Gdy seldżucki sułtanat Ikonium na przełomie XIII i XIV w. uległ rozkładowi na 10 odrębnych jednostek państwowych, na czoło ludów tureckich w Anatolii wysunął się emirat Osmana, który nadał nazwę swemu narodowi. Plemię, któremu przewodził, pojawiło się w XIII w. w Azji Mniejszej. Wywodziło się spośród uciekinierów z Turkiestanu (Chorezmu), szukających nowych siedzib po niszczącym najeździe Czyngis-chana.

  • Początkowo było seldżuckim lennikiem. Osman I obdarzony talentami wojskowymi i politycznymi, władający od 1288 r., stopniowo powiększał swoje państwo kosztem Seledżuków i słabnącego Bizancjum, które pokonał pod Nikomedią w 1301 r.
  • Jego syn, Orchan (od 1326) kontynuował podboje, zdobywając: Bursę (1326), dokąd przeniósł stolicę; w 1330 r. Niceę, w 1337 Nikomedię. Bizancjum zaangażowane w walki o Epir i Tessalię nie doceniło nowego zagrożenia. Zaślepieni cesarze z dynastii Paleologów wykorzystywali nawet w połowie XIV Turków osmańskich do rozgrywek w walkach o tron.
  • Następcy Orchana (zm. w 1359) Sulejman I i Murad I opanowali Półwysep Gallipoli (1354), Trację (1360-61) i Adrianopol (1365), dokąd przenieśli swoją stolicę. Bizancjum zostało faktycznie zredukowane do najbliższych stolicy obszarów oraz enklaw nad Morzem Czarnym i na terenie Grecji.
    Po mocnym usadowieniu się na Bałkanach Turcy kontynuowali podboje zagrażając Bułgarii i – rozdrobnionym po śmierci cara Stefana Duszana – państwom serbskim.
    Koalicja serbsko-bułgarska poniosła porażkę nad rzeką Maricą w 1371 r., a jeden z serbskich książąt, Wukaszin, poległ. Już wcześniej Turcy okroili Bułgarię, zagarniając Filipopol (obecnie Płowdiw) i Starą Zagorę.
    Sukcesy Turków zaniepokoiły władców bośniackich, którzy wykorzystując słabość rozbitej Serbii zajęli jej północną część. Również Węgry dopiero teraz dostrzegły grozę sytuacji.
  • Powstała wkrótce nowa koalicja, skupiająca serbskie i bośniackie państewka wraz z Bułgarią.
    Murad I, dostrzegłszy realną groźbę na Bałkanach przerwał działania na terenie Azji Mniejszej przeciwko emiratowi Karamanów (jeden z tworów postseldżuckich), uderzył błyskawicznie na Bułgarię eliminując ją z grona wrogów (1388) a następie rozgromił siły bośniacko-serbskie na Kosowym Polu (1380 r.), choć zginął na polu bitwy.
  • Syn zabitego, Bajazyt (Bajazet) I zhołdował część serbskich organizmów państwowych, a potem zajął bizantyjskie enklawy: Saloniki i Filadelfię. W 1393 r. nastąpiła likwidacja jednego z bułgarskich królestw ze stolicą w Tyrnowie, gdzie panował car Szyszman. Przetrwało jeszcze kilka lat państwo widyńskie, lennik Węgier, bezpośrednio teraz zagrożonych. Król węgierski Zygmunt Luksemburczyk zorganizował wówczas antyturecką krucjatę, która wskutek braku dyscypliny zachodniego rycerstwa została 1396 r. rozgromiona pod Nikopolis. Państewko widyńskie przestało wkrótce istnieć. Bajazyt niebawem zlikwidował państewko Karamanów, stając się panem Anatolii. W śmiertelnym zagrożeniu znalazło się Bizancjum i Węgry.
  • Sytuacja uległa gwałtownej zmianie wraz z wtargnięciem do Azji Mniejszej armii mongolskiej Timura (Tamerlana), który pod Ankarą 1402 zniszczył siły tureckie, a sułtana Bajazyta wziął do niewoli. Państwo osmańskie pogrążyło się w wewnętrznych waśniach między synami przegranego, ale okres zamętu nie został wykorzystany przez europejskich sąsiadów. Przedłużył się tylko nieco żywot Bizancjum (chwilowo odzyskano Saloniki), a Węgry złapały chwilę oddechu.
  • Wstąpienie na tron Murada II stało się początkiem nowych tureckich podbojów. W ciągu kilkunastu lat przywołał do posłuszeństwa zhołdowaną wcześniej Serbię, ponownie zagroził Węgrom i osaczonemu Bizancjum. Cesarze gasnącego „imperium” już od kilkudziesięciu lat upatrywali szansę przetrwania w unii kościelnej z Zachodem. W 1439 r. doszło do niej we Florencji (cesarz i papież Eugeniusz IV). Było już jednak za późno, aby ta unia uratowała Bizancjum.
  • Węgry po okresie wewnętrznych tarć związanych z bezpotomnym zgonem Zygmunta Luksemburczyka zawarły z Polską unię personalną w celu stworzenia wspólnego antytureckiego frontu (1440). Początki wydawały się zachęcające. Wybitny wódz węgierski Jan Hunyady zadał szereg ciosów Turkom (np. pod Niszem), a pokój zawarty wówczas w Szegedynie (1443) utrzymywał wpływy madziarskie w Serbii i na Wołoszczyźnie.
    Pod naciskiem papieskiego legata Cesariniego młodziutki król Polski i Węgier, żądny rycerskiej sławy Władysław, zerwał pokój i ruszył do Bułgarii. Nie nadeszła jednak obiecywana przez papiestwo pomoc z zachodu i 1444 r., pod Warną siły polsko-węgierskie poniosły druzgocącą klęskę, a król zginął.
    Hunyady przez następne lata bronił linii Dunaju, powstrzymując ostatecznie Turków pod Belgradem w 1456 r., pomimo wcześniejszej porażki na Kosowym Polu (1446).
  • Następca Murada II, Mehmet II (od 1451) postanowił skończyć ostatecznie z Bizancjum. W 1453 r. rozpoczął oblężenie Konstantynopola. Walki trwały dwa miesiące. Miasto i cesarstwo padły 29 maja, a ostatni cesarz, Konstantyn XI poległ. Zdobywca przeniósł do Konstantynopola swoją stolicę, od tej pory Stambuł (Istambuł). W następnych latach Mehmet II i jego następca Bajazyt II opanowali bizantyjskie enklawy na terenie Grecji jak Peloponez, Ateny i Teby (1456-62), Trapezunt (1461) oraz kilka Wysp Egejskich (np. Eubeę, Lesbos). Między 1459 a 1483 uległa Bośnia, Hercegowina i pozostałości Serbii. Księstwa (hospodarstwa) Wołoszczyzny (1462) oraz Mołdawii (1487) stały się osmańskimi lennami, podobnie jak i Chanat Krymski (1475). Nad Morzem Czarnym padły kolonie genueńskie, a w Azji Mniejszej emirat Karamanów (1466). Długi czas (1443-1479) stawiała opór Albania pod wodzą legendarnego wodza Skanderberga (Jana Kastarioty). Dopiero po jego śmierci wpadła w ręce tureckie. W 1481 r. wojska sułtańskie zajęły włoskie Otranto.
  • W drugiej połowie XV w. koncepcje antytureckiej koalicji wysuwał król Węgier, syn Hunyady’ego Maciej Korwin (1458-1490), dążący m.in. w tym celu do uzyskania korony cesarskiej. Plany te jednak nie powiodły się.
  • Kolejną ofensywę Turcy podjęli za rządów Sulejmana Wspaniałego. W 1521 r. padł Belgrad. W 1526 r. nastąpił wielki najazd osmański na Węgry, tym razem zakończony zwycięstwem Turków. Wojska węgierskie zostały rozgromione pod Mohaczem, a król Ludwik Jagiellończyk poległ w walce (1526).
    Po kilku latach doszło do faktycznego rozbioru Węgier przez Turcję i Habsburgów. Sulejman dotarł nawet w 1529 r. pod mury Wiednia, ale miasta nie udało mu się zdobyć.
    Wcześniej sułtan opanował wyspę Rodos (1522), zmuszając joannitów do przeniesienia się na Maltę, gdzie zakon zyskał nową nazwę – kawalerów maltańskich.
    Za rządów Sulejmana Turcy podporządkowali sobie sporą część północnoafrykańskich wybrzeży, aż po Algier oraz święte miejsca Islamu na Półwyspie Arabskim. Odtąd sułtanowie samozwańczo przybrali tytuł kalifa.
    Korsarze w służbie tureckiej stali się postrachem Morza Śródziemnego, jak choćby sławny Chajr-ad-din (zwany też Barbarossą, nie mylić z cesarzem Fryderykiem I).
    Turkom nie udało się zdobyć w 1564 r. Malty, wreszcie koalicyjna flota państw chrześcijańskich z Hiszpanią na czele pokonała ich pod Lepanto w 1570 r., powstrzymując na kilkadziesiąt lat ofensywę i ekspansję osmańską.

