Składnia
- Czym jest składnia?
Składnia to nauka o budowie wypowiedzeń, czyli o budowie zdań i równoważników zdań. Opisuje części składowe wypowiedzeń i sposoby, w jaki się łączą.
- Co to jest wypowiedzenie?
Wypowiedzenie – jest to grupa wyrazów (lub nawet pojedyncze słowo – Podejdź!), która zawiera zrozumiałą informację (logiczną treść) i jest połączona według reguł gramatyki.
- Co to znaczy połączenie treściowe?
Oznacza to, że wyrazy w wypowiedzeniu użyte są w odpowiednich formach gramatycznych.
Zespół wyrazów: Mariola, nigdy, sobota, sądzić, kiedyś, lubić, spędzać nie tworzy żadnej logicznej całości (nie zawiera zrozumiałej dla odbiorcy informacji).
W zdaniu: Mariola nigdy nie sądziła, że kiedyś polubi Marka i będzie z nim spędzać każdą sobotę.
słowa układają się w sposób logiczny i zrozumiały.
Ma na to wpływ:- świadome użycie odpowiednich form gramatycznych (zastosowanie odpowiednich czasów),
- oraz odpowiedniej kolejności wyrazów.
Pamiętaj!
Wypowiedzenie jest poprawne wtedy, gdy składa się z wyrazów połączonych ze sobą treściowo i gramatycznie.
Funkcją wypowiedzeń jest komunikacja z odbiorcą. W rozmowie używasz całej serii wypowiedzeń.
Chcąc być zrozumiały, musisz:
- zachować odpowiednią kolejność słów,
- nadać im właściwą formę gramatyczną (użyć odpowiedniego przypadku, czasu, rodzaju czy liczby).
Takie właśnie logiczne, uporządkowane konstrukcje nazywane są wypowiedzeniami.
- Co to znaczy połączenie gramatyczne?
Oznacza to, że wyrazy w wypowiedzeniu użyte są w odpowiednich formach gramatycznych. Wypowiedzenie:Tata lubi prowadzić samochodem.– wyraz samochodem użyty został niepoprawnie gramatycznie. Zdanie poprawne:
Tata lubi prowadzić samochód.
- Co to jest funkcja składniowa wyrazu?
Jest to rola jaką pełni wyraz w wypowiedzeniu.
Może być:- podmiotem,
- orzeczeniem,
- przydawką,
- dopełnieniem,
- okolicznikiem.
- Co to jest klasyfikacja składniowa wyrazów?
Jest to podział wyrazów na części mowy oparty na analizie ich funkcji, jaką pełnią w wypowiedzeniu.
Uwaga!
Ten sam wyraz może pełnić różne funkcje w zdaniu.
- Marek czyta książkę – podmiot;
- Magda pożyczyła mi książkę Marka – przydawka;
- Wczoraj nie było Marka w szkole – dopełnienie;
- Idę do Marka – okolicznik;
- Biegać jest bardzo zdrowo – podmiot;
- Rafał biega każdego ranka – orzeczenie;
- Już czas wybiec na boisko – przydawka
- Chodźmy pobiegać – okolicznik (celu);
- Muszę dobiec do mety – dopełnienie.
Czym jest zdanie?
Zdanie to takie wypowiedzenie, które zawiera czasownik w formie osobowej
– Marek lubi mleko.
– Magda pisze list.
albo zespół wyrazów zawierających formę osobową czasownika (który nazywamy orzeczeniem)
– Arek jest uczniem gimnazjum.
– Ona zostanie pisarką.
– Atmosfera staje się coraz bardziej nerwowa.
i tworzy sensowną i zgodną z regułami gramatycznymi całość.
Pamiętaj!
Bez orzeczenia nie ma zdania!
Zdanie może tworzyć nawet pojedynczy czasownik, użyty w formie osobowej.
– Wstańcie! (orzeczenie zostało wyrażone czasownikiem w trybie rozkazującym)
– Co robicie?
– Spacerujemy. (orzeczenie w trybie oznajmującym)
– Poszlibyśmy. (orzeczenie w trybie przypuszczający)
Zdaniami są również wypowiedzenia zawierające nieosobowe formy czasu przeszłego wybito, zrobiono) oraz czasowniki typu: trzeba, można, należy, powinno się.
