Związki wyrazów w zdaniu

W każdym zdaniu rozwiniętym albo jego równoważniku poszczególne wyrazy wiążą się ze sobą pod względem formy gramatycznej i znaczenia tworząc tzw. zespoły składniowe. Na przykład:

Mój dobry przyjaciel wrócił wczoraj ze szkolnej wycieczki do Zakopanego i do Poronina.

Znajdźmy zespoły składniowe:

przyjaciel (czyj?) mój,
przyjaciel (jaki?) dobry,
przyjaciel (co zrobił?) wrócił,
wrócił (skąd?) z wycieczki,
wycieczki (jakiej?) szkolnej,
wycieczki (dokąd?) do Zakopanego i do Poronina

W tym zdaniu jest sześć związków wyrazowych, w których jeden wyraz jest nadrzędny w stosunku do drugiego – podrzędnego. Wyraz nadrzędny (z pozycji którego stawiamy pytanie) jest określany przez wyraz podrzędny (odpowiadający na to pytanie). W związku mój przyjaciel wyrazem nadrzędnym jest rzeczownik przyjaciel, od którego kierujemy pytanie (czyj?) do wyrazu podrzędnego mój.

Zauważ, że ten sam wyraz w zdaniu może raz być nadrzędny, innym razem – podrzędny.

– przyjaciel (co zrobił?) wrócił
wyraz nadrzędny wyraz podrzędny

– wrócił (skąd?) z wycieczki
wyraz nadrzędny wyraz podrzędny

Zauważ, że wyraz podrzędny jest uzależniony gramatycznie i składniowo od wyrazu nadrzędnego (musi dostosować formę przypadka, liczbę i rodzaj, osoby wyrazu nadrzędnego).

– mój przyjaciel moja przyjaciółka moi przyjaciele moje przyjaciółki
– mojego przyjaciela mojej przyjaciółki moich przyjaciół
– mojemu przyjacielowi moim przyjaciołom

W tym przykładzie (Mój dobry przyjaciel wrócił wczoraj ze szkolnej wycieczki do Zakopanego i do Poronina.) mamy również zespół w stosunku współrzędnym (tzw. szereg).

do Zakopanego i do Poronina

Inne przykłady szeregów:

– Przyjadę do ciebie dziś, jutro lub pojutrze.
– On jest zdolny i inteligentny.
– Marek, Jacek i Tomek poszli na basen.

Uwaga! W zdaniu mamy również:

związek główny to związek podmiotu z orzeczeniem (związek zgody), przy czym podmiot jest w tym związku wyrazem nadrzędnym, ponieważ to on narzuca orzeczeniu osobę, liczbę i rodzaj, np. Mama pracuje.
związki poboczne to pozostałe związki w zdaniu – związki rządu i przynależności.

Zespół składniowy

Połączenie w zdaniu co najmniej dwóch wyrazów (czyli części zdania) pod względem znaczenia i formy gramatycznej.

Związek

Związek wyrazów ma charakter:

nadrzędno-podrzędny– piszę esej;
– książka Maćka,
– idę do domu,
– konieczność zmian,
– rzeźba z marmuru,
– pójdźcie tamtędy

Taki układ (przeważnie dwóch wyrazów), w którym jeden jest nadrzędny względem drugiego nazywamy związkiem składniowym.

Wyrazy w związku składniowym łączą się na trzy sposoby, w:

związek zgody – szeroka droga
– kasa biletowa
– czerwony samochód
– płaczące dziecko
– drugie śniadanie
związek rządu– gniazdo bociana
– kosz kwiatów
– dom z drewna
– zamek do dzwi
– dzieło Homera
– plac Narutowicza

związek przynależności

– zrób to
– pójdź tamtędy
– mieszkam za torami
– przyjdź jutro
– płacze ze śmiechu

wyraz nadrzędny + wyraz podrzędny = związek składniowy (wyrazowy)

Szereg

Związek wyrazów ma charakter:

współrzędny

– Maciek i Agata pojadą w góry albo nad morze.
– w poniedziałek lub we wtorek
– W koszyku są jabłka, gruszki, śliwki i pomarańcze.

