Konflikty postzimnowojenne

Byłoby wielkim złudzeniem oczekiwać, iż po zakończeniu najstraszliwszej z wojen świat cieszył się wreszcie upragnionym pokojem we wszystkich zakątkach kuli ziemskiej. Co prawda udało się uniknąć globalnego starcia, które mogłoby okazać się ostatnim z racji nagromadzonych przez supermocarstwa arsenałów nuklearnych. W latach między 1945 a 1990-91 rokiem trwająca niemal nieustannie rywalizacja dwóch wielkich potęg i związanych z nimi bloków polityczno-militarnych zaowocowała licznymi konfliktami lokalnymi o zastępczym często charakterze. Wielokrotnie były one prowokowane przez rywalizujące ze sobą, mocarstwa, co nie wykluczało również ich spontaniczności. Niewątpliwie supermocarstwa oddziaływały nawet i na te konflikty, w których nie wykazywały aktywnego zaangażowania, poprzez fakt dostarczania stronom broni, będąc głównymi jej eksporterami, choć nie jedynymi.

Najważniejsze konflikty

  • Wojna domowa w Chinach w latach 1945-49 między komunistami a zorientowanym prozachodnio Kuomintangeiem (zwyciężyli komuniści, częściowo wspierani przez ZSRR); de facto była przedłużeniem konfliktów z lat 20-tych i 30-tych, przerwanych tylko czasowo japońską agresją;
  • Wojna o niepodległość Indonezji w latach 1945-49 lokalnego (skupionego głównie na Jawie, ruchu narodowowyzwoleńczego a Holandią, zakończona ostatecznie porażką kolonizatorów.
  • Wojna wietnamska w latach 1946-75.
    • Najpierw była to walka Wietnamczyków przeciwko francuskim kolonizatorom, zaś po ich klęsce i przyznaniu niepodległości Indochin (Wietamowi, Laosowi i Kambodży) w 1954, wojna między komunistycznym ośrodkiem państwowym ((Demokratyczna Republika Wietnamu)) na północy a prozachodnią Republiką Wietnamu na południu. Komuniści z północy popierani przez ZSRR dążyli za wszelką cenę do zjednoczenia kraju.
    • W spór między dwoma wietnamskimi państwami stopniowo angażowały się Stany Zjednoczone, które od 1964 r. prowadziły już regularną wojnę z DRW. Działania wojenne nie przyniosły jednak USA rozstrzygnięcia z powodu niezwykle silnego oporu Wietnamczyków z północy i w 1973 r. Stany zawały w Paryżu pokój z DRW.
    • Pozostawione same sobie południe nie sprostało połączonym siłom DRW oraz komunistycznej „własnej” partyzantki, przegrywając ostatecznie w 1975 r., gdy komuniści zajęli Sajgon i zjednoczyli faktycznie Wietnam.
  • Konflikty Indii z Pakistanem (państw powstałych w 1947 r. w wyniku podziału Indii Brytyjskich):
    • w latach 1947-48 o Kaszmir, tlący się przez kilka jeszcze lat (liczne incydenty do 1956 r.);
    • w 1965 o te same sporne obszary na północy,
    • w latach 1971-72 gdzie oprócz sprawy Kaszmiru doszło poparcie udzielane przez Indie rebeliantom przeciwko centralnemu rządowi w tzw. Pakistanie Wschodnim, obecnym Bangladeszu, który wywalczył sobie wówczas niepodległość.

Indie w drugim i trzecim konflikcie okazały się zwycięzcami.

Spory zaogniały również różnice religijne pomiędzy muzułmanami zamieszkującymi w większości Pakistan i hindusami stanowiacymi wiekszość mieszkańców Indii. Konflikty na tym tle, wywodzące się jeszcze z czasów brytyjskiego panowania (zresztą przez Anglików rozgrzewane) doprowadziły w ostateczności do uformowania się dwóch państw na subkontynencie indyjskim.