Poprzez swoje podboje Turcja wyrosła do rzędu pierwszych potęg światowych, a przez fakt wchłonięcia Węgier i podjęcia rywalizacji z Habsburgami (Rzesza i Hiszpania), stała się istotnym elementem europejskiej polityki. Związane przez Sulejmana związki sojusznicze z Francją, skonfliktowaną z Habsburgami przez prawie 300 lat, były jednym z kanonów osmańskiej jak też nadsekwańskiej dyplomacji. Mimo swej początkowej sprawności, administracja turecka z biegiem czasu uległa uwstecznieniu, a ludy bałkańskie podbite przez kolejnych sułtanów, cofnęły się w swoim cywilizacyjnym rozwoju na przeciąg kilku stuleci. Niemałe też grupy ludności w krajach podbitych, m.in. wśród Albańczyków czy Słowian przyjęły islam, co w przyszłości znalazło poważne konsekwencje w konfliktach religijno-etnicznych (Bośnia, Serbia, Macedonia).

Datownik

1288-1326 – panowanie Osmana I, uważanego za twórcę państwa tureckiego
1354 – przeprawa przez Dardanele, Turcy w Europie
1371 – zwycięstwo Turków, koalicja serbsko-bułgarska
1389 – klęska Serbów na Kosowym Polu
1386 – zwycięstwo Turków pod Nikopolis nas siłami węgiersko-krucjatowymi
1402 – klęska Turków pod Ankarą z rąk Mongołów
1439 – efemeryczna i nieskuteczna kościelna unia florencka
1453 – upadek Konstantynopola
2 połowa XV w., lennami tureckimi stają się:
– Wołoszczyzna 1462
– Chanat krymski 1475
– Mołdawia 1487
1479 – upadek Albanii
1522 – zdobycie Rodos przez Turków
1526 – rozgromienie Węgrów pod Mohaczem przez Turków, skutkiem rozbiór państwa węgierskiego między Turcję i Austrię Habsburgów
1564 – państwa tureckie na Malcie
1570 – porażka floty tureckiej pod Lepanto