Jaką wartość dla współczesnych może mieć mit o Prometeuszu? Wypowiedź poprzyj przykładami z poezji współczesnej.
Kim był Prometeusz?
W mitologii greckiej Prometeusz był bogiem, synem jednego z tytanów i bratem Atlasa. Tytani byli synami Nieba i Ziemi.
Od imienia Prometeusza stworzono pojęcia – postawa prometejska, prometeizm. Aby kogoś można było określić mianem Prometeusza, musi on spełniać kilka warunków:
- POŚWIĘCA SIĘ bezinteresownie, dobrowolnie za innych ludzi i dla innych.
(Uwaga! Nie każde poświęcenie można uznać za prometeizm).
- BUNTUJE się albo przeciwko Bogu, przeciwko niesprawiedliwym prawom panującym na świecie, albo przeciwko istniejącemu wokoło złu.
- Jego poświęcenie jest zawsze powiązane z poniesieniem ogromnej OFIARY. Może się ona wiązać z oddaniem swojego życia, z cierpieniem za innych, osamotnieniem i trudnościami w walce o innych ludzi.
Bez względu na upływ czasu postawa Prometeusza nadal żyje. Na pewno zmienia się i w każdej epoce jest nieco odmienna.
Prometeusz pojawia się w dwóch wierszach współczesnych: Leopolda Staffa Prometeusz i Kazimierza Wierzyńskiego Strofa o Prometeuszu. W tych tekstach postawa tytana jest jednak odmiennie interpretowana.
Strofa o Prometeuszu Kazimierza Wierzyńskiego
W tekście Wierzyńskiego Prometeusz został przedstawiony jako jednostka wybitna. Podmiot liryczny mówi o nim językiem podniosłym, pełnym zachwytu:
Pytasz kto jest ten więzień? Skazaniec zuchwały,
Co losu się nie uląkł i męką się trudzi.
Wiersz ten dotyka dwóch istotnych problemów:
- ponoszenia konsekwencji za własne czyny,
- obrony swoich racji, w tym przypadku jest nią obrona wolności.
PROMETEUSZ – „pokarany przez bogów, męczony przez ludzi”.
1) Prometeusz zdecydował się wziąć odpowiedzialność za własne działanie. Stworzył człowieka i w związku z tym postanowił się nim opiekować, bez względu na wszystko. Bogowie ukarali go, ponieważ pomógł człowiekowi, wbrew zakazowi który wydał Zeus. Symbolem tej konsekwencji, w wierszu jest ogień:
I cokolwiek się stanie, co jeszcze zawini –
Wytrwa przy swoim ogniu.
2) Prometeusz jest symbolem walki o wolność:
Nie wyrzekł się wolności i uparł się przy niej.
Za konsekwentną walkę w obronie swoich racji ponosi karę, jaką jest przykucie do skał Kaukazu. Jednak, pomimo cierpienia, nadal trwa przy nich, nie rezygnuje.
Autor odwołuje się do symboliki mitologicznej, jednak symbole te wzbogaca o nowe znaczenia:
- OGIEŃ jest symbolem walki o swoje idee, uparte bronienie ich.
- BUNT PRZECIWKO BOGOM symbolizuje sprzeciw wobec tyranii, wobec władzy, która zakazuje czynić człowiekowi to, czego pragnie, wobec ograniczania wolności jednostki.
- SĘPY symbolizują przeciwności losu, życia, z którymi styka się człowiek, broniąc swoich racji, wartości, idei.
Prometeusz Leopolda Staffa
Staff zupełnie inaczej traktuje postać Prometeusza. Odnosi się przede wszystkim do późniejszych wydarzeń, kiedy to po setkach lat kary Zeus rozkazał Herkulesowi, by zabił orła i uwolnił Prometeusza.
Tekst ma charakter ironiczny, kpiarski:
Wstawszy raz lewą nogą z łóżka Jowisz srogi…
Ten z pozoru lekki ton tekstu, stylizacja na bajeczkę, dziecięcy wierszyk, rymowankę ma wskazywać, jak lekko bogowie traktują swoje nieprzemyślane wyroki.
- Od ich zachcianek zależy wszystko: życie, śmierć, kara, szczęście.
- Gdy tylko czegoś zapragną, chcą, aby natychmiast zostało to spełnione.
Lewa noga Jowisza jest odwołaniem do przysłowia „wstać lewą nogą”, a więc w złym humorze. Zeus ma kiepski nastrój, więc zmienia swoją wcześniejszą decyzję. W tym celu zwołuje naradę bogów, a potem wysyła Herkulesa, by wypełnił misję uwolnienia tytana.
Obrzydła mi już tego pyszałka wątroba – przemawia do bogów. Jowisz jest wyraźnie znudzony i to nie cierpieniem Prometeusza. Nie pragnie go uwolnić, bo przyznaje mu rację albo dlatego, że go podziwia czy też mu współczuje. Jest po prostu znudzony powtarzaną przez orła czynnością. Pragnie jakiejś zmiany. Prometeusz odrzuca uwolnienie, protestuje przeciwko niemu:
Nie tykaj kajdan, niech ci się nawet nie marzy!
Czy nie widzisz, jak mi z tym Kaukazem do twarzy?
Tę postawę można interpretować dwojako:
- Prometeusz jest dumny ze swojego cierpienia i uważa, że ono podwyższa jego wartość.
- Kpi w ten sposób z bogów, rezygnując z ich miłosierdzia będącego tylko kaprysem.
Aby wzbogacić wypowiedź:
- Przywołaj filmy, w których możesz odnaleźć współczesne wcielenie Prometeusza (np. Batman).
- Scharakteryzuj tych bohaterów pod kątem postawy prometejskiej.
- Znajdź różnice pomiędzy nimi a mitologicznym Prometeuszem.
- Pomyśl nad tym, gdzie jeszcze można dzisiaj szukać ludzi prezentujących postawę prometejską?
Zobacz:
Kim był Prometeusz i co o znaczy określenie ogień prometejski?