• wabsowie – ugrupowanie o charakterze faszystowskim w Estonii międzywojennej, na przełomie lat 1933-34 usiłowało przejąć władzę, czemu zapobiegł prezydent K. Pats dokonując zamachu stanu 12.03.1934, przejmując część ich programu;

  • „Wachlarz” – wydzielona formacja zbrojna ZWZ-AK, działająca niezależnie od istniejących struktur terenowych; powołana w sierpniu 1941 r. w celu osłony od wschodu przyszłego powstania warszawskiego na obszarach okupowanej Polski przed wycofującymi się ze wschodu Niemcami Funkcjonowała od kwietnia 1942 do wiosny 1943; komendanci: ppłk J. Włodarkiewicz („Darwicz”) i ppłk R. Grochalski („Doktor”). Struktury „Wachlarza” przyłączono do Kedywu (Kierownictwa Dywersji) AK w marcu 1943, choć ostatnie akcje przeprowadzono w maju (razem było ich ponad 100); „Wachlarz” dzielił się na 5 operacyjnych odcinków, tworzonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych:
    • I Lwów–Dniepropietrowsk,
    • II Równe–Kijów,
    • III Brześć nad Bugiem–Homel,
    • IV Lida–Orsza,
    • V Wilno–Połock;

  • waldensi – sekta religijna; nazwa pochodzi od założyciela, Piotra Valdo, założona w 2. połowie XII w., nawołująca do ubóstwa i naśladownictwa pierwszych chrześcijan; popularna na południu Francji i w północnych Włoszech, uznana przez oficjalny Kościół za herezję (1184); prześladowana;

  • walka klas – rywalizacja, konflikt między grupami społecznymi wyodrębnionymi na podstawie ekonomicznych kryteriów (stopień bogactwa i stosunek do własności środków produkcji); według koncepcji marksistowskiej różnice interesów prowadzą do trwałych podziałów, które prowokują ciągle nowe konflikty – często krwawe; zbrojne obalenie panowania jednej klasy przez drugą dokonuje się przez rewolucję; dla marksistów walka klas to główny motyw dziejów;

  • warstwa społeczna – grupa ludzka zajmująca tę samą lub podobną pozycję społeczną, zawodową, posiadająca podobne obyczaje, mentalność, miejsce w hierarchii społecznej, np. inteligencja;

  • wasal – w średniowieczu tak określano wolnego, oddającego się na mocy specjalnego aktu – komendacji – w opiekę seniorowi, w zamian w. otrzymywał lenno (ziemię, urząd); zobowiązany był do służby wojskowej i rady;

  • waszyngtońska konferencja 1921-22 – konferencja międzynarodowa, na której rozpatrywano kwestie dotyczące Dalekiego Wschodu i Oceanu Spokojnego. Uczestnicy: USA, W. Brytania, Chiny, Japonia, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Portugalia; najważniejsze postanowienia dotyczące Chin, tzn. „równych możliwości” handlu (tzw. „otwarte drzwi” dla wszystkich) oraz ochrona integralności terytorialnej Chin, ustalenie limitów tonażu flot wojennych USA, W. Brytanii, Japonii, Francji i Włoch w proporcjach: 5:5:3:1,75:1,75; zakaz rozbudowy baz wojennych;

  • Watergate afera – skandal odkryty przez dziennikarzy „Washington Post” związany z podsłuchem w centrali Partii Demokratycznej w Waszyngtonie (budynek zwał się Watergate), podczas kampanii wyborczej w 1972 r. przez rywali z Partii Republikańskiej; w aferę wplątany był republikański prezydent Richard Nixon, a jego próby zatuszowania sprawy spowodowały, że został postawiony w stan oskarżenia przed Sądem Najwyższym; aby uniknąć kompromitującego procesu podał się w 1974 r. do dymisji; kryzys wstrząsnął sceną polityczną USA i spowodował spadek autorytetu urzędu prezydenckiego; nowy prezydent (dawny wiceprezydent) Gerald Ford (1974-76) ułaskawił R. Nixona;

  • weksel – dokument kredytowy w dwóch odmianach: weksel własny, który jest zobowiązaniem zapłaty drugiej osobie i weksel trasowany, będący zleceniem drugiej osobie zapłaty osobie trzeciej; w. – papier wartościowy, może być przenoszony na inne osoby;

