Rezultaty kompromisu i rząd Mazowieckiego

Kompromis Okrągłego Stołu i czerwcowe wybory (4 czerwca 1989 roku) stały się początkiem wielkiej zmiany ustrojowej, przełomem na drodze do niepodległości, demokracji i normalnej gospodarki rynkowej.

  • Porażka komunistów (moralna, prestiżowa, polityczna) stworzyła nową sytuację. Tylko dzięki zagwarantowanemu w kontrakcie okrągłostołowym (65% miejsc w sejmie dla PZPR i jej wasali) udało się przeforsować kandydaturę generała Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta. Komitet Obywatelski „Solidarność” wygrał niemal wszystko, co miał do wygrania (35% w sejmie i 99% w senacie). Podczas wspólnego posiedzenia obu izb parlamentu (Zgromadzenie Narodowe) generał przeszedł jednym głosem.
  • Nowym i zarazem ostatnim szefem PZPR został były premier Mieczysław Rakowski. Partii nie udało się stworzyć nowego rządu. Misja Kiszczaka skończyła się niepowodzeniem, a komunistów opuścili dotychczasowi sojusznicy. W sierpniu Obywatelski Klub Parlamentarny zawarł koalicję z SD oraz ZSL. Premierem został znany i szanowany opozycjonista, bliski Kościołowi Tadeusz Mazowiecki. W jego rządzie znalazło się jeszcze kilku komunistów.
  • Najistotniejszym zadaniem stała się przebudowa gospodarcza. Wizję przemian posiadał i realizował wicepremier Leszek Balcerowicz (tzw. plan Balcerowicza). Głównym celem planu Balcerowicza stało się zduszenie gigantycznej inflacji. Wprowadzenie wymienialności wewnętrznej złotówki (po jej uprzedniej dewaluacji) na waluty zachodnie, decentralizacja decyzyjna, otwarcie gospodarki na świat, stworzenie giełdy i rynku papierów wartościowych, rozpoczęcie procesu prywatyzacji dały w sumie pozytywne rezultaty, tworząc podstawy racjonalności ekonomicznej.Plan Balcerowicza przyniósł, niestety, również recesję, wzrost nieznanego wcześniej bezrobocia i zubożenie ludności.
  • 1 stycznia 1990roku nastąpiła zmiana nazwy państwa z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) na Rzeczpospolitą Polską (RP).

 

Rozłam w „Solidarności”

Rozwiązanie PZPR, zmiany wewnętrznego, jak i zewnętrznego układu politycznego (upadek komunistycznych reżimów w centralnej Europie) faktycznie zdezaktualizowały układy zawarte przy Okrągłym Stole. Coraz częściej pojawiały się żądania ustąpienia Jaruzelskiego i powszechnych, w pełni demokratycznych wyborów na ten urząd. Również lider „Solidarności” czuł się fatalnie tylko w roli szefa związku. Widoczne gołym okiem okazały się też społeczne koszty reform i pauperyzacja znaczących grup społecznych.

Kampania prezydencka ostatecznie doprowadziła do rozbicia „Solidarności”. Prawdopodobnie nieunikniony rozłam (ostatecznie obóz „Solidarności” stanowił szeroką koalicję sił antykomunistycznych) został przyspieszony i nastąpił w wyjątkowo złym smaku, w atmosferze inwektyw i wzajemnych oskarżeń. Wyrosłe wiosną 1990, skupione wokół braci Jarosława i Lecha Kaczyńskich Porozumienie Centrum, pozostające poza ekipą Mazowieckiego, wylansowało kandydaturę Wałęsy na prezydenta. W czerwcu 1990 roku Wałęsa otwarcie zaatakował Mazowieckiego, którego sympatycy powołali wkrótce potem tzw. ROAD (Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna) będący poprzednikiem Unii Demokratycznej (od jesieni).
Wybory prezydenckie

W końcu października 1990 roku przeprowadzone zostały pierwsze w historii Polski, powszechne, wolne wybory prezydenckie. Ku zaskoczeniu obserwatorów do drugiej tury obok Wałęsy przeszedł populistyczny, mało komu znany Polak, z peruwiańskim i kanadyjskim obywatelstwem, człowiek „znikąd”, Stanisław Tymiński. Świadczyło to o bardzo groźnych zmianach w mentalności społeczeństwa, łatwo ulegającego demagogicznym podszeptom. Ostatecznie jednak zwyciężył Lech Wałęsa (listopad 1990).
Rząd Bieleckiego

Tadeusz Mazowiecki ustąpił po przegranych prezydenckich wyborach, a jego miejsce zajął Jan Krzysztof Bielecki, lider liberałów (tzw. Kongres Liberalno-Demokratyczny). Skład i polityka rządu nie uległy większym zmianom. Reformy gospodarcze były kontynuowane, wicepremierem pozostawał Leszek Balcerowicz, gwarant rynkowego kursu.

Cały czas postępowało rozbicie sceny politycznej.

  • Do jesiennych (październik 1991) wyborów parlamentarnych stanęły 63 partie i bloki polityczne.
  • Wysoka absencja (połowa uprawnionych) świadczyła o braku kultury politycznej.
  • Sama kampania wyborcza świadczyła o rosnącym zdziczeniu polityków.
  • Do nowego sejmu, który zastąpił kontraktowy parlament, weszło 29 ugrupowań. Najwięcej głosów zdobyła Unia Demokratyczna, potem postkomuniści (tzw. Sojusz Lewicy Demokratycznej), Wyborcza Akcja Katolicka, czyli Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe korzystające z mało subtelnego poparcia części duchowieństwa i biskupów, Polskie Stronnictwo Ludowe, czyli dawny ZSL z nowym szyldem, KPN, Porozumienie Centrum, Kongres Liberalno-Demokratyczny (KLD).

 

Rząd Olszewskiego

Żadna z partii nie mała większości i nowy gabinet musiał być koalicyjny. Rozmowy w celu jego wyłonienia trwały dwa miesiące. Powstała wreszcie koalicja Porozumienia Centrum, KLD, ZChN, Porozumienia Ludowego, która przy wsparciu KPN na fotel premiera wyniosła adwokata, jednego z byłych doradców Solidarności, Jana Olszewskiego.

Nowy szef rządu interesował się głównie kwestią dekomunizacji oraz lustracji osób z wierzchołków politycznej sceny, ignorując kwestie gospodarcze, na których się nie znał. Plan Balcerowicza formalnie odrzucono, nie proponując właściwie nic innego.
Pogarszająca się sytuacja ekonomiczna i brak elastyczności rządu powodowały słabnięcie jego pozycji. Jednocześnie pogarszały się stosunki premiera z prezydentem Wałęsą (spory kompetencyjne, kontrola nad wojskiem, ataki personalne). W podgrzewaniu atmosfery odegrał istotną rolę minister obrony, Jan Parys. Ostatecznie prezydent w końcu maja 1992 roku wycofał swoje poparcie dla rządu.

Afera teczkowa Antoniego Macierewicza

Dramatyczną próbą ratowania pozycji rządu stała się tzw. afera teczkowa, która doprowadziła do upadku gabinetu Olszewskiego.

  • Na forum sejmu minister spraw wewnętrznych, Antoni Macierewicz ujawnił listę (właściwie dwie) rzekomych współpracowników służb specjalnych PRL (UB i SB), bez wcześniejszej weryfikacji i sprawdzenia wiarygodności. Na liście znajdowały się nazwiska osób z politycznej elity, o których w raportach znajdowały się jakiekolwiek wzmianki. Sugerowano agenturalność samego prezydenta, który przybył do sejmu i doprowadził do upadku rządu Olszewskiego 4 czerwca 1992 roku.

 

Rząd Hanny Suchockiej

Prezydent powierzył misję utworzenia nowego gabinetu Waldemarowi Pawlakowi z PSL, który nie zdołał go skonstruować. W międzyczasie trwały zakulisowe rozmowy ugrupowań postsolidarnościowych i efektem ich stało się powołanie rządu Hanny Suchockiej z Unii Demokratycznej.

