Zamorska ekspansja
Kraje, które na przełomie XV i XVI w. zaczęły zamorską ekspansję, to Portugalia i Hiszpania. Portugalczycy już w XV w. podróżowali wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki, a Bartolomeu Diaz w 1488 r. odkrył południowy jego kraniec (Przylądek Dobrej Nadziei).
Hiszpanie w 1492 r. ostatecznie wyparli muzułmanów ze swego kraju (podbój Grenady).
Setki zaprawionych w bojach ludzi było gotowych do dalszej ekspansji, która skierowała się ku krajom Ameryki Południowej i Środkowej. Państwa, które później wzięły udział w zdobywaniu nowych ziem, to Holandia, Anglia i Francja.
Starały się one wydrzeć Portugalczykom i Hiszpanom zdobyte przez nich terytoria w Ameryce, Afryce i Azji. Korsarze z tych państw napadali na hiszpańskie statki przewożące z Ameryki srebro i złoto do metropolii.
To musisz wiedzieć!
Zdobycze Hiszpanów i Portugalczyków wywołały zawiść innych państw europejskich. W XVI w. mieszkańcy Półwyspu Iberyjskiego nie pozwolili swoim konkurentom (Holendrom, Anglikom, Francuzom) wykorzystywać nowych szlaków handlowych. Sytuacja ta zmieniła się w XVII w. Załamała się wtedy potęga Portugalii i Hiszpanii. Nową potęgą morską była przez długi czas Holandia. Dopiero potem zwycięstwo w tej rywalizacji odnieśli Anglicy, chociaż długo musieli zwalczać konkurencję Francuzów.
Pamiętaj!
Tereny, do których docierali Portugalczycy i Hiszpanie, były zamieszkane przez Indian. Niektóre plemiona były prymitywne, żyły z łowiectwa i zbieractwa. Były też jednak ludy indiańskie, które stworzyły wspaniałe cywilizacje: posiadały miasta i wspaniałe świątynie, uprawiały ziemię. To Aztekowie z Meksyku, Majowie zamieszkujący półwysep Jukatan, Gwatemalę i Honduras oraz Inkowie w Peru.
Zapamiętaj wielkich odkrywców i podróżników!
Krzysztof Kolumb (1451-1506)
Pochodził z Genui we Włoszech. W 1492 r., służąc królowi Hiszpanii, odkrył Amerykę. Łącznie odbył cztery podróże do Ameryki, odkrywając wiele wysp Antyli i Bahamów.
Do końca życia wierzył, że dotarł do Indii.
Vasco da Gama (ok. 1469-1524)
Żeglarz portugalski. W 1497 r. wypłynął z Lizbony i wzdłuż wybrzeży Afryki Zachodniej, a potem płynąc przez południowy Atlantyk, dotarł w 1498 r. do Indii.
Ferdynand Magellan (1480-1521)
Żeglarz portugalski w służbie Hiszpanii. Jego podróż trwająca trzy lata (1519-1522) była pierwszą wyprawą dookoła ziemi. Niestety, Magellan zginął w jej trakcie, w starciu z tubylcami na Filipinach (1521 r.).
Pedro Alvarez Cabral (1467-1526)
Żeglarz portugalski. W 1500 r. odkrył wybrzeża Brazylii.
Jacques Cartier (czyt. żak kartje) (1491-1557)
Żeglarz francuski. Badał wybrzeża Kanady, a w 1534 r. dotarł do ujścia Rzeki Świętego Wawrzyńca.
Podbój Nowego Świata
Dlaczego Nowego? Nowego w odróżnieniu od „starej” Europy. Dokonali tego konkwistadorzy, czyli zdobywcy. Byli to awanturnicy, którzy szukali w Ameryce możliwości wzbogacenia się. Rekrutowali się spośród ubogiej szlachty, mieszczan i chłopów. Byli wśród nich:
Ferdynand Kortez – hiszpański konkwistador wyruszył na czele 800 ludzi na podbój Meksyku. Wykorzystał też plemiona indiańskie poprzednio podbite przez Azteków. Z ich pomocą w latach 1518-1521 pokonał Azteków, a z podbitych ziem stworzył kolonię: Nową Hiszpanię.
Francisco Pizarro – na czele 200 hiszpańskich zdobywców pokonał Inków. Podbił Peru i północne Chile w latach 1531-1533. Utworzono tam kolonię o nazwie Nowe Toledo.
Dlaczego Hiszpanom udało się opanować tak rozległe terytoria?
