• ukaz – w Rosji carskiej akty prawne wydawane przez monarchę; formę ukazu miała np. reforma uwłaszczeniowa z 1961 r.;

  • Układ Warszawski – sojusz o charakterze polityczno-wojskowym powołany 14.05.1955 r. w Warszawie przez państwa bloku komunistycznego: Albanię, Bułgarię, Węgry, NRD, Polskę, Rumunię, Czechosłowację i ZSRR; oficjalnie – „wielostronny układ o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej”; propaganda wyjaśniała, że powstanie UW stanowiło odpowiedź państw socjalistycznych na przystąpienie Niemiec Zachodnich (RFN) do NATO; praktycznie UW był narzędziem dominacji radzieckiej w Europie Środkowo-Wschodniej. Przykład: w państwach bloku wschodniego interwencje na Węgrzech w 1956 r. i w 1968 r. w Czechosłowacji. W 1968 r. wystąpiła z układu Albania. Przemiany polityczne w roku 1989 podważyły sens istnienia układu, który rozwiązano 1 .07.1991 r. w Pradze; jednym z następstw likwidacji Układu stała się ewakuacja wojsk radzieckich (a potem rosyjskich) z Czechosłowacji, Węgier, Polski i Niemiec Wschodnich;

  • ultimatum – w stosunkach międzynarodowych tak określa się żądanie spełnienia postawionych warunków, pod groźbą użycia siły; np. w 1914 r. Austro-Węgry wystosowały ultimatum wobec Serbii;

  • ultramontanizm – pogląd, doktryna głosząca zdecydowaną wyższość papieża nad soborem oraz nieomylność głowy Kościoła; to również postawa j propapieska i konserwatywna w kwestiach kościelnych; rozwijała się od wieków średnich, rozgłos zdobyła w XIX w.; od franc. – „za górami”;

  • ultrasi – nazwa skrajnych konserwatystów we Francji; w XIX w. tak określano zwolenników Burbonów, a potem w XX w. przeciwników gen. De Gaulle’a zrzeszonych w tzw. OAS (Tajnej Organizacji Wojskowej), którzy przeprowadzili szereg aktów terroru w latach 1960-66);

  • unia brzeska – unia kościelna, czyli połączenie się dwóch Kościołów: prawosławnego i rzymskokatolickiego w 1596 r. na terenie Rzeczypospolitej, oznaczająca podprządkowanie się prawosławia papiestwu; zachętą dla prawosławnych hierarchów miały być fotele senatorskie; większość prawosławnych na terenie Polski nie podporządkowała się unii, władze zaś ignorując ten fakt dokonywały zaboru świątyń prawosławnych i przekazały je utworzonemu Kościołowi grecko-katolickiemu (unickiemu), co pogłębiło napięte stosunki na wschodnich kresach dawnej Polski;

  • Unia Europejska – patrz Wspólnota Europejska;

  • unia personalno–dynastyczna – związek dwóch państw połączonych osobą monarchy bądź dynastii, przy zachowaniu odrębności państw; taki charakter posiadała unia polsko-litewska w latach 1385-1569, unia polsko-saska w latach 1697–1763; a także unia szkocko-angielska w latach 1603-1651;

  • Unia Polityki Realnej – partia prawicowa działająca w Polsce, założona w 1989 r.; jej przewodniczącym jest Janusz Korwin-Mikke; program UPR jest liberalno-konserwatywny;

  • unia polsko-litewska – związek Polski z Litwą między XIV a XVIII w.; miał charakter sojuszu, unii personalnej oraz unii państwowej- realnej;
    Unie:
    • krewska (1385 r.); wbrew dążeniu polskiej szlachty nie doszło do inkorporacji Litwy;
    • tzw. litewsko-radomska (1401 r.); Witold otrzymał na jej mocy dożywotnią władzę na Litwie, Jagiełło zachował tytuł księcia zwierzchniego;
    • horodelska (1413 r.); sankcjonowała odrębność państw; personalno–dyna–styczny charakter związku;
    • tzw. grodzieńska (1437 r.); podtrzymująca sojusz; w latach 1440-47 związki polsko-litewskie uległy zerwaniu;
    • mielnicka (1501 r.); miała zacieśnić wspólne związki; nie weszła w życie;
    •  lubelska (1569 r.) uczyniła z obydwu krajów jedno państwo: Rzeczpospolitą Obojga Narodów z zachowaniem pewnych odrębności (urzędy, skarbowość, wojsko); zlikwidowanych w 1791 r.;

  • Unia Pracy – partia lewicowa utworzona w połowie 1992 r. (przewodniczący – Rszard Bugaj);

  • unia realna – połączenie dwóch państw w jedno, stąd mówi się o niej – „państwowa”;

  • Unia Wolności – ugrupowanie polityczne powstałe w kwietniu 1994 r. z połączenia UD i KLD; partia centro-liberalna, opowiadająca się za kontynuowaniem przemian rynkowych i za reformą samorządowo-decentralizacyjną;

  • Unia Zachodnioeuropejska (UZE) – organizacja polityczno-obronna utworzona w 1954 r. w Paryżu dzięki modyfikacji traktatu brukselskiego z 1948 r. o współpracy i wspólnej obronie; traktat podpisany został przez Francję, Wielką Brytanię, kraje Beneluksu, później w swój poczet przyjął RFN i Włochy; siedzibami UZE były: Londyn (do 1993) i Bruksela (od 1993);

  • unici – wyznawcy Kościoła greckokatolickiego (uznali unię prawosławia i katolicyzmu); w 1437 r. – tzw. florencka, w 1596 r. – tzw. brzeska (Polska) i w 1646 r. – tzw. użgorodzka (habsburskie Węgry); prawosławnych ortodoksów nazywano dyzunitami;