  • Koalicja tym razem składała się z 7 ugrupowań, niekiedy o sprzecznych programach (UD, ZChN, KLD, Porozumienie Ludowe, dwie partie chadeckie, Partia Przyjaciół Piwa. Rząd premier Suchockiej reprezentował bardzo nierówny poziom pod względem kompetencji, doświadczenia i klasy politycznej, przypominając składankę niepasujących puzzli.
  • W rządzie szybko doszło do rozłamu. Wizja szybkiej modernizacji kraju oraz integracji z gospodarczymi i politycznymi strukturami zachodu rywalizowała z koncepcją państwa, w którym porządek powinny określać tzw. wartości chrześcijańskie. Pierwszą proponowali unici oraz liberałowie, drugą ZChN. Niemały opór w sejmie znajdowała polityka reform gospodarczych, nawiązujących do planu Balcerowicza, nawet wśród koalicjantów (koszty społeczne, populizm, demagogia).
  • Cały czas powstawały nowe partie polityczne, na początku 1993 roku było już ich około 200.

Z istotnych ustaw uchwalono tzw. małą konstytucję (sierpień 1992) oraz Program Powszechnej Prywatyzacji (marzec 1993). Mimo fatalnych nastrojów społecznych poprawiały się ogólne wskaźniki gospodarcze. Reformy powoli wydawały owoce.

  • W końcu maja 1993 roku grupa posłów „Solidarności” zgłosiła wniosek o udzielenie wotum nieufności rządowi Hanny Suchockiej. Ku zaskoczeniu opinii rząd upadł, ponieważ zabrakło mu jednego, symbolicznego głosu. Podczas głosowania na salę nie przybył jeden z ministrów, Zbigniew Dyka z ZChN, co oddaje dobrze ówcześnie panujące stosunki. Prezydent dymisję przyjął i rozpisał na wrzesień nowe wybory parlamentarne. Gabinet Suchockiej przez kilka miesięcy sprawował władzę bez kontroli parlamentu, kontynuując prywatyzację oraz podpisując tak głośny, budzący wiele emocji konkordat z Watykanem.

 

Wybory 19 września 1993 roku

Wybory 19 września 1993 roku odbywały się na podstawie zmienionej ordynacji, wprowadzono bowiem do niej próg 5%, aby zapobiec rozproszeniu sceny politycznej.

  • Sukces odnieśli postkomuniści z Sojuszy Lewicy Demokratycznej oraz PSL, którego lider Waldemar Pawlak został premierem dwupartyjnego rządu.
  • Do sejmu nie weszły skłócone ze sobą partie prawicowe.
  • Około połowa uprawnionych nie głosowała.

Wnioski

Wybory wrześniowe zakończyły ważny etap w kształtowaniu się polskiej demokracji, fazę rozpoczętą kompromisem historycznym 1989 roku. Pozornie koło dziejów zrobiło obrót o 360 stopni, ale nie należy zapominać, że tym razem partie lewicy uzyskały mandat społeczny. Obóz solidarnościowy zapłacił za bolesne, choć niezbędne reformy, a może przede wszystkim za swoją niedojrzałość, skłócenie i kompromitację (sprawa teczek).

Zapamiętaj!

  • PZPR, będąca faktycznie związkiem ludzi władzy i przywilejów, znalazła się w ostrym kryzysie. Przestała istnieć podczas swego ostatniego zjazdu 28 stycznia 1990 roku i na jej fundamencie powstała Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP).
  • Mała konstytucja weszła w życie w październiku 1992 roku (trzy miesiące od podpisania przez prezydenta).
  • 19 września 1993 – wybory parlamentarne w Polsce; obowiązywała ordynacja proporcjonalna wg Formuły d’Hondta, tzn. wprowadzono trzy progi (klauzula) zaporowe: pięcioprocentowy w skali kraju dla partii, ośmioprocentowy dla koalicji wyborczych, siedmioprocentowy dla uzyskania mandatów z listy krajowej (swoista „premia” dla silniejszych ugrupowań)
    Wyniki:

