Zapamiętaj najważniejsze powstania!
- insurekcja kościuszkowska – 1794 r.
- powstanie listopadowe – 1830 r.
- powstanie krakowskie – 1846 r.
- powstanie styczniowe – 1863 r.
- powstanie w getcie warszawskim – 1943 r.
- powstanie warszawskie – 1944 r.
Przykładowe zadanie z egzaminu
Przeczytaj uważnie fragment tekstu:
Konspiratorzy zdecydowali o wybuchu powstania 29 listopada 1830 r. Było ich niewielu (…). Armia polska była doskonale wyszkolona, gorzej uzbrojona, nie miała najmniejszych szans wobec liczebnej przewagi wojsk rosyjskich. (…) Mimo to 25 lutego w bitwie na podwarszawskim Grochowie Polacy zadali Rosjanom tak ciężkie straty, iż Dybicz zrezygnował na razie ze szturmowania Warszawy. Na miejsce rannego pod Grochowem Chłopickiego powołano generała Jana Skrzyneckiego.
Michał Tymowski, Jan Kieniewicz, Jerzy Holzer, Historia Polski
Teraz odpowiedz na pytanie:
W przytoczonym fragmencie jest mowa o powstaniu:
A. kościuszkowskim,
B. listopadowym,
C. styczniowym,
D. warszawskim.
Która odpowiedź jest poprawna? Przy takim pytaniu musisz odszukać w pamięci daty najważniejszych powstań. 29 listopada 1830 r. to data wybuchu powstania listopadowego, więc poprawna jest odpowiedź B. Niewykluczone, że w teście humanistycznym pojawią się pytania, w których będziesz musiał wykazać się wiedzą na temat najważniejszych powstań.
Insurekcja kościuszkowska
- Skojarz datę: 1794 r.
- Przyczyna powstania: Polska była po drugim rozbiorze; kraj był uzależniony od zaborców. W złym stanie były polskie fabryki, banki. Narastało niezadowolenie Polaków.
- Przywódca powstania: Tadeusz Kościuszko
- Ważne wydarzenie: Tadeusz Kościuszko na rynku w Krakowie 24 marca 1794 r., w obecności polskiego wojska i ludu, ogłasza rozpoczęcie powstania.
- Najważniejsze bitwy: pod Racławicami (4 kwietnia 1794) – zwycięstwo Polaków, pod Maciejowicami (10 kwietnia 1794) – klęska Polaków.
Kto wsławił się w walkach? Jakub Jasiński, Jan Kiliński, Wojciech Bartosz Głowacki. - Finał powstania: Przeciwko powstaniu wystąpiły Prusy i przewaga obu armii (rosyjskiej i pruskiej) nad siłami polskimi zadecydowała o ostatecznym wyniku walk. Wojska polskie poniosły porażki pod Szczekocinami i Maciejowicami, a sam Kościuszko dostał się do niewoli.
Warszawa skapitulowała 5 listopada 1794 r. Powstanie zakończyło się klęską, po której nastąpił trzeci rozbiór Polski.
Powstanie listopadowe
- Skojarz datę: 1830 r.
- Przyczyna powstania: Sytuacja Polski, szczególnie w Królestwie Polskim, nie była dobra. W zaborze rosyjskim rozwinięta była cenzura i represje wobec tajnych związków.
- Przywódca powstania: Piotr Wysocki
- Ważne wydarzenie: 29 listopada 1830 r. wojska pod wodzą Piotra Wysockiego zaatakowały Belweder, siedzibę księcia Konstantego. Zamach nie udał się.
- Najważniejsze bitwy: pod Stoczkiem (14 lutego 1831 r.); pod Grochowem (25 lutego 1831 r.) – największa bitwa powstania listopadowego; pod Dębem Wielkim (31 marca 1831 r.) – zwycięstwo Polaków; pod Iganiami (10 kwietnia 1831 r.) – zwycięstwo Polaków.
- Kto wsławił się w walkach? Józef Chłopicki, Ignacy Prądzyński
- Finał powstania: Polacy ponieśli klęskę. Siły polskie zostały rozbite w bitwie pod Ostrołęką, a później w Warszawie. 8 września stolica skapitulowała. Ponad 10 tysięcy działaczy powstania udało się na emigrację, głównie do Francji i Anglii. Zlikwidowano również polską armię. W powstaniu zginęło kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy.
Powstanie krakowskie
- Skojarz datę: 1846 r.
- Przyczyna powstania: powstanie miało zapoczątkować powstanie ogólnopolskie w trzech zaborach.
- Ważne wydarzenia:
- Powstanie przygotowywano już od 1844 r., jednak zaborcy wykryli spiskowców. Aresztowano L. Mierosławskiego, który miał być przywódcą powstania oraz pozostałych spiskowców. Z powodu aresztowań powstanie nie rozwinęło się w zaborach pruskim i rosyjskim, a tylko w zaborze austriackim.