  • Wojna koreańska w latach 1950-53, rozpoczęła, popierana przez ZSRR i częściowo Chiny, komunistyczna Korea Północna (tzw. KRLD – Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna. Z pomocą zaatakowanej Korei Południowej przyszły Stany Zjednoczone, które zepchnęły wojska KRLD ku chińskiej granicy i wówczas to z pomocą swym koreańskim towarzyszom przyszli „ochotnicy” chińscy (co najmniej milion żołnierzy). Po ciężkich i krwawych walkach został ostatecznie podpisany rozejm w Panmundożnie wieńczący konflikt.
  • Wojna o niepodległość Algierii w latach 1954-62, którą prowadzili algierscy nacjonaliści z Francją. Walka przygasła w 1959 r., gdy de Gaulle, który powrócił do władzy w maju 1958 r., zgodził się na zasadę samostanowienia, co spotkało się z wrogą reakcją rzeczników francuskiego imperium kolonialnego (tzw. OAS). Ostatecznie na przekór części własnej opinii publicznej de Gaulle doprowadził po uporczywych negocjacjach z Arabami do przyznania niepodległości Algierii w 1962 r.
  • Konflikt sueski w 1956 r., gdy Wielka Brytania i Francja (pospołu z Izraelem) uderzyły na Egipt, w którym prezydent Naser znacjonalizował Kanał Sueski; pod naciskiem supermocarstw musiały swoje wojska wycofać (październik-listopad).
  • Powstanie antykomunistyczne na Węgrzech w październiku-listopadzie 1956 i sowiecka interwencja.
  • Wojny izraelsko-arabskie, począwszy od lat 1947-48, gdy kształtowało się państwo izraelskie, prowadzone przez osiadłych tam Żydów ze wszystkimi niemal sąsiadami arabskimi (Egiptem, Syrią, Jordanią) oraz Arabami palestyńskimi. Kolejne etapy to:
    • rok 1956 (wojna z Egiptem);
    • rok 1967 (tzw. wojna 6-cio dniowa), gdy Izrael rozgromił swych trzech arabskich sąsiadów,
    • rok 1973 gdy Egipt i Syria przystąpiły do skutecznej w pierwszej fazie ofensywy (tzw. wojna Jom Kipur), powstrzymanej przez siły izraelskie;
    • w 1979 r. z grona przeciwników Izraela ubył Egipt podpisując separatystyczny układ pokojowy w Camp David przy mediacji USA (ZSRR stawiał jednoznacznie na kraje arabskie);
    • w 1982 r. Izrael przeprowadził bardzo kontrowersyjną, akcję w Libanie wymierzoną w Palestyńczyków posiadających tam swoje bazy oraz w Syrię, musiał się z tej operacji wycofać nie osiągając pełnego sukcesu;

Cały czas tlił się konflikt palestyńsko-izraelski, nasilając się od 1987 r., gdy rozpoczęła się tzw. „intifada” czyli nieformalne powstanie, a raczej otwarty bunt przeciwko żydowskim okupantom; w 1993 r. proces pokojowy doznał nowych impulsów poprzez porozumienie Izraela (premier Rabin) z Organizacją Wyzwolenia Palestyny (OWP) z Arafatem na czele, niestety uległ on za rządów premiera Netaniahu spowolnieniu jeżeli nie wręcz blokadzie. układ pokojowy z Izraelem podpisała Jordania w 1994 r.

  • Wojna indyjsko-chińska w 1962 r. o sporne nadgraniczne terytoria w regionie Himalajów, zwycięska dla Chin Ludowych (wcześniej w latach 1951-52 Chińczycy zbrojnie zajęli cieszący się sporą autonomią Tybet).
  • Wojna w Kongu i Katandze w latach 1960-64. W byłej kolonii belgijskiej rozpoczynającej niepodległy byt wybuchła wojna domowa, będąca wynikiem plemiennyvh waśni i tendencji odśrodkowych, najsilniejszych w bogatej w złoża naturalne Katandze. W walkach zginął pierwszy prezydent Konga (Zairu) Patrice Lumumba, cieszący się poparciem państw socjalistycznych. Na fali wydarzeń wypłynął niejaki Mobutu, który w 1965 r. ciesząc się poparciem Zachodu przejął dyktatorską władzę (głównie Francji i USA). Rządził do momentu swego obalenia w 1997 r.
  • Wojna domowa w Nigerii w latach 1966-70, między rządem centralnym, a zbuntowaną prowincją Biafa zamieszkałą przez plemię Ibo; zwycięska dla sił rządowych.
  • Wojny narodowowyzwoleńcze kolonii portugalskich przeciwko lizbońskim władzom, w Mozambiku, Angolii i Gwinei-Bissau w latach 1960-1974. Państwa socjalistyczne wspierały owe tendencje niepodległościowe, licząc w przyszłości na rozszerzenie swych wpływów.
  • Wojna w Rodezji-Zimbabwe w latach 1965-80 między ugrupowaniami czarnej większości (ANC, ZANU, ZAPU), a białą mniejszością wspieraną przez rząd RPA; biali bojąc się rządów tubylczej ludności ogłosili nawet samozwańczą niepodległość w 1965 r., faktu tego nie uznawała międzynarodowa społeczność. Partyzantów wspierali afrykańscy sąsiedzi (Zambia a potem Angola i Mozambik) oraz państwa socjalistyczne, w 1979 r. doszło do kompromisu i przejściowego powrotu brytyjskiej obecności, konflikt zakończyły wybory i uroczysty akt niepodległości; niestety w pierwszej połowie lat 80-tych doszło do rywalizacji, nawet i zbrojnej między ZANU i ZAPU (ludami Shona i Ndebele).
  • Wojna wyzwoleńcza, a zarazem domowa w Malezji. Najpierw zdominowana przez komunistów partyzantka walczyła z Brytyjczykami (lata 1945-57), a potem z malajskim rządem (komuniści reprezentowali głównie Chińczyków). Ostatecznie rebelia komunistyczna została stłumiona (1963). Siłom brytyjskim a potem i rządowym pomocy udzielali Australijczycy.
  • Konflikt o Irian Zachodni czyli dawną holenderską część Nowej Gwinei między Indonezją a Holandią w latach 1962-63, zakończony przyznaniem tego obszaru wbrew woli ludności, decyzją ONZ republice indonezyjskiej.
  • Wojny domowe w byłych portugalskich koloniach: Angoli i Mozambiku, gdzie przeciwko marksistowskim rządom (w Anglii MPLA, w Mozambiku FRELIMO) walczyły w latach 1975-93/94) prozachodnie ugrupowania opozycyjne. Poważnym impulsem do ich wygaszania stał się koniec zimnej wojny, gdy ZSRR wycofał swoje poparcie swym afrykańskim sojusznikom.
  • Wojna domowa w Etiopii między marksistowskimi władzami, na których czele stał wyłoniony z junty, płk. Mengistu a szeroką opozycją, od 1974 do 1993 r. Ostatecznie marksiści konflikt przegrali. Okres pewnych trudności Etiopii usiłowała wykorzystać Somalia, atakując sąsiada i zajmując pustynny region Ogaden, ale przy pomocy wojsk kubańskich obszar ten odzyskano (1977-78).
  • Wojna o niepodległość etiopskiej prowincji Erytrea w latach 1961-93. Najpierw działania wojenne prowadzone były przeciwko wojskom cesarza, a potem komunizującej junty. Zakończyła się sukcesem Erytrejczyków.
  • Interwencja radziecka w Afganistanie połączona z wojną domową w tym kraju w latach 1979-89, zakończona sowiecką porażką.
  • Wojna o Falklandy w 1982 r. między Argentyną a Wielką Brytanią zakończona angielskim sukcesem pomimo przejściowej okupacji wysp przez agresora. Rządząca wówczas Argentyną junta liczyła na zwiększenie popularności.
  • Wojna w Kambodży w latach 1970-93. Konflikt tlił się tam już wcześniej, gdy miejscowi komuniści („czerwoni khmerzy”) w tej dawnej kolonii francuskiej rozpoczęli rebelię. Na kraju zemściło się bliskie sąsiedztwo Wietnamu i toczącej się tam strasznej wojny. Kambodża traktowana była przez strony konfliktu jako zaplecze; z inspiracji USA w 1970 r. dokonał tam przewrotu marszałek Lon Nol, co miało zapobiec komunistycznej infiltracji tego państwa. W szerokiej koalicji przeciwko siłom Lon Nola i wspierających go Amerykanów główną rolę odgrywali komuniści, którzy obalili dyktatora w 1975 r. Rządy Khmerów (sojuszników Pekinu) przypominały pomieszanie praktyk maoistowskich, stalinowskich i hitlerowskich, cechując się niebywałym okrucieństwem i ludobójstwem. Czerwoni khmerzy weszli w konflikt z Wietnamem, którego interwencja wojskowa odsunęła ich od władzy (1978/79). partyzancka wojna z Wietnamczykami i ich sojusznikami ciągnęła się wiele lat i przy mediacji międzynarodowej doszło do zawarcia kompromisu o wycofaniu się Wietnamczyków. Wybory w 1993 r. Khmerzy przegrali i choć raz jeszcze sięgnęli po broń, ich oddziały przestały być zagrożeniem dla wyłonionego rządu.
  • Wojna chińsko-wietnamska w 1979 r.; Chiny będące sprzymierzeńcem czerwonych khmerów chciały ukarać Wietnam za najazd na Kambodżę; walki toczące się na pograniczu w lutym i marcu nie przyniosły jednoznacznych rozstrzygnięć.
  • Wojna domowa w Sudanie tląca się od 1966 r., będąca wyrazem tendencji odśrodkowych: autonomicznych bądź wręcz separatystycznych chrześcijańskiego południa kraju wobec zdominowanego przez muzułmanów (najliczniejszych w wielkim państwie) rządu. W 1972 r przejściowo wygaszona nadaniem autonomii południu przez ówczesnego dyktatora Nimejrego. Gdy ten ostatni pod wpływem państw arabskich wprowadził jako obowiązujące w całym Sudanie islamskie prawo kanoniczne rebelia w 1983 rozgorzała na nowo. Konflikt oficjalnie zakończył się wraz z podpisaniem porozumienia pokojowego w stolicy Kenii – Nairobi, w styczniu 2005 roku.
  • Konflikty na Kubie i wokół Kuby;
    • najpierw w latach 1956-59 powstanie zainicjowane przez lewicujących partyzantów skupionych pod wodzą Fidela Castro przeciwko skorumpowanemu dyktatorowi Batiście; po jego obaleniu Castro grawitujący w stronę komunizmu zaprowadził tam nową, marksistowską dyktaturę;
    • Jego reżim usiłowali obalić prawicowi emigranci wspierani przez USA w 1961 r. (tzw. inwazja w Zatoce Świń);
    • W 1962 r. rosnąca radziecka obecność na Kubie o mały włos nie spowodowała wybuchu III wojny światowej wskutek wykrycia przez USA rozmieszczonych na wyspie pocisków nuklearnych, które pod naciskiem amerykańskim musieli Rosjanie zdemontować.
  • Wojna o dominację w rejonie Zatoki Perskiej między Irakiem a Iranem w latach 1980-89. Rozpoczął ją Irak, zachęcony wewnętrznymi problemami Iranu po obaleniu tam szacha i zakończyła się patem. Żadna ze stron nie osiągnęła jednoznacznego zwycięstwa.
    • Od lat 60-tych tliła się tam walka przeciwko rodzinnej dyktaturze Somozów, która w latach 1978-79 przerodziła się w otwartą wojnę domową. Po przyłączeniu się do partyzantki lewicowych sandinistów innych kręgów opozycyjnych, reżim został obalony.
    • Jednak w obozie zwycięzców doszło do rozłamu, sandiniści poszli zdecydowanie w kierunku marksizmu, co spowodowało wznowienie walk. Przeciwko nowym władzom wystąpili tzw. contras wspierani przez Honduras, Salwador i głównie USA (opór budziły próby kolektywizacji wsi). nieunikniony stał się kompromis, zwłaszcza z osłabieniem pozycji ZSRR i jego subsydiów, w 1990 r. doszło do demokratycznych wyborów, w których nieznacznie zwyciężyła opozycja.
  • Wojna w Zatoce Perskiej i operacja „Pustynna Burza” w latach 1990-91. Agresja Iraku na Kuwejt spowodowała reakcję wspólnoty międzynarodowej, głównie USA, pod której kierownictwem zawiązała się koalicja antyiracka. Poprzedzona precyzyjnymi atakami lotniczymi ofensywa doprowadziła do wyzwolenia Kuwejtu i klęski Iraku.
  • Konflikt armeńsko-azerbejdżański 1990-1993, towarzyszący rozpadowi ZSRR, będący wynikiem niesprawiedliwych rozstrzygnięć terytorialnych w dobie stalinowskiej (Górny Karabach); Ormianie wojskowo go wygrali, bez politycznego finału.
  • Wojna domowa w Jugosławii i jej rozpad w latach 1991-95;
    • najpierw w czerwcu 1991 r. oderwały się Słowenia i Chorwacja ogłaszając niepodległość. W odpowiedzi armia serbska rozpoczęła działania wojenne. Zakończyły się one dopiero na początku 1992. Niepodległość Słowenii i Chorwacji została utrzymana.
    • Następnie w 1992 r. ogłosiła niepodległość Bośnia i Hercegowina, co spowodowało dalsze walki.
    • W kwietniu 1992 dwie pozostałe republiki (Serbia i Czarnogóra) rozwiązały formalnie Socjalistyczną Federacyjną Republikę Jugosławii, powołując w jej miejsce Federalną Republikę Jugosławii ze stolicą w Belgradzie.
    • w 2003 w miejsce Jugosławii powstało nowe państwo – Serbia i Czarnogóra, które istniało do czerwca 2006, kiedy to kraj podzielono na 2 państwa: Czarnogórę i Serbię.
  • Wojna rosyjsko-czeczeńska 1994-96 – najbardziej krwawy i dramatyczny epizod towarzyszący rozpadowi ZSRR. Był to konflikt pomiędzy separatystami czeczeńskimi usiłującymi utworzyć niepodległe państwo czeczeńskie i rosyjskimi wojskami federalnymi.
  • Wojny domowe w Ruandzie i Burundii między plemionami Hutu i Tutsi, szczególnie krwawe w latach 1994-96, de facto bez rozwiązania politycznego.
  • Wojna domowa w Zairze, która doprowadziła do obalenia dyktatury Mobutu (zastąpił go niejaki Kabila) w latach 1993-97.