Jaką wartość może mieć dla nas dzieło sprzed tysiącleci?
Iliada prócz tego, że faktycznie ma wartość dokumentu swoich czasów i światopoglądu ludzi – okazuje się dziełem całkiem aktualnym w swoim przesłaniu etycznym.
- Homer, owszem, chciał zapisać dzieje wojny sprzed stuleci, ale wojna ta staje się tłem rozważań moralnych, ukazania konfliktów i uczuć ludzkich. Wiele scen cierpienia i śmierci ukazuje zło wojny!
- Przeciwnicy wojenni nie żywią do siebie nienawiści, w końcu wyrzekają się jej, czego dowodem jest decyzja Achillesa dotycząca zwłok Hektora. Homer zatem wskazuje, że gniew i nienawiść nie są wartościami godnymi człowieka. A przecież, choć poświęcone wojnie trojańskiej, zaczynają się Homerowe strofy: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa”, a więc gniew, jego skutki, wojnę i współczucie dla człowieka.
- Wierność w przyjaźni, honor, odwaga i szczerość – to wartości propagowane, a zupełnie godne polecenia i dzisiejszym – wojownikom, politykom czy zwykłym śmiertelnikom.
- Nakaz wybaczenia wrogowi, wzniesienia się ponad własny ból – dokonuje tego Achilles, oddając zwłoki Hektora Priamowi.
- Miłość – najbardziej niezdarty temat ludzkości – występna miłość Parysa do Heleny, małżeńska wierna miłość Hektora do Andromachy… Towarzyszą jej ból rozstania, zazdrość, rywalizacja. W tych relacjach międzyludzkich przez tysiąclecia uległy zmianie tylko… stroje!
Charakterystyka porównawcza Hektora i Achillesa – przykład pracy
Przesłanie lektury
- Humanistyczny wymiar epopei – człowiek jest najwyższą wartością, można porozumieć się nawet z wrogiem, należy wybaczyć.
- Rejestracja greckiego świata w eposie Homera – realizm szczegółu sprawia, że tekst staje się fotografią dawnego świata. Dzięki drobiazgowym opisom wkradamy się do świata sprzed tylu stuleci. Dlatego przywołuje się często opis tarczy Achillesa, bo ozdabiają ją obrazy wojny i pokoju – na przykład żniw. Jak ważny był obowiązek gościnności – widzimy po skutkach czynu Parysa, który pogwałcił gościnność Menelaosa i porwał Helenę. Poznajemy broń i jadło wojowników, ich obyczaje i wartości.
- Zarysowanie postaw, uczuć i wartości (nienawiść, miłość, zazdrość). Archetypiczne uczucia i postawy ludzkie – decydują o nieprzemijalnej wymowie utworu – o tym, że współczesny człowiek ma podobne zainteresowania, odnajduje wspólnotę ducha.
- Można powiedzieć, że Homer uwiecznia archetypy, stałe wzorce zachowań, a my ze zdziwieniem widzimy, że nic się nie zmieniło:
- nienawiść wciąż ta sama,
- podobnie ból ojcowski po stracie syna,
- zazdrość o ukochaną kobietę,
- gniew i zemsta za utratę honoru,
- walka o władzę itd.
Nieraz w późniejszej literaturze odnajdziemy cień tych postaw, pisarze specjalnie kształtują tak postacie i sytuacje, będziemy nawet nazywać to mitologizacją – np. w Chłopach Władysława Reymonta.
Uwaga!
Iliada długie wieki stanie się on panującym wzorcem epickim, kontynuatorzy, wierni ustaleniom Homera, zaczynać będą od inwokacji, rozbudowywać rozlewne opisy, pracować nad ekspresją scen batalistycznych, układać kunsztowne porównania homeryckie.
Zobacz:
Czy Iliada jest dziełem przebrzmiałym? W czym poszukiwać jej wartości?