Lektura: Niemcy Leona Kruczkowskiego
Metryczka bohatera
Joachim Peters – przed wojną był naukowcem, asystentem profesora Sonnenbrucha. Za działalność antyfaszystowską trafił do obozu. Szukał schronienia w domu profesora, ponieważ uważał, że jest to człowiek godny szacunku, który nikomu nie odmówi pomocy.
Najważniejsze wydarzenia w jego życiu: aresztowanie, uwięzienie w obozie koncentracyjnym, ucieczka z obozu, pojawienie się w domu profesora
Przedstawiony w momencie: pojawienia się w domu profesora Sonnenbrucha
Co wiadomo o jego dalszych losach: bardzo niewiele, ale można się domyślić, jak się potoczyły. Peters został zapewne schwytany przez policję i aresztowany. Prawdopodobnie stracony.
Cechy charakteru: spokojny, opanowany, pracowity, bardzo zdolny. W chwili, gdy pojawia się w domu, jest zdeterminowany, ale ani na moment nie traci poczucia godności, nie zaczyna zachowywać się wulgarnie czy brutalnie, nie stosuje szantażu, nie błaga nachalnie o pomoc.
Uwaga! To jest ważne!
Sposób charakteryzowania postaci: charakterystyczny dla dramatu. Ponieważ w dramacie brak jest komentarzy odautorskich (charakterystycznych dla narratora w prozie), bohatera poznajemy przez jego działanie i poprzez jego wypowiedzi oraz opinie innych bohaterów. Peters jest bardzo słabo scharakteryzowany (zdecydowanie słabiej niż inni bohaterowie, tacy jak profesor, Willi, Ruth), w dramacie pełni funkcję symbolu, „zapalnika” pewnych wydarzeń. Gdyby się nie pojawił, członkowie rodziny nie zostaliby sprowokowani do ujawnienia swoich poglądów, dalej żyliby w miarę spokojnie, bez konfliktów. Peters jest kluczem do scharakteryzowania innych bohaterów.
Dlaczego pojawił się Peters?
Aby ocenić zachowanie członków rodziny profesora Sonnenbrucha. Oto jak reagują na przybycie Petersa:
- Ruth: Uważa, że Sonnenbruchowie powinni pomóc Petersowi, ponieważ obowiązkiem człowieka jest pomagać drugiemu, gdy ten jest w potrzebie. Rodzina, która chlubi się swymi wartościami, osiągnięciami, wzorową moralnością winna dać przykład właściwego zachowania.
- Willi: Jest przekonany, że Peters to wróg Rzeszy. Należy go natychmiast aresztować.
- Liesel: Twierdzi, że tacy jak Peters są winni śmierci jej męża i dzieci. Gdyby nie przeciwstawiali się faszyzmowi, jej rodzina nadal by żyła. Należy go aresztować.
- Profesor: Nie chce dzwonić po policję, ale i nie zamierza pomóc Petersowi, bo to mogłoby narazić na niebezpieczeństwo rodzinę. Nie chce wiedzieć, co się dzieje z wszystkimi dawnymi przyjaciółmi, nie dopuszcza do siebie myśli o okrucieństwach faszyzmu.
- Berta: Uważa, że w czasie wojny nie ma miejsca na dawne przyjaźnie. Jest przekonana, że jej obowiązkiem jest zawiadomić policję.
W jakich motywach pojawia się ten bohater?
Wojna
Tragedia i okrucieństwo II wojny światowej ujawniły, na czym polega człowieczeństwo, jak wiele potrafi znieść człowiek i jak okrutny potrafi być wobec bliźniego. To wojna przyniosła rozłam w rodzinie Sonnenbruchów. Niemców Kruczkowski napisał w 1949 roku. Pomysł na książkę zrodził się, gdy autor przebywał w obozie jenieckim i obserwował zachowanie Niemców w stosunku do więźniów. W trakcie niewoli myślał nad zagadnieniem niepojętej bierności Niemców wobec krzywd zadawanych innym oraz dwóch krańcowo różnych postaw Niemców – w pracy (okrutni, bezlitośni) i w domu (kochający ojcowie rodzin).
Moralność, odpowiedzialność
W Niemcach pojawia się bardzo ważny problem: Czy obojętni są niewinni? Czy fakt, że profesor Sonnnenbruch nie brał czynnego udziału w wojnie, zwalnia go z odpowiedzialności za okrucieństwa, jakich dopuścili się obywatele państwa niemieckiego? Profesor z pewnością jest odpowiedzialny za to, co spotkało jego współpracownika. Kiedy Peters pojawił się w jego domu, Sonnenbruch miał możliwość naprawienia krzywdy, jaka spotkała przyjaciela. Gdyby zapewnił mu schronienie, pomógł – Peters przeżyłby wojnę, tak jak przeżywało ją wielu, którzy na swej drodze spotkali dobrych ludzi. Ale profesor nie zrobił nic. Fakt, że to nie on zadzwonił na policję i doniósł o Petersie, nie zwalnia go z odpowiedzialności za tragedię przyjaciela. Na przykładzie rodziny Sonnenbruchów można wywnioskować, że owszem, społeczeństwo niemieckie ponosi odpowiedzialność za wojnę, ale ta odpowiedzialność bynajmniej nie wynika tylko i wyłącznie z wojennej aktywności Niemców, ale wręcz przeciwnie – z ich bierności w przyjmowaniu haseł faszyzmu, z milczącej zgody na okrucieństwo popełniane wobec innych narodów.