  • unioniści – w Anglii i Irlandii w XIX i XX w. zwolennicy zachowania jedności Państwowej między Irlandią i Wielką Brytanią; u schyłku XIX w. u. przeciwstawiali się projektowi autonomii dla Irlandii; ich trzon stanowili i stanowią protestanci z Irlandii Północnej (Ulsteru); w 1921 r. opowiedzieli się za tworzeniem państwowości irlandzkiej; u. określenie zwolenników strony północnej w wojnie secesyjnej;

  • uniwersytet – tradycyjny i najstarszy typ wyższej uczelni funkcjonujący od wczesnego średniowiecza (XI w. – Bolonia); stanowił korporację (wspólnotę) studentów i profesorów; na czele uniwersytetu stoi rektor wraz z senatem; u. dzieli się na wydziały, którymi kierują dziekani i rady wydziałowe;

  • uniwersalizm średniowieczny – to wpływ Kościoła na całość życia publicznego; zarówno politykę, kulturę i życie codzienne; kultura europejska posiadała wówczas rzeczywiście uniwersalny, powszechny charakter, a językiem wspólnym dla elit kulturalnych i politycznych była łacina;

  • uniwersał – w Polsce przedrozbiorowej, list króla do szlachty informujący o podjętych decyzjach lub ogłaszający rozporządzenia monarchy, m.in. wzywający do pospolitego ruszenia; nazywano też tak rozporządzenia hetmanów czy konfederacji, czasem wojewody; charakter uniwersału miał sławny akt ogłoszony przez Kościuszkę w obozie pod Połańcem (7.05.1794 r.) nadający chłopom wolność osobistą, zmniejszający pańszczyznę i przyznający walczącym nieusuwalność z użytkowanej ziemi;

  • UNRRA – organizacja o charakterze międzynarodowym powstała z inicjatywy USA w 1943 r. mająca pomagać narodom dotkniętym wojną, a należącym do koalicji antyhitlerowskiej; Polska również była objęta tym programem; U. funkcjonowała do 1947r.;

  • UPA (Ukraińska Powstańcza Armia) – działająca w konspiracji; ukraińska wojskowa organizacja niepodległościowa powołana w 1942 r. przez aktywistów OUN–u (Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów) z grupy Stepana Bandery, aresztowanego przez Niemców, zmierzająca do budowy wolnej, „samoistnej” Ukrainy, prowadziła walkę zarówno z hitlerowską administracją, co nie wykluczało taktycznej współpracy z niemieckim wojskiem, jak i z armią sowiecką i sowieckimi organami represji oraz Polakami, (cywilami i żołnierzami AK); tragicznym rozdziałem wspólnych dziejów są pogromy i rzezie polskich wsi na Wołyniu i wschodniej Galicji (1943-44), a także walki w Polsce południowo-wschodniej, głównie Bieszczadach w pierwszych latach powojennych; na terenach ZSRR prowadziła walkę do początku lat 50., w Polsce UPA została rozbita w latach 1947–48 (operacja „Wisła”); bardziej znane akcje: zamach na sowieckiego marszałka Watutina, likwidacja wielu kolaborantów, a w Polsce wykonanie wyroku na gen. Świerczewskim; komendantem UPA był gen. Roman Szuchewycz („Taras Czuprynka”), zastrzelony przez NKWD.

  • Urząd Bezpieczeństwa (UB) – organ represji – policja polityczna, wsławiony terrorem wobec przeciwników władzy komunistycznej, funkcjonujący w latach 1944-56; od listopada 1956 występował pod nazwą SB (Służba Bezpieczeństwa); w okresie stalinowskim UB pełnił rolę „państwa w państwie” podlegając kilku członkom kierownictwa PZPR (wcześniej PPR);

  • ustasze – nazwa chorwackich nacjonalistów i faszystów wspieranych przez III Rzeszę; ich liderem był Ante Pavelić; odegrali istotną rolę w zniszczeniu w 1941 r. państwa jugosłowiańskiego; w utworzonym niezależnym państwie chorwackim sprawowali niepodzielną władzę (1941-45), przeprowadzając szereg etnicznych czystek, masowych mordów na Serbach i Żydach, czasem muzułmanach; określenie pochodzi od partii „Ustasza”;

  • ustawa – obowiązujący akt prawny zazwyczaj wydawany przez organy przedstawicielskie (parlamenty), z reguły o dość ogólnym charakterze;

  • ustrój polityczny – system polityczny państwa, a zarazem całość struktur prawno–administracyjnych państwa, relacje między poszczególnymi organami władzy;

  • utrakwiści – umiarkowany odłam husytów; nazwa od pojęcia „utra que” – pod dwoma postaciami (łac.); postulowali reformy liturgiczne, np. komunię pod 2 postaciami, w sprawach społecznych opowiadali się za przejęciem majątków kościelnych; przeciwnicy – taboryci, z którymi rozprawili siew bitwie pod Lipanami 1434 r., potem zawarli kompromis z Zygmuntem Luksemburskim;  

  • uwłaszczenie, uwłaszczeniowe reformy – reformy rolne oddające ziemię użytkującym ją chłopom na własność;
    Na ziemiach polskich:
    • w Prusach: w 1811, Wielkopolska 1822-23 (ziemię otrzymali chłopi użytkownicy posiadający powyżej 6,5 ha; musieli ziemię odpracować lub oddać 1/3 swego areału),
    • w Austrii w 1848 r.,
    • w Królestwie Polskim najpierw powstańcza reforma uwłaszczeniowa – 1863 r., potem carska w 1864 r. nie licząc ogólnorosyjskiej reformy w 1861 r. 

  • uzurpacja – bezprawne roszczenia do tronu, władzy.