Wyrazy będące w stosunku współrzędnym pełnią w zadaniu taką samą funkcję składniową. Takie właśnie połączenie wyrazów w zdaniu, w którym żaden nie pozostaje podrzędny w stosunku do drugiego nazywa się szeregiem.Maciek i Agata pojadą w góry albo nad morze.
podmiot orzeczenieWyrazy Maciek i Agata tworzą ze sobą szereg a w zdaniu pełnią funkcję podmiotu. Jednocześnie są członem nadrzędnym wobec czasownika pojadą, który w zdaniu pełni rolę orzeczenia (podmiot z orzeczeniem zawsze tworzy związek zgody.
w góry albo nad morze
w poniedziałek lub we wtorek
ogórki, rzodkiewki lub pomidory
ani Warszawa, ani Kraków, ani Wrocław

Pamiętaj, że…
- w skład szeregu może wchodzić więcej niż dwa wyrazy (związek tworzą przeważnie dwa wyrazy),
- cały szereg w zdaniu może być podrzędny albo nadrzędny w stosunku do innych części zdania.

W szeregowym stosunku względem siebie mogą pozostawać:

podmioty
– Jola i Marcin jedzą obiad.
orzeczniki w orzeczeniu imiennym
– Maciek jest zdolny, sumienny i pracowity.
dopełnienia bliższe
– Muszę posprzątać pokój, korytarz i kuchnię.
dopełnienia dalsze
– Dyrektor wręczył dyplomy trenerowi i zawodnikom.
przydawki
– Przybysz miał spoconą i czerwoną z wysiłku twarz.
okoliczniki
– Piotrek przeczytał polecenia bardzo uważnie i wnikliwie.

Jak je od siebie odróżnić?

Spróbuj tak. Każdy z wyrazów w związku odmień (przez przypadki lub osoby) i sprawdź, czy zmieni się wyraz podrzędny, jeżeli zmienimy formy wyrazu nadrzędnego.

Jeśli podczas odmiany zmieniają się formy gramatyczne obu wyrazów, mamy do czynienia ze związkiem zgody.
Jeśli natomiast zmienia się tylko jeden, ze związkiem rządu.

I tak :

dom ojca ładna pogoda idę tam

D. domu ojca ładnej pogody tam jest wyrazem nieodmiennym (to związek przynależności)
C. domowi ojca ładnej pogodzie
B. dom ojca ładną pogodę
N. domem ojca ładną pogodą

Zauważ, że w odmianie dom ojca wyraz nadrzędny rządzi tylko jednym przypadkiem wyrazu podrzędnego (ojca)
Formy wyrazu podrzędnego zgadzają się z formami wyrazu nadrzędnego.

Przy odmianie wyrazów ładna pogoda formy wyrazu podrzędnego zgadzają się z formami wyrazu nadrzędnego.

Związek zgody – wyraz podrzędny ma formy dostosowane do form wyrazu nadrzędnego. Taka zgodność występuje w zakresie przypadka, liczby i rodzaju, np.
- czyste powietrze,
- one pracowały.

Związek rządu – wyraz nadrzędny wymaga zastosowania wyrazu podrzędnego w jednym określonym przypadku. To związki typu:
- książka kolegi,
- przesłuchanie świadka.

Związek przynależności – nie ma żadnej zależności wyrazu podrzędnego od nadrzędnego.
Tworzą go zespoły typu:
- szliśmy śpiewając (imiesłów przysłówkowy współczesny),
- mówiliście głośno (przysłówek),
- przyjdę jutro (przysłówek),
- uśmiechał się pod wąsem (wyrażenie przyimkowe).

Zobacz:

https://aleklasa.pl/matura/c317-nauka-o-jezyku/8-zwiazki-skladniowe

Związki wyrazów w zdaniu TEST

Związek zgody, rządu i przynależności

Dokonaj rozbioru logicznego zdania. Wypisz występujące w nim związki wyrazowe.

Związki składniowe