• SLD – 20,41 % (mandatów 171)
• PSL – 15,04 % (mandatów 132)
• UD (Unia Demokratyczna) – 10, 59% (mandatów 74)
• UP (Unia Pracy) – 7,28 % (mandatów 41)
• KPN – 5,77 % (mandatów 22)
• BBWR (Bezpartyjny Blok Wspierania Reform – ludzie Wałęsy) – 5,41 % (mandatów 16)
• Mniejszość Niemiecka – 0,62%; dla mniejszości narodowych specjalnie obniżono na zasadzie wyjątku procentowy próg (mandatów 4)

Datownik

4.06.1989 – częściowo wolne wybory do Sejmu i Senatu, porażka władz i sukces Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”;
19.07.1989 – Zgromadzenie Narodowe wybiera prezydentem Wojciecha Jaruzelskiego (większością 1 głosu!);
24.08.1989 – premierem zostaje Tadeusz Mazowiecki, po raz 1 po wojnie jest nim osoba spoza partii komunistycznej;
od 24.08.1989 do grudnia 1990 – urzędował pierwszy niekomunistyczny premier w Europie centralnej po wojnie, T. Mazowiecki;
10.10.1989 – ogłoszenie programu reform gospodarczych określonych mianem „planu Balcerowicza”;
28.10.1989 – powstanie ZChN (Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe);
29.12.1989 – decyzją Sejmu następuje zmiana nazwy państwa z PRL na Rzeczpospolita Polska;
28/29.01.1990 – rozwiązanie PZPR i powołanie SDRP (Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej);
12.09.1990 – powstanie Porozumienia Centrum;
połowa 1990 – rozłam w obozie Solidarności;
grudzień 1990 – zwycięstwo Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich; 2 tura (9.12) przyniosła mu sukces (74,2% głosów);
14.02.1991 – powstanie tzw. Grupy Wyszehradzkiej;
23.02.1991 – na III zjeździe „Solidarność” przewodniczącym związku zostaje Marian Krzaklewski;
kwiecień 1991- wrzesień 1993 – proces wycofywania wojsk radzieckich z Polski;
maj 1991 – powstanie Unii Demokratycznej;
28.06.1991 – rozwiązanie RWPG;
1.07.1991 – rozwiązanie Układu Warszawskiego;
2.07.1991 – otwarcie giełdy papierów wartościowych w Warszawie (w dawnym KC PZPR);
27.10.1991 – wybory parlamentarne, sukcesy UD i Sojuszu Lewicy Demokratycznej, ale koalicję tworzą ugrupowania centroprawicowe, które pojedynczo zdobyły mniejszą ilość głosów;
od 6.11.1991 – Polska członkiem Rady Europy;
16.12.1991 – podpisanie układu stowarzyszeniowego z EWG – Unią Europejską;
1 połowa 1992 – rząd Jana Olszewskiego, który zostaje obalony w czerwcu w związku tzw. aferą teczkową;
1992-1993 – rząd Hanny Suchockiej;
17.10.1992 – ostateczne uchwalenie tzw. „Małej Konstytucji”;
marzec 1993 – uchwalenie przez Sejm Programu Powszechnej Prywatyzacji;
28.05.1993 – wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej zgłoszone przez klub „Solidarności”, upadek gabinetu, dzień później prezydent rozwiązuje parlament;
28.07.1993 – wybory parlamentarne; zwycięstwo SLD i PSL, które tworzą koalicję rządową;
2.02.1994 – Polska przystępuje do programu Partnerstwa dla Pokoju;
kwiecień 1994 – zjednoczenie UD i KLD w Unię Wolności;
19.11.1995 – wybory prezydenckie i zwycięstwo Aleksandra Kwaśniewskiego;
18.02.1996 – referendum uwłaszczeniowe, niepowodzenie koncepcji „Solidarności”;
1996-1997 – powstanie Akcji Wyborczej „Solidarność”;
1996 – powstanie ROP (Ruchu Odbudowy Polski) ze zwolenników Jana Olszewskiego;
1997 – przedstawienie projektu konstytucji przez Zgromadzenie Narodowe (marzec).