6.

Co jest charakterystyczne w odmianie wyrazów: książę, brat, dziecko?


Odpowiedź przyniesie deklinacja:

Odmiana rzeczownika: „książę”, „brat”, „dziecko”
liczba pojedyncza liczba mnoga
M. książę brat dziecko książęta bracia dzieci
D. księcia brata dziecka książąt braci dzieci
C. księciu bratu dziecku książętom braciom dzieciom
B. księcia brata dziecko książęta braci dzieci
N. księciem bratem dzieckiem książętami braćmi dziećmi
MSC. o księciu o bracie o dziecku o książętach o braciach o dzieciach
W. książę! bracie!
dziecko! książęta! bracia! dzieci!


Charakterystyczna jest różnica między formami liczby pojedynczej a formami liczby mnogiej. Występuje ona w odmianie każdego z tych trzech wyrazów. Nie poświadcza jej natomiast deklinacja typowych rzeczowników, takich jak kot, tapczan czy okno.

Aby zrozumieć istotę tej różnicy, należy znać pojęcia: temat fleksyjny oraz końcówka fleksyjna. Niebezpieczne jest zwłaszcza podobieństwo pierwszego z nich do terminu ze słowotwórstwa.

  • Temat fleksyjny to ta część wyrazu, która – wyjąwszy oboczności fonetyczne – nie zmienia się w trakcie jego odmiany.
  • Końcówka fleksyjna natomiast jest tą częścią, która w odmianie właśnie się zmienia.


Teraz więc możemy stwierdzić, że dla każdego z powyższych rzeczowników temat fleksyjny liczby pojedynczej różni się od tematu fleksyjnego liczby mnogiej.

  • Najwyraźniej widać to w deklinacji rzeczownika dziecko. W liczbie pojedynczej temat ma postać dzieck-, w liczbie mnogiej zaś: dzieć-. W innych polskich rzeczownikach nie znaleźlibyśmy takiego „znikającego k”.
  • Rzeczownik brat ma także inny temat fleksyjny w każdej z liczb; brat- i brać-. Ta różnica jest uwarunkowana historycznie. W liczbie mnogiej regularnymi – dla polszczyzny współczesnej – byłyby nie używane formy oparte na temacie brat-: bratowie, bratów itd.
  • Bardziej skomplikowana jest deklinacja rzeczownika książę. W liczbie mnogiej pojawia się nowy temat fleksyjny książęt-, z dodanym t, ale w samej liczbie pojedynczej obserwujemy również bardzo rzadkie zjawisko – dwa różne tematy: książ- i księć-.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

5. Na czym polegają osobliwości w odmianie wyrazów: ręka, oko, ucho?

7. Co jest nietypowe w odmianie rzeczowników: liceum, pieszy, mężczyzna?

Rzeczownik TEST