Balladyna na egzaminie
Treści związane z lekturą potrzebne do egzaminu
Motywy Balladyny
Zbrodnia i kara, moralność – mogłyby być tematem przewodnim egzaminu, bo to ważny temat w kulturze ludzkiej w ogóle, ale mało młodzieżowy, trudny.
Zapamiętaj!
- Źródłem etyki – kodeksem wyznaczającym co jest dobre, a co złe jest biblijny Dekalog. Bóg przekazał na kamiennych tablicach Mojżeszowi właściwie wszystko, co potrzebne człowiekowi na ten temat w dziesięciu znanych wszystkim przykazaniach.
- Biblijny zbrodniarz – bratobójca to Kain, zabił swojego brata, został napiętnowany przez Boga piętnem na czole.
- Będąc przy Biblii, trzeba pamiętać o nauce Chrystusa – co dobre, a co złe – ukazują przypowieści Nowego Testamentu.
- Wielkim moralistą literatury był Szekspir – losy jego postaci pokazują, że zło rodzi zło, a zbrodnia zawsze zostanie ukarana.
- W Krzyżakach Henryk Sienkiewicz pokazał zbrodnie zakonu krzyżackiego– szczególne na przykładzie krzywd poczynionych wobec Juranda ze Spychowa.
- Zło wojny, odwrócenie wartości jakie niesie wojna, przede wszystkim zło i zbrodnie II wojny światowej pokazują takie utwory jak Kamienie na szaniec, Ikar, poezja Tadeusz Różewicza, Czesława Miłosza.
- Ważnym moralistą literatury współczesnej, propagującym kodeks oparty o solidarność między ludźmi, pomoc, przyjaźń, honor – był pisarz francuski Antoine de Saint-Exupery – autor Małego Księcia i Nocnego lotu.
Siostry i ich literackie portrety – jako temat
Zapamiętaj literackie przykłady sióstr, najważniejsze to:
- Antygona i Ismena – ze znanej tragedii greckiej Sofoklesa, postacie kontrastowe, reprezentują odmienne poglądy na temat decyzji króla Kreona, w sprawie pochowku ich brata, także na temat roli i powinności kobiety. Ale – uwaga – nie ma między nimi zbrodni, są innymi osobowościami, podejmują różne decyzje ale nie są sobie wrogie.
- Balladyna i Alina – propozycja polska, siostry zaprezentowane na prawie kontrastu, przy czym jedna jest do gruntu zła – zabija i niszczy drugą, jest też wyrodną córką.
- Wzory baśniowe – jak dwie Dorotki, albo siostry Kopciuszka. Baśnie najczęściej zestawiają postacie sióstr na zasadzie kontrastu dobra – zła – piękna brzydka, o wielkim sercu – chciwa, egoistyczna i w tym Balladyna przypomina baśń.
Krótka wypowiedź pisemna
Napisz ogłoszenie o zaginięciu Aliny.
Ogłoszenie
Dnia 2 lipca wyszła z domu na maliny Alina – córka wdowy spod lasu – i nie powróciła do tej pory. Miała jasne włosy, błękitne oczy, jasną suknię i dzban na owoce ze sobą. Ktokolwiek widział podobną osobę, proszony jest o przekazanie informacji do chatki pod lasem, o co błaga zrozpaczona rodzina.
Praca z tekstem
Nie podobało się już w Balladynie,
Że mój maleńki Skierka w bańce z mydła
Cicho po rzece kryształowej płynie,
Że bańka się od gazowego skrzydła
Babki – konika rozbija i ginie,
Że w grobie leżąc Alina nie zbrzydła,
Lecz piękna z dzbankiem na głowie martwica
Jest jak duch z woni malin i z księżyca.