  • Werwolf – nazwa niemieckiej zbrojnej organizacji podziemnej działającej w latach 1945-46 na obszarach polskich ziem odzyskanych, szczególni na Dolnym Śląsku; wraz z przesiedleniami ludności niemieckiej koło roku 1947 jej aktywność ustała; taką samą nazwę posiadała niemiecka organizacja kombatancka w okresie międzywojennym; włączona w 1933 r. do SA (bojówki NSDAP); dosłownie znaczyła „wilkołaki”;

  • wezyr – w krajach muzułmańskich wysoki urzędnik o randze ministra; w kalifacie Abbasydów w Turcji (do 1839 r., gdy godność tę zniesiono) to druga osoba w państwie; wielki wezyr był ponadto w Turcji naczelnym wodzem (np. Kara Mustafa);

  • wiec – starosłowiańska nazwa zgromadzenia ogółu wolnych ludzi; wspólny, okresowy sąd (tzw. roki); termin dotyczył plemiennych narad w dobie przedpaństwowej, zebrań feudałów zwoływanych przez księcia w celu podjęcia wspólnych decyzji i uchwalania praw; od XIV w. dzielnicowe zjazdy przekształciły się w sejmiki;

  • Wielka Karta Swobód (Magna Charta Libertatum) – przywilej wydany przez angielskiego króla Jana bez Ziemi w 1215 r. pod naciskiem baronów. Najistotniejsze postanowienia:
    • bez zgody tzw. wielkiej rady niemożliwe jest nakładanie podatków,
    • poddani mają prawo wypowiedzenia posłuszeństwa monarsze o ile złamałby swoje przyrzeczenia,
    • zakaz więzienia bez wyroku sądowego wolnych ludzi;

  • Wielka Trójka – określenie przywódców najważniejszych państw członkowskich koalicji antyhitlerowskiej: Józefa Stalina (ZSRR), Winstona Churchilla (W. Brytania) i Franklina Roosevelta (USA), zastąpionego przez Harry Trumana w końcowym etapie wojny; również w przenośni to również owe trzy potężne państwa;

  • wigowie – ugrupowanie, stronnictwo polityczne w Anglii, powstałe w końcu XVII w., reprezentujące część arystokracji, mieszczaństwa i dysydentów religijnych, domagało się przewagi parlamentu nad królem; ich rywalami byli konserwatywni torysi; w XIX w. przekształcili się w Partię Liberalną;

  • wiktoriańska epoka – popularne określenie długich lat panowania 1837-1901 angielskiej królowej Wiktorii (1818-1901); kojarzona z okresem szczytowej potęgi Wielkiej Brytanii;

  • wiorsta – rosyjska jednostka długości, używana do początku XX w.; równała się 1066,8 m.

  • Wiosna Ludów – zespół rewolucyjnych powstań, buntów, rebelii w latach 1848-49, który objął Francję, Austrię i jej posiadłości (Węgry), kraje niemieckie (m.in. Prusy), państwa włoskie; na ziemiach polskich – powstanie w Wielkopolsce i w Galicji;

  • wirylista, wiryliści – wysoki urzędnik (urzędnicy) nabywający z racji pełnienia swej funkcji prawo zasiadania w pewnych gremiach, niezależnie od wyboru; w monarchiach konstytucyjnych wiryliści obligatoryjnie zasiadali w parlamentach, głównie w izbach wyższych;

  • władza – kierowanie innymi i podejmowanie wiążących decyzji z możliwością ich egzekwowania (środkami przymusu); stosunek między jednostkami bądź zbiorowościami, w którym jedna ze stron posiada możliwość panowania nad drugą; wyróżnia się władzę państwową (polityczną) i ekonomiczną;

  • własowcy – określenie formacji zbrojnej – konkretnie 2 dywizji utworzonych przez gen. A. Własowa, który zdecydował się na współpracę z Niemcami w celu obalenia władzy Stalina i bolszewizmu, walczących u boku III Rzeszy w latach 1944-45; żołnierze rekrutowali się z radzieckich jeńców, czasem antykomunistycznych bojowników; w czasie powstania w Pradze przeciwko Niemcom jedna dywizji pod wodzą gen. Buniaczenki przeszła na stronę Czechów i zadecydowała o zwycięstwie; po wojnie Stalin mścił się na własowcach. Własow został schwytany przez NKWD i stracony w Moskwie w pokazowym procesie;

