Próby odzyskania utraconych ziem

Kazimierz Wielki (1333-1370) po swoim ojcu (Władysławie Łokietce) odziedziczył obszar wielkości 102 tys. km2 (Małopolska, Wielkopolska oraz ziemie: łęczycka i sieradzka).
Król zdając sobie sprawę z ówczesnej słabości jednoczącego się państwa polskiego, zabiegał w pierwszych latach swych rządów o poprawę stosunków z dwoma głównymi rywalami: Czechami i Zakonem Krzyżackim, konsekwentnie przedłużając z nimi rozejmy.

Walki o ziemie z Czechami

Z władcą czeskim, Janem Luksemburskim kilkakrotnie nawet się spotykał, zarówno na neutralnym, węgierskim gruncie (szczyty wyszehradzkie: 1335 i 1339), jak i w Pradze. Monarchowie osiągnęli kompromis. Kazimierz zrezygnował z praw do Śląska w zamian za rezygnację Jana z pretensji do tronu polskiego. Ponadto Polska miała zapłacić Luksemburczykowi około 30 000 grzywien, czyli 3 000 kop groszy praskich.

  • Król polski nie pogodził się jednak tak łatwo z tymi wymuszonymi okolicznościami postanowieniami. Wykorzystując zaangażowanie Jana w sprawy wojny stuletniej, a później i jego śmierć na polu bitewnym pod Crecy (1346), upomniał się raz jeszcze o Śląsk i skrawki południowej Wielkopolski.
  • W 1343 roku opanował Wschowę, a w latach 1341-1356 przejściowo znalazła się w polskich rękach ziemia namysłowska. Na tym tle doszło do wojny polsko-czeskiej w latach 1345-1348, zakończonej pokojem namysłowskim.
  • W sytuacji impasu i braku rozstrzygnięć strony powróciły do ustaleń wyszehradzkich, co oznaczało definitywną rezygnację Kazimierza z pretensji do Śląska, coraz silniej związanego z Czechami.
  • Ostatnim niepodległym księstwem śląskim sprzyjającym Kazimierzowi było jaworsko-świdnickie, aż do bezpotomnej śmierci tamtejszego władcy, Bolka II w 1392 roku.

Rokowania z Zakonem

Gdy zawiodły próby mediacji czesko-węgierskiej oraz droga sądowa, Kazimierz podjął dwustronne rokowania z Zakonem Krzyżackim, zwieńczone pokojem kaliskim z 1343 roku, oddającym realistyczny układ sił. Traktat pozostawiał Krzyżakom Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską, zwracał natomiast Polsce Kujawy wraz z ziemią dobrzyńską. W Kaliszu obecni byli obydwaj przywódcy: król Kazimierz i wielki mistrz Ludolf König.

Walki z Litwą

Polski władca w latach 1340-1349, przy wydatnej węgierskiej pomocy, korzystając z zamieszania na Rusi po zgonie tamtejszego księcia, notabene Kazimierzowego kuzyna, Bolesława Jerzego II Trojdenowicza, podporządkował sobie ziemię halicko-włodzimierską, rywalizując z Litwą. Posiadanie tej zamożnej dzielnicy dawało niewątpliwe korzyści. Najpierw król zagarnął Lwów i Przemyśl, a w następnych wyprawach Halicz, Chełm, a nawet i Włodzimierz (1366), przejściowo Brześć. Oprócz Litwinów o te obszary zabiegali Tatarzy. Definitywnie zwycięskie dla Polski boje zakończyły się w 1366 roku. Wówczas Podole, Chełmszczyzna i ziemia włodzimierska uzyskały status lenna.

  • Walki z Litwą wpłynęły na zbliżenie z niepodległym do tej pory Mazowszem, atakowanym systematycznie od wschodu. Po wygaśnięciu płockiej linii Piastów ziemie jej podległe zostały inkorporowane do Polski (ziemia płocka, wiska i pułtuska), a reszta Mazowsza, wraz z lokalnymi władcami, złożyła hołd lenny Kazimierzowi (1351).
  • Jeżeli już mowa o kontynuacji dzieła jednoczenia kraju i umacniania tego procesu, warto wspomnieć o inkorporacji dotychczasowych trzech lenn: ziemi sieradzkiej, wieluńskiej (1339) i łęczyckiej (1352).
  • Kazimierz Wielki rozszerzył również polski stan posiadania na pograniczu wielkopolsko-pomorskim, chcąc uzyskać bliższe połączenie z Pomorzem Zachodnim (osobiste plany dynastyczne), zajmując w latach 1365-1368 szereg grodów, jak Gorzów, Santok, Drezdenko, Wałcz, Tyczno, Czaplinek i Drahim, zmniejszając tym samym brandenburskie zagrożenie.
  • U schyłku swych rządów ostatni z Piastów władał obszarem wielkości 244 000 km2 (w tym 91 tys. km2 ziem ruskich). Państwo przybrało nazwę Korona Królestwa Polskiego (w miejsce dawnego Królestwa Polskiego).

Najważniejsze wydarzenia

  • 1333-1370 – panowanie Kazimierza Wielkiego
  • 1335 i 1339 – spotkania wyszehradzkie Kazimierza Wielkiego z Janem Luksemburskim i Karolem Robertem (królem Węgier)
  • 1343 – pokój kaliski z Zakonem Krzyżackim, odzyskanie Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, Pomorze Gdańskie pozostaje przy Zakonie
  • 1343 – opanowanie przez Kazimierza Wielkiego Wschowy
  • 1341-1356 – przejściowe odzyskanie ziemi namysłowskiej
  • 1339 – inkorporacja ziemi sieradzkiej i wieluńskiej
  • 1345-1348 – wojna polsko-czeska o Śląsk, pokój namysłowski
  • 1351 – inkorporacja części Mazowsza
  • 1352 – złożenie hołdu lennego przez książąt mazowieckich
  • 1340-1349 – opanowanie Rusi Halickiej przez Kazimierza Wielkiego
  • 1366 – podporządkowanie sobie jako lenna ziem: włodzimierskiej, chełmskiej i podolskiej
  • 1365 – opanowanie Santoka i Drezdenka
  • 1368 – opanowanie ziemi wałeckiej
  • 1355 – traktat w Budzie przyznający prawo do objęcia tronu węgierskiemu siostrzeńcowi Ludwikowi w wypadku bezpotomnej śmierci Kazimierza
  • 1392 – przyłączenie do Czech księstwa świdnicko-jaworskiego