EPOKI LITERACKIE
Średniowiecze w Polsce (X-XV w.) Średniowiecze w Polsce Od: 966 – chrzest Polski Do: koniec wieku XV. Dla Polski początek wieków średnich przypada na wiek X, ponieważ rok 966 przyjmujemy za początek państwowości polskiej (chrzest Mieszka I). Natomiast kres średniowiecza – to kres wieku XV, bo w początkach XVI nadchodzą do kraju pierwsze idee prekursorów renesansu (Celtis i Kallimach). Pierwszy okres XI-XII w. Dominacja łaciny Twórcy – cudzoziemcy Żywoty świętych, romanse rycerskie,
Co się dzieje? Akcja Folwarku zwierzęcego rozgrywa się na fermie pana Jonesa, zwanej folwarkiem dworskim. Zaniedbane i wyzyskiwane zwierzęta wzniecają powstanie przeciw człowiekowi. Potem same muszą poradzić sobie z organizacją nowego porządku. Rozpoczyna się rywalizacja o władzę – kolejne przewroty, manipulacja ideami rewolucji, w końcu zwycięża państwo totalitarne – powrót starej niesprawiedliwości, komitywa z człowiekiem. Koleje akcji Najpierw sędziwy i najmądrzejszy ze wszystkich knur Major, czując nadchodzącą śmierć, zebrał zwierzęta, przemówił do całej folwarcznej rzeszy, ukazując
Podział epoki W Europie barok jako epoka historyczno-literacka obejmuje zasadniczo cały wiek XVII, choć korzeniami sięga jeszcze końca XVI wieku. Początek – II połowa XVI w. (marinizm we Włoszech). Koniec – lata trzydzieste XVIII w. (rokoko – faza schyłkowa epoki). Odrodzenie najszybciej wygasło we Włoszech – od połowy XVI wieku przerodziło się w nowy styl w sztuce, zwany manieryzmem. W Polsce Prebarok (wczesny barok) – przełom wieków XVI i XVII (od lat
Proces spadł na Józefa K. jak grom z jasnego nieba – nie wiadomo skąd, za co i dlaczego. Podobnie jak życie ludzkie – człowiek otrzymuje je nie wiadomo skąd, za co i dlaczego. Wyrok jest do końca nie poznany, a wszelkie pytania w tej sprawie pozostają bez odpowiedzi. Może więc, śledząc dzieje udręczonego Józefa, obserwujemy własny los? W każdym razie akcja słynnej powieści Franza Kafki rozgrywa się w świecie przypominającym
Stanisław Ignacy Witkiewicz (pseudonim Witkacy) to jedna z bardziej kontrowersyjnych osobowości dwudziestolecia międzywojennego. Ekscentryczny, osobliwy, a przede wszystkim nieprzeciętnie inteligentny syn słynnego, ówczesnego malarza Stanisława Witkiewicza. Od najmłodszych lat wychowywany był w przeświadczeniu, że powinien zostać geniuszem. Miały w tym dopomóc niekonwencjonalne metody pedagogiczne ojca, który manifestował wrogość wobec systemu szkolnego, bo ten, jego zdaniem, hamował swobodny rozwój i wypaczał psychikę. Dlatego też młody Stanisław Ignacy kształcił się w domu,
Mit jest strukturą fabularno-znaczeniową. Wychodzi od tego, co nieznane, obce i próbuje to wyjaśnić; sięga w sferę rzeczy przekraczających rozum i doświadczenie człowieka. Podstawowe cechy mitu to: Sakralny charakter. Symboliczność – mit komunikuje określone znaczenia, posługując się symbolem. Narracyjność – mit jest opowiadaniem, ale narracja ma specyficzny charakter – brak narratora personalnego. Fabularność – mit opowiada pewną historię, np. o początkach świata, narodzinach Ateny, rywalizacji Apollina z Marsjaszem. Czasowość –