  • wojewoda – w dawnej Polsce do XIV w. najwyższy urzędnik książęcy, zastępujący panującego w dowodzeniu armią czasami pełni funkcje sędziowskie, od XIII w. urząd ten zaczął ewoluować w kierunku urzędu ziemskiego i stopniowo malał zakres kompetencji; w hierarchii urzędów ziemskich – posiadał najwyższą rangę; w. zasiadał w senacie; w okresie Księstwa Warszawskiego (1807-1815) oraz Królestwa Polskiego (1815-32) była to godność tytularna; w latach 1919-39 pełnił rolę organu ogólnej administracji państwowej w danym województwie; w PRL zniesiono urząd w. (1950 r.), aby go przywrócić w 1973 r., od 1990 r. terenowy organ administracji ogólnej na szczeblu lokalnym; powołuje go premier po zaopiniowaniu kandydata przez wojewódzki sejmik samorządowy (nie jest to obligatoryjne);

  • wojna – zbrojny konflikt w celu osiągnięcia celów politycznych; wg teoretyka wojskowości Clausewitza to „przedłużenie polityki prowadzonej innymi metodami”; w. dzielą się na zewnętrzne czyli międzypaństwowe lub domowe, gdy opozycja walczy z rządem lub o władzę dwie rywalizujące ze sobą strony; mówi się też o wojnach napastniczych i obronnych (tzw. sprawiedliwych);

  • wojna burska – konflikt zbrojny w latach 1899-1902 między Wielka Brytanią a dwiema zjednoczonymi republikami Południowo-afrykańskimi (Transwalem i Oranią) zdominowanymi przez Burów, czyli potomków holenderskich osadników; w wyniku porażki Anglicy przerzucili na południe Aftyki znaczne siły wojskowe i złamali opór mężnych osadników;

  • wojna secesyjna – amerykańska wojna domowa (1861-65), między stanami południowymi (konfederaci), a stanami północnymi (Unia); wojna zakończyła się zwycięstwem Północy; prezydentem państwa był wówczas Abraham Lincoln, a głową konfederacji – Jefferson Davis;

  • wojna stuletnia – konflikt angielsko-francuski w latach 1337-1453; w pierwszej fazie wojny Anglia odnosiła zwycięstwo (bitwa pod Crecy 1346, pod Azincourt – 1415); decydujące znaczenie miała bitwa pod Orleanem w 1429, gdzie Joanna d’Arc rozgromiła Anglików; wkrótce wybuchło powstanie ogólnonarodowe i po kilkunastu latach wyparto Anglików z Francji;

  • wojna „Dwóch Róż” – wojna toczona przez dwie boczne linie dynastii Plantagenetów w Anglii: Lancasterów (czerwona róża w herbie) oraz Yorków (biała róża w herbie) w latach 1455-85; zakończona zwycięstwem Henryka VII Tudora – krewniaka Lancasterów;

  • wojna kokosza – właściwie, pierwszy rokosz szlachecki przeciw królowi – Zygmuntowi Staremu w 1537 r., szlachta zgromadzona pod Lwowem na kampanię przeciw Mołdawianom zbuntowała się żądając kodyfikacji praw, reformy skarbu, zmniejszenia wpływów królowej Bony;

  • wolnizna – okres zwolnienia z opłat i czynszów osiedleńców kolonizujących dany obszar na rzecz pana; w. odbywała się na mocy dokumentu lokacyjnego; maksymalny okres w. wynosił 20 lat; zjawisko występujące w średniowieczu;

  • woluntaryzm – koncepcja psychologiczna traktująca ludzką wolę jako motor wszelkich poczynań; wola ujmowana jest w roli samoistnej „siły”; w życiu publicznym, w sferze gospodarczej i politycznej tak określa się działania pełne rozmachu, ale pozbawione realistycznej bazy, oparcia, które mogą doprowadzić w rezultacie do krachu i bankructwa; działania nie mające wiele wspólnego z rzeczywistością, biorące pragnienia, cele i marzenia za dobrą monetę;

  • wójt – od X w. był zastępcą pana w terenie; w przedrozbiorowej Polsce, w okresie średniowiecza urzędnik książęcy będący szefem miejskiego samorządu, przewodniczył ławie miejskiej i zarządzał administracją; od 1864 r. w Królestwie wójt był naczelnikiem gminy, a od 1918 r. pełnił rolę organu wykonawczego władz państwowych i szefa samorządu wiejskiego na szczeblu gminy; w latach 1945-50 pochodził z nominacji władz administracyjnych; w 1950 r. urząd zlikwidowano, przywrócono w 1990 r.; w. wybiera samorząd lokalny w wyborach;