bywa w literaturze czymś więcej niż tylko środkiem opisu świata. Słowa same w sobie mogą być interesujące – wyrażać nasz stosunek do świata, wpływać na sposób postrzegania rzeczywistości. „Granice mojego języka są granicami mojego świata” – stwierdził filozof Ludwig Wittgenstein. Podobnie jest ze światem wyobraźni twórcy, który może być opisywany przez nowe środki wyrazu. Pisarze wychodzą niekiedy z założenia, że literatura powinna kreować własne kody językowe, różne od powszechnie używanych. Dlatego nadają
Literatura a polityka Historia i polityka zawsze miały wpływ na literaturę, jednak w XX w. jest on szczególnie widoczny. To one stały się głównym kryterium podziału na kolejne okresy, np. dwie wojny światowe wyznaczają czas dwudziestolecia. Układ sił po 1945 r. spowodował, że literatura polska rozwijała się w dwu równoległych nurtach: w kraju i na emigracji. Ważnymi ośrodkami były Londyn i Paryż (gdzie wydawano czasopismo Kultura). Twórcy emigracyjni mogli mówić o sprawach zakazanych (np. o Katyniu czy sowieckich łagrach),
Najważniejszym tematem literatury II połowy XX wieku okazały się wydarzenia II wojny światowej i ich następstwa. Życie przerosło wyobraźnię – stąd wynika charakterystyczne dla tych utworów odejście od fikcji literackiej w stronę różnorodnych form dokumentalnych. Autorzy starają się pokazać przede wszystkim prawdę historyczną, rzeczywiste przeżycia ludzi. W prozie mamy więc do czynienia z takimi formami, jak pamiętnik, dziennik, wywiad, reportaż itp. Często zresztą cechy tych różnych gatunków mieszają się ze sobą w jednym utworze –
W literaturze XX wieku widoczny jest – zapoczątkowany już wcześniej – proces odchodzenia od czystych rodzajów i gatunków literackich w stronę różnego rodzaju form synkretycznych. Pisarze łączą różne konwencje stylistyczne, eksperymentują z kompozycją i językiem, rezygnują np. z fabuły (przykładem może być awangardowa forma nouveau roman). Zaciera się też samo pojęcie „literatury pięknej”, która w tradycyjnym ujęciu obejmowała teksty mające przede wszystkim funkcję estetyczną. Dziś tak rozumiana literatura miesza się z innymi typami piśmiennictwa, z wypowiedziami o charakterze informacyjnym,
Groteska Estetyka każdej epoki wiąże się ściśle z głoszonym wówczas światopoglądem. Jeśli rzeczywistość wydaje się uporządkowana i poznawalna rozumem, realizm wydaje się najlepszym sposobem opisywania świata. Jeżeli artysta czuje, że tak nie da się opisać tajemnic tegoż świata, wybierze inne środki wyrazu, np. symbol. A jeśli widzi rzeczywistość jako chaotyczną, absurdalną, wybierze groteskę! Może to właśnie chaos minionego stulecia spowodował, że wiek XX nadał szczególne znaczenie grotesce, choć tę kategorię estetyczną można
Z pierwszym pokoleniem, które urodziło się w wolnej Polsce, wiązano wielkie nadzieje. Ci młodzi ludzie mieli żyć inaczej niż ojcowie i dziadkowie skazani przez historię na wypełnianie patriotycznego obowiązku walki o niepodległość. Mieli żyć w wolnym kraju, mieć prawo wyboru i możliwość realizowania życiowych planów. Jednak los zdecydował inaczej – właśnie temu pokoleniu przyszło walczyć i umierać. Boleśnie doświadczyło największego kataklizmu XX wieku, jakim okazała się II wojna światowa. W utworach pisarzy pokolenia tragicznego można łatwo zobaczyć
Stanisław Grochowiak Czyści Wolę brzydotę Jest bliżej krwiobiegu Słów gdy prześwietlać Je i udręczać Ona ukleja najbogatsze formy Ratuje kopciem Ściany kostnicowe W zziębłość posągów Wkłada zapach mysi Są bo na świecie ludzie tak wymyci Że gdy przechodzą Nawet pies nie warknie Choć ani święci Ani są też cisi Jeden z najczęściej cytowanych wierszy Stanisława Grochowiaka nosi tytuł Czyści. Mimo zarysowanej w pierwszych wersach sytuacji wyznania „Wolę brzydotę…” monolog podmiotu
Chronologiczny przegląd poezji współczesnej – według dat debiutów Przed rokiem 1920 LEOPOLD STAFF (1878-1957) – określany jako poeta trzech pokoleń. Choć debiutował w Młodej Polsce (Sny o potędze, 1901) wierszami przesyconymi duchem nietzscheanizmu, był bardzo aktywny również w dwudziestoleciu (m.in. Ścieżki polne, Wysokie drzewa, Barwa miodu). Utożsamiany z poetycką elegancją i spokojem, po wojnie wydał tradycyjny tom Martwa pogoda (1946), by w 1954 roku kompletnie zaskoczyć nowoczesną formą (Wiklina). JAROSŁAW IWASZKIEWICZ (1894-1980) – debiutował w 1915 roku,
Sprawdź swoją wiedzę z literatury współczesnej 1. Który z wymienionych poetów z tzw. „rocznika 20” debiutował oficjalnie dopiero w latach pięćdziesiątych w klimacie „odwilży” październikowej? a) Tadeusz Różewicz b) Zbigniew Herbert c) Wisława Szymborska d) Tadeusz Borowski 2. Którzy z wymienionych twórców należeli do uformowanego w latach „odwilży” październikowej pokolenia Współczesności? a) Marek Hłasko b) Stanisław Barańczak c) Sławomir Mrożek d) Stanisław Grochowiak e) Andrzej Bursa 3. Urodzeni po
