Ustrój polityczny

  • Niepodległe od 1947 roku, współczesne Indie są republiką związkową (od 1950 roku), składającą się z 25 stanów i 7 terytoriów związkowych (centralnie zarządzanych), pozostając członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów.
  • Na mocy konstytucji z 1950 roku, wielokrotnie nowelizowanej, głową państwa jest prezydent wybierany na 5 lat przez zgromadzenie elektorskie (kolegium), składające się z obu izb parlamentu i przedstawicieli izb parlamentów stanowych. Nie posiada on znaczących kompetencji.
  • Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu: Izby Stanów (izby wyższej) oraz Izby Ludowej (niższej).
    • Ta pierwsza, zwana Radżja Sabha, liczy 244 członków, z których 12 mianowanych jest przez prezydenta, a reszta powoływana jest na drodze wyborów pośrednich przez parlamenty stanowe na 6 lat. Co 2 lata 1/3 członków Izby Stanów jest wybierana ponownie.
    • Izba Ludowa, zwana Lok Sabha, również ma sześ­cioletnią kadencję (od 1976). Liczy 545 członków wyłanianych w wyborach powszechnych i bezpośrednich oraz jeszcze 2 mianowanych przez prezydenta.
  • Władzę wykonawczą sprawuje prezydent i rząd na czele z premierem mianowanym przez głowę państwa. Gabinet powołuje prezydent na wniosek premiera. Rząd wraz ze swym szefem jest odpowiedzialny przed parlamentem.

Poszczególne stany posiadają własne organy ustawodawcze i wykonawcze. Na czele władz stanowych stoją gubernatorzy, którzy mianują lokalne rady ministrów i premierów spośród partii zwycięskich w wyborach odbywających się co 5 lat. Osoby gubernatorów powołuje prezydent państwa.

Wnioski
Indie nie bez przesady są nazywane największą demokracją świata (kryterium stanowi tutaj liczba ludności – 880 mln), jednym z niewielu państw Azji, gdzie ten system przyjął się i dobrze funkcjonuje.

 

Historia

Czas imperiów

Indie były jednym z najstarszych ośrodków cywilizacji światowej. Już w III tysiącleciu p.n.e. istniała tutaj rozwinięta kultura. Cechą charakterystyczną dziejów subkontynentu indyjskiego były długie okresy politycznego rozbicia. Imperia powstawały tutaj rzadko i nie trwały zbyt długo: za dynastii Mauriów w IV i III stuleciu p.n.e. (apogeum za cesarza Sioki), w pierwszej połowie I tysiąclecia naszej ery za rządów kuszańskiego władcy Kaniszki (I-II wiek) i za dynastii Guptów (IV wiek), a potem dopiero za sprawą najazdu afgańskiego między XVII a XVIII wiekiem, kiedy to powstało tzw. państwo Mogołów.

Od końca XV w. Indiami zaczęły się intensywnie interesować ówczesne europejskie mocarstwa: Portugalia, Francja, a najpóźniej Anglia. Wzrost separatystów, nieudolność wielu mogolskich władców, waśnie feudalne oraz europejska ekspansja rozkładały indyjskie imperium.

Pod panowaniem Anglii

Od drugiej połowy XVIII stulecia do połowy następnego zwycięscy w pojedynku ze swymi rywalami Anglicy opanowali olbrzymi subkontynent, formalnie pozostawiając w charakterze swych wasali wielu lokalnych władców. Po wielkim powstaniu (1857-1858), stłumionym przez Brytyjczyków, ich władza wydawała się niezagrożona.

Z hasłami narodowego odrodzenia i emancypacji w końcu XIX stulecia wystąpiła inteligencja indyjska, często wykształcona w Europie bądź według europejskich wzorców. Z jej inicjatywy powstał w 1885 roku Indyjski Kongres Narodowy, na którego czele stanął potem niekwestionowany autorytet Mahatma Gandhi (Wielki Duchem). On to wezwał do walki bez użycia siły – w postaci masowych akcji. W 1920 roku Kongres wysunął hasło samorządu (tzw. swaradż) i ogłosił bojkot brytyjskich towarów, a w latach następnych zachęcał i agitował do rozwoju rodzimej wytwórczości.