Dobro i zło
Kto jest dobry w rodzinie Sonnenbruchów? Chyba tak naprawdę nikt. Nawet Ruth, choć jako jedyna decyduje się udzielić pomocy Petersowi. Ale to ona przecież ostentacyjnie stara się zachować dystans do wojennej rzeczywistości w czasie swoich artystycznych podróży po Europie. Nie utożsamia się z narodem niemieckim owładniętym ideologią faszyzmu, ale też nie stara się przeciwdziałać faszyzmowi. Zachowanie członków rodziny wobec Petersa dowodzi, że tak naprawdę w tej rodzinie nikt nie jest w pełni dobry. Są ludzi źli (Willi, Liesel) i obojętni (profesor). Są też prowokatorzy, tacy jak Ruth. Jednoznacznie dobrych ludzi nie ma.
Totalitaryzm
Społeczeństwo niemieckie działało jak doskonale funkcjonująca maszyna. Młodzi chłopcy trafiali do Hitlerjugend – bojowej organizacji przygotowującej ich do służby dla Rzeszy. Nic dziwnego, że Willi nie ma najmniejszych skrupułów, wykorzystując panią Soerensen. Został nauczony pogardy dla podbitych narodów. Cała wiedza Berty i Liesel na temat wojny to efekt doskonale działającej propagandy – obie kobiety są przekonane, że Niemcy walczą w słusznej sprawie i należy im się zwycięstwo, ponieważ są lepsi od innych narodów. Joachim Peters jest ofiarą systemu, który zobojętnił ludzi, pozbawił ich ludzkich uczuć. Kruczkowski w swoim utworze przedstawił trzy typy postaw wobec totalitaryzmu niemieckiego. Zagorzałych fanatyków faszyzmu reprezentowali Willi i Berta, bezkrytycznie oddani ideologii Rzeszy.
Zdumienie budzi ich dwulicowość; z jednej strony to ludzie kochający rodzinę, z drugiej, obojętni na krzywdy i dramat innych, naziści. Wierni faszyzmowi są również Hoppe i Liesel, choć ich postawa jest bardziej wymuszona. Do pewnego momentu zachowują neutralność, lecz w pewnych sytuacjach postępują zgodnie z regułami faszystowskimi. Trzecia postawa to zachowanie Ruth – przede wszystkim chce zrobić na złość rodzinie, ale czuje też prawdziwą potrzebę sprzeciwienia się nazizmowi. Pomiędzy tymi typami postaw znajduje się profesor Sonnenbruch, który zachowuje się biernie. Prowadzi badania naukowe, ale nie przyjmuje do wiadomości, że są one wykorzystywane przez wojsko niemieckie. Wie, że syn popełnia zbrodnie ludobójstwa, ale nie ma siły, by mu się przeciwstawić. Natomiast zdecydowanym przeciwnikiem faszyzmu jest, oczywiście, Joachim – i za to został zamknięty w obozie koncentracyjnym.
Inne ofiary
Michaś, bohater opowiadania Ikar Jarosława Iwaszkiewicza
Nie zrobił niczego złego, został aresztowany za to, że zaczytany w książce nie zwrócił uwagi na nadjeżdżający samochód gestapo, miał ogromnego pecha. Prawdopodobnie zginął tylko dlatego, że przez chwilę się zamyślił. Jest ofiarą faszyzmu.
Pan od przyrody, bohater wiersza Zbigniewa Herberta
Sympatyczny, straszy pan, nauczyciel przyrody, wielbiciel wszystkiego, co żyje, prawdziwy pasjonat. Aresztowany i stracony ze względu na swoje żydowskie pochodzenie.
Rudy
Janek Bytnar, członek Szarych Szeregów, bohater Kamieni na szaniec Aleksandra Kamińskiego. Aresztowany i skatowany przez gestapo. Nie zdradził swoich kolegów, mimo iż był bezlitośnie bity. Został odbity przez przyjaciół, zmarł otoczony najbliższymi.
Uwaga! Peters nie był prześladowany ze względu na swoje pochodzenie, ale z powodu swoich poglądów antyfaszystowskich. Mimo to z pewnością przydadzą się takie pojęcia jak:
Skojarz pojęcia!
- Holocaust
Zagłada Żydów (hebrajska nazwa holocaust oznacza ofiarę całopalną, tym hasłem określono tragedię narodu żydowskiego prześladowanego w czasie II wojny światowej) – eksterminacja Żydów zamieszkujących Europę dokonana w latach 1939-1945 przez faszystowskie Niemcy przy udziale sojuszników i rządów państw zależnych. Zagłada Żydów zgodna była z programem „czystości rasowej”. - Auschwitz
27 stycznia roku obchodziliśmy rocznice oswobodzenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i miasta Oświęcimia. W tym największym w dziejach ludzkości obozie zagłady zginęli Żydzi, Polacy, Cyganie, jeńcy sowieccy i przedstawiciele innych narodowości. Największą grupę ofiar stanowili Żydzi, ponieważ obóz Auschwitz był od 1942 roku wyznaczony przez niemieckich narodowych socjalistów na centrum „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.
Zobacz: