• nacjonalizm – ideologia oraz postawa społeczno-polityczna stawiająca interesy własnego narodu na pierwszym miejscu, nawet ponad inne wartości ogólnospołeczne; w swej skrajnej postaci zakłada podporządkowanie innych narodów własnemu, nietolerancję i ksenofobię wobec innych narodów;

  • NAFTA – Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu, porozumienie gospodarcze zawarte 2.12.1992 r. przez USA, Kanadę i Meksyk w celu liberalizacji wzajemnych obrotów handlowych (org. North American Free Trade Agreement);

  • namiestnik – pełnomocny przedstawiciel z odpowiednimi uprawnieniami władcy (monarchy) na danym terytorium, części lub całości kraju podległego rządom tegoż władcy; najbardziej znanymi w dziejach Polski byli namiestnicy rosyjskiego cara w Królestwie Polskim po 1815 r., sprawującego w jego imieniu władzę wykonawczą;
     
  • narodnictwo, narodnicy – ruch społeczno-polityczny w Rosji w drugiej połowie XIX w., zwłaszcza w okresie między 1870 a 1890 r., krytyczny zarówno wobec feudalizmu, absolutyzmu monarszego, jak i kapitalizmu, zainspirowany koncepcjami A. Hercena; początkowo był to kierunek głównie intelektualny, później nabrał cech rewolucyjnych, gdy narodnicy podjęli się agitacji w środowiskach wiejskich (bez większego powodzenia); na przełomie lat 70. i 80. n. prowadzili walkę terrorystyczną z rządem (zabójstwo cara Aleksandra II); formy organizacyjne: Ziemia i Wola – hasło rewolucji agrarnej, Wola Ludu (Narodnaja Wola) – hasła walki bezpośredniej z rządem, Czarny Podział – elementy socjalistyczne w programie; główne postacie: P.T. Kaczow, P. Ławrow, W. Zasulicz;

  • neofita – nowo nawrócony, najczęściej przesadnie gorliwy w wyznawaniu doktryny religijnej bądź społeczno-politycznej;

  • naród – wielka grupa społeczna wyodrębniona na podstawie wspólnych losów historycznych, kultury, języka, charakteryzująca się poczuciem świadomości (tożsamości) zbiorowej, odróżniający tę grupę od innych podobnych, zamieszkująca (choć nie zawsze) pewne zwarte terytorium; czasem z przyczyn politycznych i gospodarczych żyje w rozproszeniu (diasporze);

  • negocjacje – rokowania, rozmowy o charakterze politycznym prowadzone przez rywalizujące ze sobą strony (czasem wręcz zwalczające się) w celu wypracowania kompromisu zadowalającego partnerów, a zarazem przeciwników, zabezpieczającego interesy stron;

  • neoliberalizm – inaczej konserwatywny liberalizm, jedna ze współczesnych postaci liberalizmu, popularna w Anglii (thatcheryzm) i USA (reaganomika);

  • NEP – Nowa Ekonomiczna Polityka, czyli doktryna i nowa linia polityki gospodarczej ogłoszona na XX Zjeździe WKP(b) partii bolszewickiej, przez samego Włodzimierza Lenina, stanowiąca pragmatyczną reakcję na klęskę komunizmu wojennego i będąca częściowym powrotem do mechanizmów rynkowych; chłopi dostali „gwarancję” własności ziemi, co zaowocowało wzrostem produkcji, doszło też do liberalizacji stosunków w przemyśle, gdzie nastąpiła ograniczona reprywatyzacja i dopuszczenie kapitału zagranicznego; w 1924 r. umocniono pozycję rubla wprowadzając parytet złota, czyli jego pokrycie w kruszcu (tzw. „czerwońce”); po umocnieniu się Stalina u władzy przystąpił on do likwidacji NEP-u i powrotu do dogmatycznej polityki gospodarczej opartej na komunistycznych założeniach; przystąpienie do kolektywizacji ostatecznie położyło kres NEP-owi w 1929 r.;

  • nepotyzm – awansowanie osób spokrewnionych i powierzanie im ważnych funkcji i urzędów publicznych; zjawisko dosyć często w Kościele czasów średniowiecza i wczesnej epoki nowożytnej;

  • neutralność – sytuacja, gdy dane państwo deklaruje nieuczestniczenie w żadnej wojnie, rezygnuje z użycia siły przeciwko innemu państwu i nie przyjmuje jakichkolwiek zobowiązań międzynarodowych, które mogłyby wciągnąć dany kraj w konflikt z innymi; może mieć charakter wieczysty (np. Szwajcaria), wojenny (na czas konfliktu), wojskowy (zakaz prowadzenia wojen lub wykorzystywania danego państwa jako bazy do ataku) lub polityczny;

  • New Deal – tzw. Nowy Ład, czyli polityka walki z wielkim kryzysem ekonomicznym podjęta przez prezydenta F.D. Roosevelta; oznaczała szereg działań podjętych przez władze w 1933 r. i latach następnych, jak inwestycje i roboty publiczne, zatrudnienie młodych, rządowe zamówienia i subsydia (w rolnictwie i częściowo przemyśle), obniżenie stóp procentowych (potanienie kredytu), zwiększenie znaczenia związków zawodowych (aby zapobiec dzikim strajkom); większość reform Roosevelt wprowadził podczas pierwszych 100 dni urzędowania;

