Krzysztof Kamil Baczyński

***

Niebo złote ci otworzę,
w którym ciszy biała nić
jak ogromny dźwięków orzech,
który pęknie, aby żyć
zielonymi listeczkami,
śpiewem jezior, zmierzchu graniem,
aż ukaże jądro mleczne
ptasi świt.

Ziemię twardą ci przemienię
w mleczów miękkich płynny lot,
wyprowadzę z rzeczy cienie,
które prężą się jak kot,
futrem iskrząc zwiną wszystko
w barwy burz, w serduszka listków
w deszczów siwy splot.

I powietrza drżące strugi
jak z anielskiej strzechy dym
zmienię ci w aleje długie,
w brzóz przejrzystych śpiewny płyn,
aż zagrają jak wiolonczel
żal – różowe światła pnącze,
pszczelich skrzydeł hymn.

Jeno wyjmij mi z tych oczu
szkło bolesne – obraz dni,
które czaszki białe toczy
przez płonące łąki krwi.
Jeno odmień czas kaleki,
zakryj groby płaszczem rzeki,
zetrzyj z włosów pył bitewny,
tych lat gniewnych
czarny pył.

[15 VI 1943 r.]

 

Które obrazy obecne w wierszu kojarzą się z negatywnymi, koszmarnymi aspektami rzeczywistości?

twarda ziemia
szkło tkwiące w oczach mówiącego w wierszu
białe czaszki
płonące łąki krwi
czarny pył bitewny
groby

Jaki związek z treścią wiersza może mieć umieszczona pod nim data?

Wskazuje na to, kiedy utwór powstał. Jest to o tyle istotne, że to 1943 rok – a więc czas drugiej wojny światowej, największego hiotlerowskiego terroru, egzekucji na cywilnej ludności, koszmaru, brutalności, przemocy i łamania wszelkich praw człowieka – krwawe obrazy z tej rzeczywistości przenikają także do wiersza.

Które obrazy ukazane w wierszu kojarzą się z pięknem, dobrem, pozytywnymi aspektami rzeczywistości?

niebo złote
orzech pękający, by żyć
zielone listeczki
jezioro
zmierzch
lecące mlecze
dym z anielskiej strzechy
różowe światła
pszczele skrzydła

W których strofach dominuje obrazowanie pozytywne?

W pierwszej, drugiej i trzeciej.

Która strofa uderza koszmarnymi wizjami rzeczywistości?

Czwarta.

Z jakim czasem kojarzą się koszmarne wizje? Co o tym świadczy?

Z czasem wojny. Świadczą o tym nawiązania do bitew, określenie pył bitewny, a także obecność krwi, pożarów, czaszek, śmierci.
Także data powstania utworu odwołuje się do tego czasu.

Na jakie zmysły działają wyobrażenia z tego wiersza?

Wzroku – np. zielone listeczki, białe czaszki, płonące łąki krwi, czarny pył
Słuchu – dźwięków orzech, który pęknie
Dotyku – mleczów miękkich płynny lot (w sąsiedztwie także słowa kot, futro kojarzące się z miękkością)

Kim jest mówiący w wierszu („ja” liryczne) i do kogo się zwraca?

Jest kimś, kto przeżył wojenną traumę i chce otworzyć komuś „złote niebo”, czyli stworzyć inną, lepszą, wymarzoną rzeczywistość. Owo „ty” liryczne ma jednak pomóc mówiącemu w wierszu w zapomnieniu o wojennym koszmarze.

Jaką moc ma mówiący w wierszu?

Moc niemalże czarodziejską – może przemieniać strugi powietrza w aleje brzóz, twardą ziemię w lot mleczów… Co daje mu tę moc? Może poezja, może miłość.

Na czym polega magia tego utworu?

Na przemienianiu koszmarnej rzeczywistości w coś pozytywnego. Na mocy mówiącego w wierszu. Ma on możliwość otwierania dostępu do innych światów, „otwierania złotego nieba”, choć nosi w sobie trudne wojenne doświadczenie.

Co przypominają sposobem obrazowania zarówno koszmarne, jak i pozytywne wizje? Czy łatwo byłoby je z logiczną precyzją narysować?

Obrazy te przypominają sny. W pierwszych strofach mowa o białej nici, jądrze mlecznym, locie ptaków, cieniach, deszczach, futrze – wiele z tych słów kojarzy się semantycznie z miękkością, lotem – a to typowe dla rzeczywistości dobrego, łagodnego snu.

Z kolei straszne wizje kojarzą się koszmarnym snem – bo rodem z takiego koszmaru jest na przykład obraz płonących rzek krwi.

Mamy też do czynienia z typowym dla poetyki snu mieszaniem wrażeń – synestezją (nie wiadomo, co do końca oznacza „śpiewny płyn”), rzeczywistość jest mocno zmetaforyzowana. Tak mocno, że trudno odtworzyć z logiczną precyzją ukazane w utworze obrazy.

Jakimi słowami oddano w wierszu bolesne wojenne doświadczenia?

Za pomocą metafory „szkło bolesne – obraz dni, /które czaszki białe toczy /przez płonące łąki krwi”.

Jaka jest relacja pomiędzy mówiącym w wierszu a „ty” lirycznym?

Zapewne bardzo bliska. Tylko komuś bliskiemu chcemy „otwierać złote niebo”. I tylko ktoś bliski może nam pomóc w pokonaniu jakiejś traumy.

Które czasowniki oddają moc „ja” i „ty” lirycznego?

przemienię
zmienię
odmień

Jaka jest wymowa wiersza: ostatecznie pesymistyczna czy optymistyczna?

Raczej optymistyczna, przeważają pozytywne obrazy, a choć wiersz kończy się koszmarną wizją, mowa w nim o przemienianiu straszliwej rzeczywistości w inną jakość – poezji, snu.

 

Praca domowa

Wypisz z wiersza wybrane środki stylistyczne.

Metafory

  • niebo złote ci otworzę
  • ogromny dźwięków orzech, który pęknie, aby żyć
  • ukaże jądro mleczne ptasi świt
  • powietrza drżące strugi
  • różowe światła pnącze
  • pszczelich skrzydeł hymn
  • szkło bolesne – obraz dni

Synestezje

ciszy biała nić
zmierzchu graniem
śpiewny płyn

Porównania

  • ciszy biała
    nić jak ogromny dźwięków orzech
  • cienie,
    które prężą się jak kot

Epitety

  • niebo złote
  • ciszy biała nić
  • dźwięków orzech
  • zielonymi listeczkami
  • śpiewem jezior
  • aleje długie
  • zmierzchu graniem
  • jądro mleczne
  • ptasi świt
  • ziemię twardą
  • mleczów miękkich płynny lot
  • serduszka listków
  • deszczów siwy splot
  • powietrza drżące strugi
  • brzóz przejrzystych śpiewny
  • płyn
  • różowe światła pnącze
  • pszczelich skrzydeł hymn
  • szkło bolesne
  • obraz dni
  • czas kaleki
  • płaszczem rzeki
  • pył bitewny
  • czarny pył

Zdrobnienia

  • listeczki
  • serduszka

Zobacz:

Baczyński Krzysztof

Krzysztof Kamil Baczyński – praca domowa

Krzysztof Kamil Baczyński – jak pisać o…

Poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego

Wymień motywy tematyczne najczęściej podejmowane przez Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

Tragizm historii własnego pokolenia w twórczości Kolumbów

Krzysztof Baczyński – portret

Krzysztof Kamil Baczyński na maturze