Zapowiedzią romantyzmu był oświeceniowy sentymentalizm – prąd, który przeciwstawiał się wszechwładzy rozumu, głosił wyższość duszy, uczuć i hasło powrotu do natury. Oświeceniowa filozofia rozczarowała młode pokolenie. Gdzie indziej zaczęło ono szukać sensu życia i wiedzy o świecie. Nie rozum, lecz wiara, uczucia! Nie kultywowanie tradycji, lecz wolność, kreowanie nowej rzeczywistości! Miejsce porządku zajęły niepokój, chaos, rozdarcie. Romantyczny bunt objął różne dziedziny życia – i politykę (powstania!), i obyczaje, i kulturę. To epoka rewolucji i namiętności. Słowa „romantyczny”
Romantyzm w Europie Romantyzm w Europie trwał krócej niż w Polsce – liczy się go do Wiosny Ludów 1948 lub 1850 roku – daty uznanej za wkroczenie realizmu do literatury. Najważniejsze, obowiązujące do matury nazwiska twórców to: Johann Wolfgang Goethe – pisarz niemiecki i lord George Byron – romantyk angielski. Najważniejsza lektura (obowiązkowa) to Cierpienia młodego Wertera Goethego. Ważna pozycja dla poziomu rozszerzonego – Faust Goethego. Postać Giaura i postawa
Co koniecznie trzeba pamiętać z ogólnych założeń nowej epoki – w Europie zwanej realizmem, w Polsce pozytywizmem? Nowy, potężny kierunek, który wkrótce ogarnie cały kontynent, a w Polsce przyjmie postać pozytywizmu, to realizm. Za jego początek uznaje się mniej więcej połowę wieku – rok 1850 (w Polsce jeszcze romantyzm). Rozkwit literatury realistycznej przypada na drugą połowę XIX wieku. Dzięki niej możemy poznać prawdę o stuleciu wojen, powstań, rewolucji – PRAWDĘ
Epoka – właściwie trzy epoki. Debiutuje w Młodej Polsce, tworzy w dwudziestoleciu międzywojennym i długo po wojnie. Miejsce – Lwów – miasto dzieciństwa i studiów, Warszawa. Nurty W Młodej Polsce dekadentyzm i nietzscheanizm. Deszcz jesienny to sztandarowy przykład poetyki i myśli dekadenckiej – Kowal – filozofii silnej jednostki, woli mocy, siły człowieka. W międzywojniu – poezja codzienności, początek klasycyzmu. Współczesność – klasycyzm. Miejsce w polskiej literaturze Zwany poeta trzech pokoleń,
Skąd nazwa? Termin „barok” został przez historyków literatury pożyczony od historyków sztuki. Ci z kolei zawdzięczają go Heinrichowi Wölfflinowi, dziewiętnastowiecznemu badaczowi, który swoje wielkie dzieło na temat sztuki interesujących nas czasów zatytułował Renaissance und Barock (Renesans i barok) – i dokonał tym samym pierwszego jasnego rozróżnienia obu epok. Wcześniej przeważała bowiem tendencja do twierdzenia, iż sztuka XVII wieku to po prostu zepsuty, przerafinowany koniec renesansu. Samo słowo oznacza w języku portugalskim niezwykle rzadki rodzaj
Literatura barokowa w Polsce zaczyna się od Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego. Latami renesansowy, treścią barokowy… Ze względu na wymowę swoich sonetów zaliczany do baroku. Należy uważać go za poetę przełomu. Tytuły wierszy już świadczą o stylistyce baroku: O wojnie naszej, która wiedziemy z szatanem, światem i ciałem… albo O nietrwałej miłości rzeczy świata tego… Motyw vanitas, szatana, przemijalności i złudnej wartości ziemskich rozkoszy – to światopogląd typowy dla barokowej poezji metafizycznej. Tęsknota
I. Grecja Homera To podróż dwadzieścia osiem stuleci wstecz. Jeśli komuś mało, dorzucę pięć stuleci, docieramy do czasów archaicznych. Jak to się dzieje? Otóż Homer opowiadał o przeszłości Grecji – dla niego dzieje wojny trojańskiej i oblężenia Troi były wydarzeniem historycznym odległym jak dla nas… czasy Jagiellonów i bitwa pod Grunwaldem. Zaiste zmieniło się co nieco w dobrej Polsce od panowania Jagiellonów… W świecie Homera, choć nie tak szalała technika