  • niepodległość – stan osiągnięcia przez dane państwo suwerenności politycznej, odzyskania wolności przez dany naród; jej normami prawno-formalnymi jest posiadanie własnego państwa wraz z jego atrybutami;

  • nieszpory sycylijskie – legendarne powstanie na Sycylii przeciwko rządom francuskich Andegawenów, które wybuchło podczas nieszporów 30.03.1828 r. i doprowadziło do wyrzucenia okupantów z wyspy; to również synonim gwałtownej, nagłej masakry;

  • nihil novi konstytucja – uchwała sejmu z 1506 r. pod naciskiem średniej szlachty, mówiące, że nic nowego w państwie nie może zostać przeprowadzone bez zgody wszystkich sejmujących stanów: Senatu, Izby Poselskiej i króla; stanowiła reakcję na faworyzujący magnatów (senatorów) przywilej mielnicki z 1501 r.;

  • NIK – Najwyższa Izba Kontroli, najwyższa instytucja kontrolna w państwie, która istniała już przed wojną; głównym zadaniem jest badanie stanu finansowego firm oraz instytucji publicznych, ich gospodarności oraz kontroli wykonania budżetu przez rząd; na mocy ustawy z 23.12.1994 r. podlega Sejmowi (w PRL Radzie Ministrów, w II RP prezydentowi); w 1996 r. wprowadzono zapis, iż NIK może również kontrolować przedsiębiorstwa prywatne;

  • NKWD – (Narodowyj Komisariat Wnutriennych Dieł) – centralna instytucja państwowa w ZSRR, pełnił rolę politycznej policji, a zarazem szeroko rozumianych organów bezpieczeństwa; powstał na bazie Czeki i OGP–u w 1934 r.; realizował politykę terroru i stalinowskich czystek, ulegał przekształceniom formalnym np. w 1946 r. w MWD, a potem KGB (1954); szefami byli Jagoda (do 1936), Jeżow (do 1938), Beria (do 1953);

  • nobilitacja – oficjalne nadanie szlachectwa, od 1578 r. zastrzeżone dla sejmu;

  • noc długich noży – rzeź i seria morderstw przeprowadzonych w Niemczech w noc z 29 na 30.06.1934 r., ich ofiarą padli głównie przeciwnicy Hitlera z prawej strony życia politycznego (np. były kanclerz Schneider), a przede wszystkim liderzy SA – bojówki partyjnej m.in. Ernst Röhm – szef tej formacji, tudzież Gregor Strasser, reprezentujący lewicowe skrzydło NSDAP;

  • nomenklatura – ustanowiony przez tradycję bądź wolę polityczną; formalny wykaz stanowisk o charakterze kierowniczym w instytucjach państwowych (urzędy, zakłady pracy, szkoły, aparat przymusu), których obsada wymaga akceptacji organów partii rządzącej, kojarzy się często z komunizmem, gdzie praktycznie system nomenklatury istniał, a nawet patologicznie się pogłębiał blokując niezrzeszonym bądź za mało gorliwym, choć fachowym dostęp do wyższych godności lub zrobienie zawodowej kariery;

  • norymberskie ustawy – ustawy o charakterze rasistowskim, przyjęte przez Reichstag na sesji wyjazdowej w Norymberdze 15.09.1935 pozbawiające obywatelstwa i praw Żydów niemieckich; n.u. wprowadzały też wykładnię obywatelstwa niemieckiego, które mogły posiadać tylko osoby „krwi niemieckiej”;

  • „Nowa Lewica” – określenie grup lewicowych na Zachodzie wyrosłych na bazie poglądów Marcusa, Sartre’a, Mao, Trockiego, częściowo tylko Marksa, doktryna nie do końca sprecyzowana, odrzucała burżuazyjny styl życia i skostnienie dotychczasowych lewicowych formacji, stała się zapleczem ideologicznym studenckich buntów 1968 r.; nazwa od pisma wydawanego na uniwersytecie oksfordzkim od 1957 r.;

  • NSA – Naczelny Sąd Administracyjny, którego zadaniem jest rozstrzyganie skarg i sporów obywateli z administracją publiczną (powstało w 1981 r.); podejmuje działania, gdy wyczerpały się inne prawne możliwości;

  • NSDAP i nazizm – Narodowo-Socjalistyczna Partia Robotnicza Niemiec, niemiecka partia faszystowska działająca od 1919 r., od 1933 u władzy, pod przewodnictwem Adolfa Hitlera (od 1920 r.); nazizm – ideologia stanowiąca niemiecką odmianę faszyzmu, jej specyfiką był ostro zarysowany rasizm i rozbudowana koncepcja wodzostwa; doktryna nazistowska głosiła, iż partia wraz z państwem stanowi integralną całość; nazwa od słowa „nazi”, skrótu od „National-socialist” – narodowy socjalista.