- Austriacy buntowali polskich chłopów, wmawiali im, że szlachta planuje powstanie, które zaszkodzi chłopom. W lutym 1846 r. chłopi zbuntowali się – szli od dworu do dworu, mordując właścicieli ziemskich i rozbijając niewielkie oddziały powstańcze.
- Kto wsławił się w walkach? Jakub Szela – przywódca buntu chłopów.
- Finał powstania: Polacy ponieśli klęskę. Zaborcy stłumili zarówno ruch chłopski, jak i powstanie krakowskie. Sam Kraków włączono do Austrii.
Powstanie styczniowe
- Skojarz datę: 1863 r.
Trwało do jesieni 1864 r. - Przyczyna powstania: kolejna próba Polaków w walce o odzyskanie niepodległości. Na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim zaczęły tworzyć się organizacje spiskowe. Polacy liczyli na pomoc Francji i Anglii. W 1860 r. rozpoczęły się manifestacje patriotyczne. Ich uczestnicy ścierali się z wojskiem rosyjskim. Wkrótce uformowały się wśród konspiratorów dwa obozy polityczne: „czerwonych”, którzy parli do wybuchu powstania i „białych”, bardziej umiarkowanych. Carat, zaniepokojony rozwojem sytuacji, poszedł na niewielkie ustępstwa autonomiczne, lecz nie zadowoliły one większości Polaków. Przeprowadzona 14/15 stycznia 1863 r. tzw. branka (pobór do rosyjskiego wojska) miała uniemożliwić ewentualny wybuch walk przez wyłapanie aktywnych członków konspiracji. Stało się jednak inaczej. Branka przyspieszyła rozpoczęcie powstania.
- Ważne wydarzenia: 22/23 stycznia doszło do pierwszych starć powstańców z siłami rosyjskimi. W sumie stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Powstanie objęło nie tylko ziemie Królestwa Polskiego, ale też Litwę, Białoruś i Ukrainę.
- Przywódca powstania: najważniejszymi przywódcami byli: M. Lelewel-Borelowski, Romuald Traugutt
- Finał powstania: Większe zgrupowania polskie były z reguły rozbijane przez przeważające siły rosyjskie. Dłużej w terenie utrzymywały się oddziały małe, szybko przemieszczające się z miejsca na miejsce. Ostatni przywódca powstania (dyktator) Romuald Traugutt próbował zreorganizować siły powstańcze. Było już jednak za późno. Ostatecznie Polacy ponieśli klęskę. Zginęło kilkadziesiąt tysięcy jego uczestników.
Powstanie w getcie warszawskim
- Skojarz datę: 1943 r.
- Przyczyna powstania: Żydowscy bojowcy przeciwstawili się ostatecznej likwidacji getta, chociaż mieli małe szanse na odniesienie sukcesu w walce (bardzo małe siły, niewielka ilość broni). Powstanie wybuchło 19 kwietnia 1943 r.
- Przywódca powstania: Mordechaj Anielewicz.
- Finał powstania: Walki zakończyły się po paru tygodniach (lipiec) całkowitym opanowaniem przez Niemców terenu dzielnicy żydowskiej. Większość powstańców zginęła w walce lub została zamordowana. Pozostałych wywieziono do obozu zagłady w Treblince.
Powstanie warszawskie
- Skojarz datę: 1944 r.
- Przyczyna powstania: Polacy chcieli wyzwolić Warszawę z rąk niemieckiego okupanta. Powstanie wybuchło 1 sierpnia 1944 r.
- Ważne wydarzenia: W pierwszym dniu powstania do walki stanęło ponad 20 tysięcy żołnierzy AK, niestety słabo uzbrojonych. Niemców było ok. 50 tysięcy. Do 4 sierpnia powstańcy opanowali dużą część miasta. Szczególnie ciężkie walki toczyły się na Starym Mieście i w Śródmieściu. Powstańcy toczyli walki w osamotnieniu. Pomoc ze strony Anglików i Amerykanów ograniczała się do zrzutów broni, amunicji i lekarstw. Niemcy mordowali wziętych do niewoli powstańców i ludność cywilną, która masowo poparła zryw (m.in. na Woli rozstrzelali ok. 40 tysięcy cywilów). Tymczasem za Wisłą stała Armia Czerwona. Nie zamierzała ona jednak przyjść z pomocą powstańcom.
- Finał powstania: Po 63 dniach walk, 2 października, Warszawa skapitulowała. Poległo ok. 18 tysięcy powstańców, zginęło 180 tys. ludności cywilnej. Ocalałą ludność stolicy Niemcy wysiedlili z miasta i przystąpili do niszczenia Warszawy.
Zobacz: