Bohater romantyczny jako produkt swojej epoki
Takie, a nie inne ukształtowanie postaci literackiej wynika z ideologii epoki.
I tak:
- Pod wpływem bardzo ważnej cechy epoki – romantycznego indywidualizmu – w literaturze pojawia się specyficzny typ bohatera – człowiek wybitny, o bogatej psychice, przeżywający rozterki i gwałtowne emocje. Czasem egzaltowany, nadwrażliwy, przesadnie silnie reagujący na otaczający świat.
- Ten sam postulat indywidualizmu sprawia, że ważna jest przede wszystkim jednostka – dlatego bohater romantyczny stawia siebie w centrum zainteresowania (egotyzm).
- Bohater romantyczny to samotny, zbuntowany indywidualista pozostający w konflikcie ze światem, jest człowiekiem młodym, starość bowiem w tej epoce kojarzy się z niechęcią do zmian i ograniczonymi horyzontami myślowymi – racjonalizmem!
- To postać tajemnicza, zazwyczaj czytelnik lepiej zna jego duszę niż koleje losu. Zdarza się, że nie wiadomo nawet, jak ma na imię; tak właśnie jest w wypadku Giaura.
- Bohater romantyczny nie gra zespołowo – cały czas w myśl powyższego indywidualizmu i kultu wybitnej jednostki, jest zwykle samotny, nierozumiany przez ludzi. Czasem sam ich odrzuca, przekonany o własnej wyjątkowości.
- Z przeżywanych przez niego emocji najważniejsza jest miłość – zazwyczaj na romantyczny sposób nieszczęśliwa, pamiętamy doskonale, że romantyzm to prymat uczucia nad rozumem.
- Osobista tragedia powoduje przemianę kochanka w bojownika o sprawę ważniejszą –społeczną – na przykład o wolność ojczyzny. Wolność to także jedna z naczelnych wartości ideologii romantycznej.
- Chce zmieniać świat, bronić wolności – swojej lub innych – ale w tej walce jest zwykle samotny, nierozumiany przez ludzi.
- Wybranej idei poświęca się bezgranicznie – skłonny jest nawet popełnić grzech – a że jest człowiekiem szlachetnym, tu rodzi się jego tragizm (taką ideą może być miłość, ale też wolność, dobro ojczyzny, chęć pomocy innym).
- Czyny bohatera romantycznego są dyskusyjne z punktu widzenia etyki – tym samym wpisuje się on w modną w epoce dyskusję na temat dobra i zła i granic usprawiedliwienia czynów nieetycznych.
Czy bohater romantyczny to jeden określony schemat?
Otóż nie! Zwykło się określać mianem bohatera romantycznego główną postać dramatów romantycznych – polski schemat, który reprezentują Gustaw-Konrad czy Kordian. Dobrze – to schemat podstawowy, niemniej przed nim i po nim istniały różne warianty i modyfikacje – zależności i różnice pomiędzy nimi są ważne. Szereg wygląda następująco:
- bohater werterowski (Werter Goethego),
- bohater bajroniczny (Giaur Byrona),
- bohater romantyczny (Gustaw-Konrad Mickiewicza),
- modyfikacje romantyczne (Jacek Soplica Mickiewicza),
- spadkobiercy (Kmicic Sienkiewicza),
- parodie bohatera romantycznego ( Albin bohater Zemsty Fredry).
Cechy wspólne różnych postaci:
- indywidualizm – bohater romantyczny to człowiek wybitny, wyrastający ponad otoczenie, często poeta, prorok, mag;
- młodość i wrażliwość;
- tajemniczość;
- unieszczęśliwienie w życiu prywatnym.
Typ bajroniczny
Przykładem może być Giaur – tytułowy bohater bardzo modnej w epoce powieści poetyckiej angielskiego romantyka Georga Byrona.
Co pamiętać o Giaurze?
Ta historia zachwyciła odbiorów, bo jest powieścią poetycką o wielkiej miłości, zbrodni, zemście i zazdrości. Czyn głównego bohatera jest dyskusyjny, a to tylko uatrakcyjnia całą historię. Smaku zaś dodaje jej fakt, że rozgrywa się w scenerii orientalnej – tak modnej w dobie romantyzmu.
- Giaur – tytułowy bohater powieści poetyckiej George’a Byrona (Giaur) – to innowierca w oczach Turków, bowiem cała mroczna historia rozgrywa się w okupowanej przez nich Grecji.
- Giaur to jedna wielka tajemnica – nie znamy prawdziwego imienia bohatera, nie wiemy o nim właściwie nic. Przybył z Wenecji. Ale kiedy i po co? Wiemy, że nad życie kochał piękną Leilę, żonę tureckiego emira Hassana.
- Zdradzony Hassan ukarze swoją brankę – zgodnie z obyczajem zawiązana w worku Leila zostaje wrzucona do morza i utopiona.
- Giaurowi pozostały tylko rozpacz i chęć zemsty. Tytułowy bohater zabija Hassana, a później osiada w klasztorze. Istotne jest to, że zemsta nie przyniosła mu ulgi – jego cierpienie po stracie ukochanej było tak wielkie, że nie chciał już dalej żyć.
- Czy Giaur żałuje swojego czynu? Jedynie tego, że jego ukochana cierpiała.
Utwór Byrona
- pokazuje wielkość miłości, a także głosi prawo człowieka do miłości bez względu na jakiekolwiek różnice – społeczne, religijne.
- Ważna jest scena mistyczna. Już w klasztorze, gdy Giaur przed śmiercią opowiada kapłanowi, że odwiedziła go Leila.
- Byron pokazuje niepospolitego człowieka: tajemniczego, dumnego, zbuntowanego przeciwko światu, którego prawa łamie, nierozumianego przez innych ludzi.
- Typ bajroniczny skojarz z dumą, indywidualizmem, buntem, odwagą i tajemniczością. Z umiłowaniem wolności i walką, także z silnymi emocjami.
Typ werterowski
Pochodzi z Cierpień młodego Wertera pióra Johanna Wolfganga Goethego, niemieckiego prekursora romantyzmu. Książka stała się biblią młodzieży tych czasów, Werter – idolem. Uosabia ideologię początku epoki: cechuje go bunt przeciw schematyzmowi, poczucie bliskości z naturą, miłość jest siłą dominująca w życiu.
Werter to pierwszy z długiego szeregu romantycznych kochanków.
Zakochał się na balu, narodzinom miłości – niemal od pierwszego wejrzenia – towarzyszyły grzmoty burzy. Później były spacery, rozmowy, wspólne lektury, coraz większe porozumienie. Żadna ze stron nie powiedziała jednak, co czuje. Lotta, choć Werter był jej bliski, pamiętała, że ma narzeczonego. Werter także zachowywał się zgodnie z konwenansami. Nie potrafi jednak sobie poradzić z własnymi uczuciami, miłość do Lotty ogarnia go całkowicie, staje się źródłem szczęścia, ale też ogromnych cierpień. Bohater przeżywa „ból świata” (Weltschmerz), który objawia się stanami melancholii, załamania, apatii. Widzi niedoskonałość świata, na przykład niesprawiedliwe podziały społeczne, nie umie jednak ani się przystosować, ani zbuntować. Ucieka od rzeczywistości – najpierw w zachwyt przyrodą, w świat literatury, później decyduje się na samobójstwo.
Typ werterowski skojarz zatem z nadwrażliwością, Weltschmerzem, cierpieniem, rozdarciem duszy, bezradnością wobec norm świata i własnych emocji, załamaniem, samobójstwem.
Porównanie bohatera werterowskiego i bajronicznego
Cechy wspólne
- nadwrażliwość,
- wyobcowanie,
- gwałtowność uczuć,
- prywatna klęska – utrata miłości i ukochanej,
- obaj zderzają się z rzeczywistością realnego świata – to ona niszczy miłość,
- obaj są samotni, niezrozumiani przez społeczeństwo,
- uczucie do kobiety staje się ich obsesją – decyduje o ich życiu,
- obaj buntują się przeciw zastanej sytuacji.
Cechy różne
- Bohater Byrona działa. Apatia, bezradność, poddanie się rozterkom czy samobójstwo – są mu obce. To człowiek czynu – walczy o miłość, o kochankę, jest tajemniczy.
- Werter jest postacią bardziej bierną. Więcej rozważa i narzeka niźli cokolwiek czyni. Wydaje się słabszy psychicznie niż Giaur.
- Typ bajroniczny skojarz z dumą, indywidualizmem, buntem, odwagą i tajemniczością. Z umiłowaniem wolności i walką, także z silnymi emocjami.
- Inny jest finał ich biografii – Giaur umiera w klasztorze, przedtem dokonuje spowiedzi, a Werter popełnia samobójstwo.
- Z kolei Werter nie ma na sumieniu zbrodni – jego przewinienie to tylko to, że kocha zaręczoną kobietę.
- Giaur zabija – niejasne są też metody, dzięki którym zdobył majątek.
- Inna jest ich porażka – ukochana Giaura ginie, zabita przez Hassana, ukochana Wertera podejmuje decyzję – wychodzi za mąż za innego.