W Kongresie doszła do głosu nowa, bardziej radykalna generacja działaczy (Nehru i Bose), domagająca się pełnej niepodległości. Sam Gandhi zainicjował kolejną kampanię protestu i nieposłuszeństwa obywatelskiego (tzw. marsz solny). Akcja nacisku doprowadziła do tzw. konferencji Okrągłego Stołu (odbyły się trzy), jednak bez istotnego rezultatu, udało się tylko wprowadzić częściowy samorząd. Władze brytyjskie, w celu podzielenia indyjskiej społeczności, podsycały konflikty między hinduistami a muzułmanami, faworyzując utworzoną w 1906 roku tzw. Ligę Muzułmańską. Kongres, mimo zastrzeżeń, wziął udział w wyborach z 1937 roku, wygrywając je w większości prowincji.

Czas II wojny światowej

Podczas II wojny światowej część Hindusów poparła Japończyków (Bose i jego radykalni zwolennicy), ale większość społeczeństwa zachowała przyjazną neutralność wobec walczącej Anglii. Legendarny już Mahatma został internowany wraz z Nehru, gdy wyraźnie zażądali niepodległości.

Po zakończeniu wojny doszło w Indiach do skumulowania etnicznych, religijnych, politycznych i społecznych konfliktów. Bunt wojenny floty przekształcił się w powstanie z trudem stłumione przez Anglików (1946, Bombaj). W 1947 roku nowy wicekról Indii, lord Mountbatten (starszy brat księcia Filipa, męża Elżbiety II) wystąpił z planem podziału kraju i utworzenia dwóch państw, osobnego dla muzułmanów i hindusów. Mimo protestów Gandhiego marzącego o wspólnym organizmie państwowym plan ten uzyskał poparcie zarówno Kongresu, jak i Ligi Muzułmańskiej.

  • 15 sierpnia 1947 roku, w obliczu trwających masakr na tle religijnym, proklamowana została niepodległość Indii. Z obszarów zamieszkałych w większości przez muzułmanów powstał Pakistan.

Czas wojen wewnętrznych

Przeprowadzony pospiesznie, pod presją czasu i wypadków, podział Indii na dwa organizmy państwowe stał się podstawą kolejnych wieloletnich konfliktów, wręcz wojen granicznych i gospodarczych z Pakistanem.

  • Pierwsza z wojen (1948-1949) dotyczyła tylko Kaszmiru, linia przerwania ognia stała się tymczasową granicą – linią demarkacyjną. Druga raz jeszcze dotknęła tego samego regionu w 1965 roku, a trzecia, w 1971 roku, oprócz Kaszmiru objęła Pakistan Wschodni, gdzie wybuchło powstanie przeciwko rządowi centralnemu, poparte przez Indie, co doprowadziło do ukształtowania się kolejnego państwa na subkontynencie – Bangladeszu.
  • Ostatnia wojna została wyraźnie wygrana przez Hindusów i świadczyła o rosnącej potędze militarnej kraju. Spór międzypaństwowy trwa jednak dalej. Pakistan wspierał bądź wspiera separatystów w Kaszmirze lub Pendżabie, a na granicy utrzymuje się ciągle stan napięcia.

Zdobycze terytorialne

W pierwszych kilku latach niepodległości zostały wcielone do państwa niezależne księstwa, wcześniej wasalne wobec Wielkiej Brytanii – Hajdarabad i Dżunagarh. W 1956 roku armia indyjska zajęła francuskie enklawy, jak Pondicherry, Karaikkal, Mahe, Janam, a w 1961 roku portugalskie, jak Goa, Daman i Diu. W 1972 roku do Indii przyłączono stowarzyszony z nimi do tej pory maleńki Sikkim, wciśnięty między Nepal a Bhutan.

 

Problemy subkontynentu

Nie darmo państwo to mimo nawet utraty spornych obszarów na rzecz Pakistanu zwane jest subkontynentem. Mieszka tutaj obok siebie około 800 narodowości posługujących się odrębnymi językami (z dialektami 1700!) na terytorium ponad 3 mln km2. Istnieją poważne różnice religijne, głównie między wyznawcami hinduizmu a islamu, choć równie poważny okazał się konflikt władz z sektą sikhów dążącą do budowy własnego państwa – Chalistanu w Pendżabie.

Ta wielość ras, języków, religii oraz bieda i nędza musiały oddziaływać na stan państwa, jego spoistość i liczne konflikty wewnętrzne. Nie zapominajmy też o tradycyjnym już wręcz politycznym rozbiciu, które utrzymuje się od wieków.
Rok 1947 i następne lata rozpoczęły dopiero proces stapiania się tej ludzkiej mozaiki w jeden naród, w jedno państwo. Świadomość polityczną, ogólnopaństwową czy wręcz narodową posiadały do tej pory tylko elity. Najpoważniejsze konflikty z krwawymi rebeliami w skutkach miały miejsce w Kaszmirze, w Pendżabie, w Asamie. Raz po raz wybuchają spory o tragicznych konsekwencjach między hinduistami a muzułmanami.

Oprócz trudnego sąsiedztwa z Pakistanem dodatkowych problemów dostarczyła nieuregulowana jeszcze przez Brytyjczyków granica z Chinami Ludowymi. W 1962 roku doszło nawet do krótkiej wojny, zwycięs­kiej dla Pekinu, który przez długie lata popierał lokalne separatyzmy w północno-wschodnich Indiach.

 

Rządy rodziny Gandhich i ich załamanie

Do lat siedemdziesiątych Indie były rządzone właściwie w sposób niepodzielny przez Partię Kongresową, nad którym dominowała rodzina (złośliwie nazywana dynastią) Nehru-Gandhi. Po śmierci Mahatmy z rąk fanatyka religijnego (hinduisty) w 1948 roku największym autorytetem w Kongresie cieszył się wieloletni premier Nehru (do 1964 roku).

Rządy Shastriego, następcy zmarłego, okazały się krótkim epizodem, po nim władzę przejęła córka Nehru, Indira Gandhi (1966). Jej pozycję wzmocniła wygrana wojna z Pakistanem (1971) oraz przeprowadzana tzw. zielona rewolucja, dzięki której wyraźnie zwiększono produkcję żywności, skutecznie ograniczając zjawisko głodu.

Światowy kryzys gospodarczy lat 1973–1975 nie ominął też, niestety, Indii, co zwiększyło niezadowolenie i konflikty społeczne. W odpowiedzi pani premier wprowadziła stan wyjątkowy i przez dwa lata sprawowała władzę metodami autorytarnymi, co przysporzyło jej przeciwników wśród wielu kongresowych dysydentów.

Zawiązali oni blok wyborczy o prawicowym charakterze, odcinający się od niektórych socjalistycznych pomysłów pani Gandhi, krytykujący naruszanie praw człowieka (m.in. przymusowa akcja sterylizacji), zwany Janata. W wyborach w 1977 roku opozycja odniosła sukces, ale z powodu ciągłych sporów i podziałów Kongres wraz z Indirą Gandhi powrócił w 1980 roku do władzy.

Pani premier zachęcała do udziału w polityce swoich synów, najpierw Sanjaya, a po jego tragicznej śmierci (1981) Rajiva (notabene pilota państwowych linii Air India).

Na początku lat 80. poważne wpływy w Pendżabie graniczącym z Pakistanem uzyskali separatyści sikhijscy z niejakim Bhindrawale na czele, którzy dopuszczając się brutalnego terroru, spowodowali konieczność skierowania do walki z nimi regularnego wojska. Żołnierze opanowali częściowo sytuację, a terroryści wraz z liderem schronili się w głównym sikhijskim sanktuarium (Złota Świątynia) w Atsarze.

Rząd podjął decyzję szturmu (maj 1984), przywódcę groźnej grupy zlikwidowano. W odwecie sikhowie zamordowali w październiku 1984 roku panią premier.

Przewodnictwo nad Kongresem i państwem przejął Rajiv Gandhi. Wybory ze stycznia 1985 roku przyniosły mu zwycięstwo. Jego rządy przyniosły liberalizację gospodarki, ale też i zaostrzenie stosunków Hindusów z muzułmanami oraz wzrost terroryzmu. W samym Kongresie doszło do licznych afer korupcyjnych, które świadczyły o rosnącej degeneracji partii. W rezultacie wybory w grudniu 1989 roku przyniosły sukces opozycyjnemu blokowi Janata Dal z Singhiem na czele. Na porażkę Rajiva wpłynęła też w pewnym stopniu niefortunna interwencja wojsk indyjskich na Sri Lance (Ceylonie), w którą wplątał się Gandhi junior. Premier Singh doprowadził do wycofania stamtąd armii.

W 1990 roku odżył ze zdwojoną siłą konflikt między wyznawcami hinduizmu oraz islamu, doszło bowiem do zburzenia meczetu na miejscu legendarnej hinduskiej świątyni w Ajodhii. Doprowadziło to do upadku rządu Singha (rozłam w Janacie) i przejęcia władzy przez soc­jalistę Sherkara, rządzącego za poparciem Kongresu. Podczas kampanii wyborczej w maju 1991 roku Rajiv Gandhi został zamordowany przez tamilską terrorystkę (zemsta Tamilskich Tygrysów ze Sri Lanki).

Na czele nowego rządu po wyborach, które dały największą liczbę głosów Kongresowi, ale bez większości, stanął Narashima Rao. Przeciągnął on na swoją stronę część posłów Janaty oraz socjalistycznego Frontu Lewicy.

Premier kontynuuje proces liberalizacji i prywatyzacji gospodarki. Podejmuje odważne inicjatywy w polityce zagranicznej, doprowadzając do poprawy stosunków z USA (za dynastii Gandhich Indie bardziej orientowały się na ZSRR), wytyczenia linii granicznej z Chinami (1993) i nawiązania lepszych kontaktów z Izraelem z racji muzułmańskiego zagrożenia. Nadal krwawiącą raną pozostaje Kaszmir, a stosunki z Pakistanem mocno naprężone. Nie jest też spokojny Pendżab. W 1996 roku Rao przegrał wybory. Janata Dal powróciła do władzy.

Wnioski

Rola Indii we współczesnym świecie
Ten wielki kraj pełen kontrastów, fascynującej cywilizacji, jednej z najstarszych w świecie, a zarazem posiadający rozwiniętą technologię jądrową (wraz z bombą atomową), własne satelity komunikacyjne, dobrze wyszkoloną i wyposażoną armię, dynamicznie rozwijającą się gospodarkę, jest regionalnym mocarstwem, państwem liczącym się we współczesnym świecie. Nie zmieniają tego wizerunku liczne problemy i konflikty wewnętrzne wynikające z sąsiedztwa wielu ras, narodowości, religii, języków czy poziomów życia. Dobrze funkcjonuje i sprawdza się w indyjskich warunkach demokracja, wzorowany na brytyjskim przykładzie system gabinetowo-parlamentarny.

W polityce zagranicznej Indie dosyć długo orientowały się na Związek Radziecki, co wydawało się logicznym następstwem amerykańskiego zaangażowania po stronie Pakistanu oraz chińskim niebezpieczeństwem. Jednocześnie indyjskie władze z niepokojem obserwowały wojskową obecność USA na Oceanie Indyjskim (wyspa Diego Garcia). Nie wiążąc się bliżej z żadnym z wielkich bloków polityczno-militarnych, Indie pozostawały jednym z liderów tzw. ruchu państw niezaangażowanych.

Załamanie i rozpad ZSRR zmusiły Hindusów do pewnego przeobrażenia swej polityki. Poprawiły się stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, a nawet Chinami (kompromis z 1993 roku), przy zachowaniu tradycyjnie przyjaznych kontaktów z Rosją (zakupy broni i nie tylko…). Również reorientacji uległa polityka wobec Izraela, do niedawna potępianego, ale wskutek zaostrzającego się konfliktu ze światem islamu pożytecznego ­partnera.

Rozporządzając rzeczywiście wielkim potencjałem ludzkim, surowcowym, gospodarczym (i wojskowym), jeszcze nie w pełni wykorzystanym, są Indie krajem wielkiej szansy, ale i wielu zagrożeń.