Czynniki sprzyjające idei zjednoczenia:
- wspólnota kulturowa i językowa;
- dążenie mieszczaństwa, przede wszystkim polskiego, do likwidacji wewnętrznych granic i barier celnych;
- dążenie drobnego rycerstwa do stworzenia silnej drużyny pod przewodnictwem władcy centralnego;
- starania hierarchii kościelnej, szczególnie prymasów Polski, którym „ubywało” obszarów i dochodów pod własną kontrolą, poprzez odrywanie kawałków, a potem już całych diecezji na rzecz innych ośrodków kościelnych (w Brandenburgii, Czechach itd.);
- patriotyzm części hierarchii kościelnej, np. arcybiskupa Jakuba Świnki;
- mit o św. Stanisławie, kanonizowanym biskupie, którego członki, oddzielone uprzednio od ciała, zrosły się – to samo miało stać się z podzielonym państwem polskim;
- przedsięwzięcia konkretnych władców.
Przypomnienie
Polska jest rozbita na dzielnice – na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego z 1138 roku. Cel władców: zjednoczenie.
Prekursorami idei zjednoczenia byli Henrykowie śląscy. Niestety, kiedy Henryk II zginął pod Legnicą w 1241 roku, sprawa zjednoczenia kraju została odłożona. Dopiero Bolesław Wstydliwy i Leszek Czarny wzmocnili autorytet władzy w dzielnicy stołecznej, łamiąc opór możnych.
- Po dwóch bezdzietnych książętach na tron krakowski trafił w 1288 roku książę wrocławski Henryk IV Probus. Wychowany w wyrafinowanej kulturze dworskiej ostatnich czeskich Przemyślidów, miał ambitne plany polityczne. Starania o koronę królewską rozpoczął od uzyskania wstępnej papieskiej zgody. Niestety, dość wczesna śmierć (1290 rok) nie pozwoliła mu na realizację zamierzeń.
- Rywalizacja o panowanie nad Polską rozgorzała pomiędzy Przemysławem II Wielkopolskim, który zapewnił sobie rządy nad Pomorzem Wschodnim na mocy traktatu w Kępnie w 1288 roku, podpisanym z ostatnim lokalnym księciem gdańskim Mszczujem II, a królem czeskim Wacławem II, mającym pretensje do tronu, gdyż zmarły Probus był jego lennikiem.
Pod naciskiem czeskim Przemysław musiał opuścić Kraków. Mimo to wyjednał zgodę na koronację, do której doszło w Gnieźnie w 1295 roku. Niedługo później, w marcu 1296 roku, został zamordowany w Rogoźnie przez brandenburskich najemników.
- Próżnię po niespodziewanej śmierci Przemysława usiłował wypełnić książę brzesko-kujawski Władysław Łokietek. Walczył z Wacławem II, mając przeciwko sobie wielu mieszkańców Wielkopolski. Poniósł porażkę i musiał uchodzić na Węgry.
- Panowanie nad polskimi ziemiami (oprócz Mazowsza i Pomorza Zachodniego) zdobył Wacław II, który został koronowany na króla polskiego przez Jakuba Świnkę w 1300 roku.
Zapamiętaj!
W 1226 roku do Prus został sprowadzony, dzięki staraniom polskiego księcia Konrada Mazowieckiego, Zakon Krzyżacki. Piastowicz chciał, żeby Krzyżacy, będący jego lennikami, zdobywali dla niego nowe terytoria, a także przeciwstawiali się działaniom biskupa misyjnego Chrystiana, który w celu wzmocnienia swojej władzy powołał do życia zakon dobrzyński.
Marchia brandenburska:
- zdobyła Pomorze Zachodnie (1181 rok),
- opanowała ziemię lubuską, którą kupiła od księcia śląskiego Bolesława Łysego Rogatki w 1250 roku,
- podbiła obszary w widłach Odry i Warty.