Nie podobało się, że Grabiec spity
Jest wierzbą, że się Balladyna krwawi,
Że w całej sztuce tylko nie zabity
Sufler i Młoda Polska co się bawi
Jak każdy głupiec, plwając na sufity […]
Juliusz Słowacki – Beniowski
Pytania:
1. Określ jednym zdaniem – co według Słowackiego nie podobało się krytykom w jego Balladynie?
2. Wymień dwa zjawiska fantastyczne przywołane tu z Balladyny.
3. Wymień postacie z Balladyny, które wspomina w tym fragmencie poeta:
Odpowiedzi:
1. Wyobraźnia, fantastyczne, nowatorskie i niezgodne z realizmem pomysły poety i fakt, że na końcu prawie wszyscy giną.
2. Zamiana Grabca w wierzbę; uroda martwej Aliny
3. Skierka, Alina, Grabiec, Balladyna
Wypracowanie egzaminacyjne
Zło rodzi zło – na przykładzie Balladyny i innego bohatera literackiego pokaż, że zło to siła niszcząca nie tylko ofiarę.
Notatka wstępna
- Forma – jak to najczęściej bywa – rozprawka.
- Teza postawiona w temacie, trudno byłoby z nią dyskutować. Warto zwrócić uwagę na fakt, że temat każe skupić się na niszczącej sile zła – nie tylko dla ofiar, ale i dla sprawców zbrodni.
Pracujemy na przykładzie Balladyny i jednego (uwaga – jednego! Nie kilku) bohaterów literackich.
- Pokażę jak zło wciągnęło i zniszczyło samą Balladynę.
Nie jest to trudne – bohaterka zaczyna od lenistwa i zazdrości, te prowadzą ją do zbrodni na siostrze, chęć ukrycia zbrodni, ogarnięcia całej władzy prowadzi do kolejnych mordów. Jak zło wyniszczy samą Balladynę? Otóż nie osiągnie ona zamierzonych w życiu celów. Paradoksalnie, gdy zechce odrzucić zło, okazać się sprawiedliwą władczynią, to będzie już niemożliwe –los na to nie pozwoli – wyrok sprawiedliwie wydany na zbrodniarza będzie wyrokiem na siebie samą. Balladyna ginie od pioruna – jej klęska jest symboliczna i spektakularna.
- Pokażę niszczącą siłę zła na przykładzie – i tu wybierz:
- może to być Makbet – jeśli znasz bohatera i jego los,
- może to być bohaterka ballady Mickiewicza pt. Lilije,
- bardzo dobrym przykładem byłyby dzieje Adlera z opowiadania Prusa pt. Powracająca fala – jeśli opracowywaliście to opowiadanie.
Najbardziej znana gimnazjalistom jest zapewne ballada Lilijie. To bardzo prosty dowód na poparcie naszej tezy – Pani nie dochowała wierności mężowi. To przestępstwo pociąga następne – zabójstwo męża. Panią trapią wyrzuty sumienia – tu masz do czynienia z pierwszą karą: Pani nie może spać, spokojnie żyć, wciąż widzi ducha męża. Ale uspokaja ją Pustelnik, bo o jej zbrodni nie wie przecież nikt, a zmarli nie mówią… Pani jak inni zbrodniarze postanawia zacząć bogobojne życie – ale i ten przypadek pokazuje, że nie można tak sobie przekreślić poczynionych zbrodni. Duch przybywa do kaplicy, w której Pani zamierza wydać się ponownie za mąż i niszczy wszystko – ludzi i kaplicę.
Jest to obraz moralności ludowej – obrazującej teorię, zbrodnia zawsze musi zostać ukarana.
Jak znaleźć punkty dodatkowe?
Na przykład za zamieszczenie w zakończeniu lub w trakcie rozważań refleksji nawiązującej do tematu i innej jeszcze lektury. Nie musisz znać utworu Bolesława Prusa, by przywołać tytuł Powracająca fala – to poczynione zło, które powróci by uderzyć w swojego sprawcę.
Można napisać tak:
Prawdę, której dowodzi los wspomnianych bohaterów, bardzo trafnie nazwa Bolesław Prus. Zło – wysłane w świat powróci jak fale na wodzie. Zło to powracająca fala – gdy wraca, uderza w źródło – niech to będzie przestrogą dla tych, którzy nie mają innego motywu, by unikać zła.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c267-lektury-do-egzaminu/balladyna-przedstawienie-postaci
Jakie nawiązania do dramatu szekspirowskiego znajdziesz w Balladynie Juliusza Słowackiego?