Geneza konfliktu – nauka Jana Husa

U schyłku XIV w. w silnie już zgermanizowanych Czechach, Niemcy zajmowali najwyższe funkcje świeckie, duchowne, dominowali ekonomicznie w miastach, w których podział klasowy często pokrywał się z narodowościowym. Na podatny grunt trafiły więc teorie profesora praskiego uniwersytetu Jana Husa, który rozpoczął walkę o wprowadzenie języka czeskiego do liturgii kościelnej. Jan Hus zdobył wielu zwolenników, ale też miał i możnych przeciwników – hierarchię kościelną, papiestwo, cesarza Wacława.

Wiele tez Husa nawiązywało do koncepcji Wiklefa (profesora Uniwersytetu w Oksfordzie, krytykującego finansową politykę kościoła):

  • potępiał rozkład moralny duchowieństwa, uważając, że wierni nie mają obowiązku słuchać niegodziwych kapłanów,
  • występował przeciwko świeckiej władzy papieża,
  • sprzeciwiał się sprzedaży odpustów.

W celu przedstawienia swych racji został zawezwany na sobór w Konstancji i mimo osobistych gwarancji bezpieczeństwa został uwięziony i jako heretyk spalony na stosie w 1415 roku, co do dziś pozostaje jednym z największych skandali w dziejach Kościoła.

Rozwój konfliktu

Zwolennicy Husa, oburzeni śmiercią mistrza, sformułowali program religijny i polityczny (swobodne głoszenie „słowa Bożego”, komunia pod dwiema postaciami, odrodzenie narodowe, przywrócenie Czechom należnego im miejsca we własnym kraju).

  • W 1419 roku zaczęły się wojny, gdy husyci obalili procesarską radę miej­ską w Pradze.
  • Papież Marcin V nadał wyprawom odwetowym cesarza Zygmunta Luksemburczyka miano krucjat.
  • Husyci posiadający doskonałą armię i wodza Jana Żiżkę odpierali ataki przenosząc wojnę na tereny nieprzyjaciela – Morawy, Śląsk, Miśnię i Bawarię.
  • Husyci oferowali Jagiellonom koronę czeską, jednak Jagiełło, atakowany przez krzyżacką propagandę, nie mógł się wiązać z „ruchem heretyckim”. Uczynił to Witold, wysyłając w charakterze swego namiestnika Zygmunta Korbutowicza (1422 rok). Korbutowicz popadł jednak w konflikt z radykalnymi husytami i musiał opuścić Czechy.

W obozie husyckim zabrakło jedności.

  • Radykalni husyci zwani taborytami (od miasta Tabor) pragnęli faktycznej rewolucji w Kościele i pełnej równości;
  • umiarkowani zwani kalikstynami (od słowa calix – kielich) lub utrakwistami (od sub utraque specie – pod obiema postaciami) zadowalali się przejęciem majątków kościelnych i komunią pod dwiema postaciami.

Kalikstyni dążyli do kompromisu, chcąc zachować dotychczasowe zdobycze, ale utrudniała im to postawa taborytów.

  • W 1434 roku kalikstyni zaatakowali taborytów pod Lipianami i wymordowali ich. Tak więc rewolucja husycka, niepokonana przez faktycznych przeciwników, została zdławiona we własnych szeregach.
  • W 1436 roku zawarto w Pradze kompromis pomiędzy utrakwistami a soborem bazylejskim (tzw. kompakty praskie) gwarantujący Cze­chom
    • autonomię Kościoła husyckiego,
    • komunię pod obiema postaciami (chleba i wina),
    • możliwość przeprowadzania liturgii w języku czeskim,
    • wybór arcybiskupa praskiego przez czeski sejm.

W zamian za co Czesi uznali prawa Zygmunta Luksemburskiego do korony czeskiej.