- Indianie bali się Europejczyków, żywili dla nich nabożną cześć: Aztekowie myśleli np., że ludzie Korteza to wysłannicy bogów.
- Europejczycy mieli konie, co również przerażało Indian: początkowo myśleli oni, że człowiek i koń, którego on dosiada, to jedna istota.
- Hiszpanie znakomicie wyzyskiwali waśnie między plemionami indiańskimi, nasyłając jednych Indian przeciwko drugim.
- Europejczycy mieli przewagę w uzbrojeniu: stosowali broń palną i armaty.
O tym musisz pamiętać!
W Ameryce powstało rozległe imperium hiszpańskie. Obejmowało ono Amerykę Środkową, a w Ameryce Południowej rozciągało się wzdłuż wybrzeży Oceanu Spokojnego. Portugalczycy natomiast opanowali Brazylię.
Posiadłości europejskie w Afryce i Azji
Portugalczycy zakładali liczne forty w Maroku, na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej oraz kontrolowali znaczne obszary na wschodnim wybrzeżu Afryki. W Indiach ich główną bazą było miasto Goa.
Hiszpanie nie mieli posiadłości w Afryce, w Azji opanowali Filipiny. Dopiero w XVII w. Holendrzy na dobre usadowili się na wyspach Archipelagu Malajskiego, a Anglicy i Francuzi założyli swe placówki w Indiach.
Kolonizacja Ameryki Północnej
Zaczęła się pod koniec XVI w. Brali w niej udział głównie Anglicy, Francuzi i Holendrzy. Anglicy osiedlali się na południowo-wschodnim wybrzeżu obecnych Stanów Zjednoczonych, Francuzi nad Rzeką Świętego Wawrzyńca, a Holendrzy nad rzeką Hudson.
Wielkie odkrycia
Odkrycia geograficzne dokonane przez Portugalczyków i Hiszpanów nazywamy wielkimi, ponieważ:
- stały się początkiem ekspansji kolonialnej Europejczyków, która trwała bardzo długo, bo od końca XV do XX wieku;
- Europejczycy odkryli wtedy ziemie (i to jak rozległe!), o których istnieniu nie mieli pojęcia.
Przyczyny wielkich odkryć geograficznych
- Wyczerpywanie się w Europie złóż złota i srebra koniecznych do prowadzenia handlu ze Wschodem (sprowadzano stamtąd pieprz, cynamon, imbir, tkaniny jedwabne, barwniki,
nieuprawiane w Europie owoce).
- Chęć wykluczenia pośrednictwa w wymianie handlowej Arabów i Turków oraz dotarcia
do krajów bezpośrednio wytwarzających (Indie, Chiny) potrzebne Europejczykom artykuły.
- Liczna szlachta portugalska i hiszpańska, która po wyparciu Maurów z Grenady szukała dla siebie zajęcia przynoszącego duże zyski.
- Pragnienie chrystianizacji obszarów pozaeuropejskich.
- Upowszechnienie okrętów zdolnych do dalekich podróży (karawele), zastosowanie igły magnetycznej w nawigacji i dokładniejszych map przeznaczonych dla żeglarzy.
Skutki wielkich odkryć geograficznych
- Rozszerzyły horyzonty geograficzne Europejczyków.
- Zaczęła się epoka ekspansji kolonialnej państw europejskich.
- Rozwinął się wielki handel oceaniczny (objął Atlantyk i Ocean Indyjski).
- Takie potęgi handlowe, jak miasta włoskie i Hanza (związek miast kontrolujący handel na Morzu Północnym i Bałtyku) znacznie osłabły.
- Nowymi potęgami zostały Hiszpania, Portugalia, a potem Holandia, Francja i Anglia.
- Napływ złota i srebra z Ameryki spowodował duży wzrost cen w Europie: najbardziej zdrożała żywność, mniej wyroby przemysłowe.
- Kontakty z innymi ludami wywarły wpływ na kulturę europejską.
Nowe szlaki handlowe
Obok starych dróg handlowych, wiodących z Morza Śródziemnego na Bliski i Daleki Wschód,
po odkryciach geograficznych pojawiły się nowe. Objęły one zachodnie i wschodnie wybrzeża Afryki penetrowane przez Europejczyków, Ocean Indyjski, który pokonując, docierano do Indii, na Archipelag Malajski i dalej do Chin. Europejczycy opanowali Ocean Atlantycki, którego pokonanie umożliwiało dotarcie z Europy do Ameryki.