Gdzie jesteśmy? Wśród greckich miast-państw (polis). Ateny – to polis doskonałe. I najbardziej nas interesuje. Kultura grecka we wczesnym okresie rozwijała się głównie na wybrzeżach Azji Mniejszej oraz na wyspach Morza Egejskiego, nie miała więc żadnego stałego centrum. W V w. p.n.e. takim ośrodkiem kulturalnym stały się Ateny, które zaczęły wieść prym wśród miast greckich głównie za sprawą zwycięstw odniesionych nad Persami i dobrej polityki militarnej. Odtąd do Aten zaczynają przybywać najwybitniejsi
Cóż to jest starożytność? Tak naprawdę starożytność to nie żadna epoka. Mianem starożytnych określa się czasy poprzedzające wykształcenie się tego, co przez ludzi uważane jest za początek „ich kultury”. W przypadku Europy mówimy tak o czasach przedchrześcijańskich. Pojęcie „starożytności” jest więc bardzo szerokie. Obejmuje rozmaite kultury: egipską, babilońską, grecko-rzymską, fenicką, izraelską, etruską i wiele innych. Lekko licząc – pięć tysięcy lat! W ramach tych kultur z kolei istniały ich własne „epoki”, czasem zresztą obejmujące znacznie
Grecja Homer (epos) – żył w VIII wieku przed naszą erą, był zapewne pieśniarzem (aojdem), stworzył dwa wielkie eposy: Iliadę i Odyseję. Od niego zaczyna się właściwie historia literatury naszego kręgu kulturowego. Spierano się, czy w ogóle istniał (słynna kwestia homerycka), ale ostatnie badania potwierdzają, że oba eposy stworzył jeden człowiek osiem stuleci przed naszą erą. Więc jednak był. Czy był ślepy? Taką tezę wywiedziono z imienia, a tradycja głosi, że jako starzec był ubogi
Kilka zasad na początek Znajdujesz się w świecie rozumu. W ubiegłym stuleciu Kartezjusz uzmysłowił to światu – tylko myśl jest pewna. Tak zrodził się racjonalizm – tylko rozum (ratio) to narzędzie zdolne do poznania świata. Wiek XVIII mocno myśl rozwinął. Oto kamienie milowe: Racjonalizm Pewne jest tylko to, że myślimy. Nie umiemy odpowiedzieć na setki pytań – ale pytamy, szukamy odpowiedzi, choć nie ma wiedzy – rozum pracuje. Krytycyzm Ludzie oświecenia podnieśli
Obraz I Rok 1600. Mroczny widok: czarne krzyże mnichów, zakapturzone postacie, w środku więzień z ustami zakneblowanymi drewnianym kołem. Pochód podąża na rzymskie Campo di Fiori, gdzie czeka przygotowany stos i kat. Więzień słucha wyroku, na kolanach, z powrozem u szyi, ze świecą w ręku. Jego ostatnie słowa: „Z większą trwogą ogłaszacie wyrok przeciwko mnie, aniżeli ja go słucham”. Odwraca się od krucyfiksu. Giordano Bruno – ten, który zginął za
O co chodzi filozofom? Filozofia – oznacza umiłowanie, poszukiwanie mądrości. Tak jak medycyna jest nauką o leczeniu ciała, matematyka o liczbach – filozofia chce od wieków stworzyć i podarować ludziom swoisty poradnik JAK BYĆ SZCZĘŚLIWYM? Filozof – to miłośnik mądrości, który szuka odpowiedzi na najistotniejsze pytania: Skąd wziął się świat i istnienie? Z czego świat jest zrobiony? Jaki jest sens ludzkiego życia? Jak być szczęśliwym? Jak żyć? Jak poszukiwać prawdy? Co to
Mitologia antyku a literatura – ważne, ale odrębne działy kultury antyku Mitologia – obrazuje wierzenia, nie ma autora. Mitologia to zbiór mitów, w które wierzyli starożytni. Mity to opowieści o bogach, o powstaniu świata i człowieka, o wielkich czynach herosów. Zawierają wierzenia religijne ówczesnych ludzi, odpowiadają na odwieczne pytania, takie, wobec których bezradna jest nauka. Wyrażają ludzkie tęsknoty, obrazują odwieczne postawy, najważniejsze uczucia. Nikt nie napisał mitologii. Mity rodziły się wraz z kulturą grecką, gdy ludzie
