Jak pisze się partykułę przeczącą „nie” z rzeczownikiem?

  • REGUŁA 1 (najczęstsza) – pisownia łączna
    NIERZECZOWNIK
  • REGUŁA 2 – pisownia rozdzielna
    NIE + rzeczownik, który jest wyraźnie przeciwstawiony w zdaniu innemu rzeczownikowi
  • REGUŁA 3 – pisownia z łącznikiem
    NIE – rzeczowniki, które są nazwami własnymi, a więc pisane są wielką literą.
    Uwaga! Te rzeczowniki mimo łącznika zachowują wielką literę.

 

Przyjrzyjmy się dokładnie tym trzem regułom

REGUŁA 1:

„NIE” + RZECZOWNIK = PISOWNIA ŁĄCZNA

Reguła jest prosta, ale czasem pojawiają się wątpliwości. Kłopotliwe są dla nas tzw. rzeczowniki konkretne i abstrakcyjne.

Rzeczowniki konkretne
Nazywają przedmioty, które mają wymiary przestrzenne: ławka, tablica, kreda, książka, komputer, budynek… Może zbyt rzadko używamy zaprzeczonych rzeczowników konkretnych – stąd ortograficzne rozterki.
Oto dwie grupy wyrazów, których pisownia z „nie” jest zgodna z regułą pierwszą:

  • nieławka, nietablica, niekreda, nieksiążka, niekomputer, niebudynek
  • nieowoce na niepółmisku
    niejabłko, niegruszka, nieśliwka, nieczereśnia, niewiśnia, niebrzoskwinia, niemorela, nieorzech.

Rzeczowniki abstrakcyjne
To takie rzeczowniki, które nie mają wymiarów przestrzennych, a są nazwami czynności, stanów bądź cech. Oto ich zaprzeczone formy oraz przykłady użycia w zdaniach:

  • niezapamiętanie
  • nieprzestrzeganie
  • nieoddanie
  • niewykonanie
  • niepalenie
  • niewyrzucanie
  • nieśmiecenie
  • niemycie

Oto zastosowanie niektórych zaprzeczonych rzeczowników odczasownikowych w zdaniach:

Niezapamiętanie pierwszej zasady ortograficznej może zaszkodzić ocenie z języka polskiego.
Nieprzestrzeganie przepisów drogowych może zakończyć się wypadkiem.
Pożyczał pieniądze na wieczne nieoddanie.
Niewykonanie pracy domowej nie przynosi chluby uczniowi.
Niepalenie papierosów jest zdrowe i modne.

Utrwal REGUŁĘ 1:
Zwroty frazeologiczne:

  • Mieć szczęście w nieszczęściu.
  • Przechodzić wspólną dolę i niedolę.
  • Zdać się na łaskę i niełaskę nieprzyjaciela.
  • Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.

Krótka historyjka o nietakcie i takcie.
Korzystając z ogólnej nieuwagi, uczeń wybiegł z klasy. Następnego dnia, gdy nauczyciel wezwał go do odpowiedzi, usprawiedliwiał się i tłumaczył nieobecnością. Z gestem niecierpliwości uczeń drapał się po głowie i przepraszał za nieposłuszeństwo.

szczęście nieszczęście Czy czarny kot wróży nieszczęście?
prawda nieprawda Czy „nieprawda” to brak zgodności z rzeczywistością?
pogoda niepogoda Czy zimowa niepogoda odstrasza cię od spacerów?
punktualność niepunktualność Czy niepunktualność jest twoją słabą stroną?
palenie niepalenie Czy w twojej klasie modne jest niepalenie?

Uwaga! Nie myl rzeczowników odczasownikowych z czasownikami!
NIE + rzeczowniki zakończone na -anie, -enie, -cie pochodzące od czasowników = PISOWNIA ŁĄCZNA.

 

REGUŁA 2:

„NIE” + RZECZOWNIK WYRAŹNIE PRZECIWSTAWIONY W ZDANIU INNEMU RZECZOWNIKOWI = PISOWNIA ROZDZIELNA

Aby zrozumieć, przypatrz się zestawom. Każdy z nich (I, II, III, IV) składa się z dwóch zdań z tym samym rzeczownikiem. W każdym pierwszym zdaniu zastosowana jest reguła 1, w każdym drugim zdaniu zestawu – reguła 2.

Zestaw I

1. Nieprzyjaciel przekroczył granice naszego państwa. (łącznie)
2. Nie przyjaciel jest z niego, lecz wróg. (rozdzielnie)

Zestaw II

1. Dzisiaj w twoim pokoju jest nieporządek. (łącznie)
2. Nie porządek, ale bałagan panuje w twoim pokoju. (rozdzielnie)

Zestaw III

1. Niepewność często utrudnia mu podjęcie decyzji. (łącznie)
2. Nie pewność, lecz wahanie towarzyszył mu w podejmowaniu decyzji. (rozdzielnie)

Zestaw IV

1. Wyczuł nieszczerość w jej zachowaniu. (łącznie)
2. Nie szczerość, ale fałsz przemawiał przez niego. (rozdzielnie)

W każdym drugim zdaniu jednemu rzeczownikowi jest przeciwstawiony inny rzeczownik. Zwróć uwagę na użycie współrzędnych spójników przeciwstawnych: lecz, ale (zawsze stawiamy przed nimi przecinek).

nie przyjaciel, lecz wróg
nie porządek, ale bałagan
nie pewność, lecz wahanie
nie szczerość, ale fałsz

Inne przykłady:

Zobaczył nie psa, ale kota.
Nie torba, lecz wór mu potrzebny.
Nie praca, ale harówka cię czeka.
Nie stałość, lecz zmienność jest cechą kobiet.

 

REGUŁA 3:

„NIE” + RZECZOWNIKI, KTÓRE SĄ NAZWAMI WŁASNYMI = PISOWNIA Z ŁĄCZNIKIEM

Nazwy własne to nazwy określonych osób, miejsc, przedmiotów itp. Do nazw własnych należą: imię i nazwisko osoby, przydomek, nazwa geograficzna, imię zwierzęcia, nazwa konkretnej instytucji, organizacji itp. Nazwy własne piszemy wielką literą.

Dla wyjaśnienia zasady 3. posłużmy się następującym przykładem: nie-Polak. Odmieńmy ten rzeczownik przez przypadki i liczby:

Liczba pojedyncza Liczba mnoga

M. nie-Polak M. nie-Polacy
D. nie-Polaka D. nie-Polaków
C. nie-Polakowi C. nie-Polakom
B. nie-Polaka B. nie-Polaków
N. nie-Polakiem N. nie-Polakami
Msc. nie-Polaku Msc. nie-Polakach
W. nie-Polaku! W. nie-Polacy!

Ale jak wygląda zastosowanie tego typu rzeczowników w zdaniu? Oto przykład:

Dwa razy wyszła za mąż za nie-Polaka: raz za Rosjanina, drugi raz za Węgra.

Inne przykłady:

nie-Hiszpan
nie-Murzyni
nie-Francuzi
nie-Mazur
nie-Ślązak
nie-Kaszub
nie-Słowacki
nie-Polska
nie-Mruczek
nie-Szybki Bill

 

Zobacz:

Zasady ortografii

Ortografia TEST

Rzeczownik

Ortografia – rzeczowniki kłopotliwe

Odmień następujące rzeczowniki: Włochy, sanie, mieszczaństwo, miłość.

Rzeczownik TEST

Pamiętaj o znakach interpunkcynych

Pisownia NIE z imiesłowami