Rozlano wodę na podłodze.
Trzeba zadbać o porządek w klasie.
Można to zadanie rozwiązać prościej.
Przechodząc przez ulicę, należy zachować ostrożność.
Czym jest równoważnik zdania?
To wypowiedzenie, które nie zawiera orzeczenia w formie osobowej.
- Nareszcie ciepło.
- Cisza!
- Za chwilę odjazd pociągu.
- Kto tam?
- Palenie zabronione.
- Za chwilę koniec przedstawienia.
Zapamiętaj – tak dzielimy wypowiedzenia!
Czym jest zdanie pojedyncze?
- Zdanie pojedyncze to takie, w którym występuje jedno orzeczenie, np.
Agnieszka myła naczynia.
Nie pójdę z Magdą do kina.
- W zdaniu pojedynczym nierozwiniętym znajdziesz podmiot i orzeczenie albo tylko orzeczenie. Zdanie takie nie ma określeń podmiotu i orzeczenia.
Spójrz na przykłady!
Sylwia sprząta.
Kupiłam.
Zgubiłem.
Zosia pisze.
- W zdaniach pojedynczych rozwiniętych występują określenia podmiotu i orzeczenia. Wystarczy w zdaniu jedno określenie, aby nazwać je rozwiniętym.
Sylwia sprząta w klatce świnki morskiej.
Wczoraj kupiłam Weronice książkę na imieniny.
Na wycieczce zgubiłem grzebień.
Zosia pisze wypracowanie.
Czym jest zdanie złożone?
- W zdaniu złożonym znajdziesz co najmniej dwa orzeczenia, np.
Agnieszka myła naczynia i słuchała muzyki.
Nie pójdę z Magdą do kina, bo odrabiam lekcje.
- Zdanie złożone współrzędnie to takie, które ma co najmniej dwa orzeczenia i składa się ze zdań mogących istnieć niezależnie od siebie.
Wszystkie orzeczenia w zdaniu złożonym współrzędnie są tak samo ważne! Żadne z nich nie odgrywa istotniejszej roli!
Zapamiętaj rodzaje zdań współrzędnych!- łączne
- rozłączne
- przeciwstawne
- wynikowe
- Zdanie złożone podrzędnie to takie zdanie, w którym jedno zdanie jest zależne od drugiego. Składa się ono z dwóch części:
- zdania nadrzędnego – ważniejszego
- zdania podrzędnego – takiego, które uzupełnia treść zdania nadrzędnego.
Inny podział zdań!
Zdania oznajmujące
Informują nas o czymś, np.
- Idę do cukierni.
- Wczoraj wróciłam z zimowiska.
- Przyjdę jutro do ciebie.
- Ugotuję obiad.
Znak rozpoznawczy zdań oznajmujących to kropka na końcu.
Zdania pytające
To po prostu wszelkie pytania, np.
- Gdzie jest Michał?
- O której kończysz lekcje?
- Kiedy pójdziemy do kina?
- Po co napisałeś ten list?
Znak rozpoznawczy tych zdań to znak zapytania na końcu.
Zdania rozkazujące
Wyrażają rozkaz, życzenie albo prośbę, np. Chodź tutaj! Podaj mi zeszyt!
- Zapomnij o tym!
- Otwórz okno!
- Zamknij drzwi!
- Uspokój się!
Znak rozpoznawczy tych zdań to wykrzyknik na końcu.
Zadanie
Nazwij poniższe wypowiedzenia.
- Kto tam?
To równoważnik zdania. W każdym momencie poprzez dodanie czasownika można zrobić z niego zdanie.
- Mój najmłodszy braciszek uwielbia wieczorne kąpiele.
Zdanie pojedyncze (bo ma tylko jedno orzeczenie) rozwinięte (rozwinięte są grupa podmiotu i orzeczenia).
- Nie wiedziałem, że boisz się wody.
Zdanie złożone podrzędnie (dopełnieniowe).
- Odrobiłem lekcje, więc pójdę na podwórko.
Zdanie złożone współrzędnie (wynikowe).
- Kot śpi.
Zdanie pojedyncze nierozwinięte.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/matura/c331-nauka-o-jezyku-pytania-i-odpowiedzi/skladnia