Giaur i Werter – kultowi bohaterowie romantyzmu. Jakie ideały epoki uosabiają swoją postawą?
Polski bohater romantyczny
Polski bohater romantyczny wykazuje wszystkie cechy typowe dla bohatera tej epoki: jest nadwrażliwy, zbuntowany, osamotniony. Często jest nieszczęśliwie zakochany, bywa nierozumianym przez odbiorców poetą. Zdarza się, że popełnia samobójstwo lub przynajmniej tego próbuje. To ktoś wyjątkowy, nieprzeciętny – romantyczny indywidualista! Jego konstrukcja kształtuje się według schematu:
- Punkt wyjścia – młody, poeta, wrażliwy, indywidualista, zakochany, skupiony na swojej miłości i odczuciach. Doznaje zawodu miłosnego. Popełnia samobójstwo – lecz żyje dalej.
- Punkt kulminacyjny – metamorfoza – przeistacza się z zakochanego młodzieńca w patriotę walczącego o wolność ojczyzny. Jest gotów na prometejskie poświęcenie dla narodu. Jest zdolny dokonać czynu nieetycznego – w imię wielkiej sprawy. Niestety – przegrywa.
- Finał – nieznany. Biografia bohatera romantycznego jest otwarta, dalsze losy postaci nie są znane.
Uwaga! Bohater romantyczny jest podstawową konstrukcją dramatu romantycznego – jego dzieje to oś fabularna, jego tragizm to istota gatunku.
Typy bohaterów romantyzmu
- wybitna jednostka, wyrastająca ponad otoczenie (Giaur),
- nieszczęśliwy, odrzucony ze względów społecznych kochanek (Werter),
- szlachetny zbrodniarz (Gustaw-Konrad),
- spiskowiec, bojownik o wolność, patriota (Kordian).
Pamiętaj!
- Werter stał się symbolem swojej epoki – wczesnego romantyzmu, który zachwycił się bohaterem młodym, bardzo wrażliwym, uczuciowym.
- To bohater bardzo emocjonalny – łzy, cierpienie, gorące uczucia to jego codzienność. Po prostu emocje go spalają.
- Werter był nieszczęśliwie zakochany – jest to jeden z ulubionych tematów romantycznych.
- Werter nie walczył jednak o kobietę, którą kochał. Własne cierpienie uwznioślało go i potwierdzało niechęć do otoczenia. Werter nie lubił świata – dlatego cierpiał…
Pokolenie młodych początku wieku XIX ujrzało w nim swojego idola. Gdyby tylko młodzi ubierali się tak jak on!!! Ale gorzej, oni popełniali samobójstwa z racji nieszczęśliwej miłości i niechęci do zastanego świata.
Cierpienia młodego Wertera stały się też wzorem gatunku – powieści w listach, czyli powieści epistolarnej.
Z kim można zestawić Wertera?
Z Gustawem z Dziadów części IV Adama Mickiewicza. Sam bohater krzyczy: „Znasz ogień i łzy Wertera?”.
Jest podobnie emocjonalny, wrażliwy, nieszczęśliwie zakochany, zbuntowany wobec świata, który nie chce go docenić.
Czym się różnią?
Bohater Dziadów ma także cechy postaci bajronicznej – duma nakazuje mu znaleźć sobie inny cel, nie waha się podjąć złego czynu w walce o słuszną sprawę. No i jest Polakiem – poświęca się sprawie ojczyzny. A Werter jak umarł – tak umarł i niczemu się już nie poświęcał.
Kto się śmiał z Wertera?
Wyśmiał go Fredro w Ślubach panieńskich. Albin – płaczliwy, jęczący z miłości do Klary, wzbudzający śmiech i politowanie za każdym pojawieniem się na scenie – to nic innego jak parodia bohatera werterowskiego.
Scharakteryzuj Gustawa z IV części Dziadów jako bohatera werterycznego.
Zobacz:
Na przykładzie Konrada z Dziadów przedstaw biografię bohatera romantycznego
Giaur a Werter – dwaj bohaterowie romantycznej Europy Co ich różni co łączy?
Na czym polega nietypowość Hrabiego Henryka jako bohatera romantycznego?
Podaj przykłady słynnych polskich dramatów i wskaż ich różnice
Wskaż podobieństwa i różnice między Faustem a typowym bohaterem romantycznym.
Kreacja bohatera romantycznego w twórczości Juliusza Słowackiego.
Przedstaw i oceń Konrada z III części Dziadów jako bohatera romantycznego i oceń jego postawę