Związki frazeologiczne

To takie specjalne połączenia wyrazów, charakterystyczne dla danego języka. Takie połączenie stanowi całość znaczeniową. Jeśli ktoś powiedział, że grunt mu się pali pod nogami – wcale nie oznacza, że ktoś akurat trafił na pożar i na nim stoi! Wyrażenie to oznacza, że ktoś czuje się zagrożony, że czuje niebezpieczeństwo.

W języku polskim jest mnóstwo takich połączeń wyrazów. Często pewnie słyszycie, że ktoś jest nudny jak flaki z olejem albo że ktoś ma za długi język czy że ktoś zrobił dobrą minę do złej gry. Ktoś nudny jak flaki z olejem to po prostu ktoś, z kim przebywanie nie należy do przyjemności, bo rzeczywiście jest z nim nudno. Osoba o za długim języku zaś lubi plotkować i też lepiej jej unikać, bo jeszcze narobi nam niepotrzebnego kłopotu. A czy i Wy nie robicie czasami dobrej miny do złej gry, gdy udajecie zadowolenie, mimo że sytuacja jest całkowicie niesprzyjająca?

 

Jak dzielimy związki frazeologiczne?

Uwaga, takie pytanie zada nauczyciel na lekcji poświęconej związkom frazeologicznym!

  • Zwroty
  • Frazy
  • Wyrażenia
  • Zwroty to te związki frazeologiczne, których jeden człon jest czasownikiem. Znajdą się tu:
    • pleść banialuki,
    • spiec raka,
    • robić dobrą minę do złej gry,
    • mieć za długi język,
    • spocząć na laurach,
    • stroić fochy,
    • mieć węża w kieszeni.
  • Frazy to związki, które same w sobie stanowią zdanie lub równoważnik zdania. Przykłady:
    • Wpadł jak śliwka w kompot.
    • Komu w drogę, temu czas.
    • Na pochyłe drzewo kozy skaczą.

W skład fraz wchodzą też ogólnie przyjęte, utarte powiedzenia, przysłowia, sentencje.

  • Wyrażenia to takie związki, których żaden człon nie jest czasownikiem. Wśród tych związków można wymienić:
    • złota rączka,
    • wilczy apetyt,
    • święta krowa,
    • lwia część,
    • węzeł gordyjski,
    • syzyfowa praca,
    • koń trojański,
    • róg obfitości,
    • jabłko niezgody.

 

Związki frazeologiczne trzeba znać!

Pytać o nie mogą nie tylko nauczyciele na lekcji, ale też egzaminatorzy na teście humanistycznym!
Możecie je wykorzystać np. w wypracowaniu do urozmaicenia pracy. Pamiętajcie o tym! Zamiast pisać, że np. jakiś bohater literacki nie mógł podjąć decyzji, nie mógł się zdecydować, możecie napisać, że bił się z myślami.
Inne przykłady, które mogą być przydatne przy robieniu opisu:

  • Ktoś był bardzo skąpy = miał węża w kieszeni (np. Ebenezer Scrooge – bohater Opowieści wigilijnej Karola Dickensa)
  • Być czyimś ulubieńcem, być przez kogoś faworyzowanym = być czyimś oczkiem w głowie (np. Balladyna – tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego – była oczkiem w głowie swojej matki, wdowa wyraźnie faworyzowała tę właśnie córkę)

 

Zapamiętaj źródła związków frazeologicznych:

  • literatura antyku (po nitce do kłębka, pięta achillesowa, stajnia Augiasza, prometejski czyn)
  • Biblia (kainowe znamię, wieści hiobowe, stanąć jak słup soli, salomonowy wyrok)

Do zapamiętania!
Związki frazeologiczne łatwiej zapamiętać, gdy ustawimy je sobie w pewnych grupach tematycznych. Sami wypiszcie sobie takie grupy tematyczne, a wtedy łatwo zapamiętacie najważniejsze związki frazeologiczne! My podajemy nasze jako przykład:

 

Wokół człowieka

Tyle związków frazeologicznych dotyczy człowieka! Zapamiętaj choć część z nich – nauczyciele lubią o nie pytać.

Głowa

  • Coś chodzi komuś po głowie.
    Chodzi Ci po głowie, czy nie zapisać się na lekcje tańca nowoczesnego? Czyli ciągle o tym myślisz, wciąż się zastanawiasz, czy zrealizować ten pomysł.
  • Walić głową w mur.
    Czyli bezskutecznie starać się coś osiągnąć, daremnie próbować pokonać przeszkody, które są nie do pokonania. Możesz np. walić głowąw mur prosząc rodziców, żeby zgodzili się na Twój samodzielny wyjazd z kolegami – nic z tego!
  • Ani mi to w głowie
    Ani Ci w głowie odrobienie pracy domowej z fizyki? To znaczy, że nie zamierzałeś tego zrobić, nie wziąłeś tego nawet pod uwagę, zupełnie nie byłeś zainteresowany, bo po prostu nie miałeś ochoty tracić czasu na tak nudne zajęcie.
  • Być bez dachu nad głową
    Biedny jest taki ktoś – bez mieszkania, bez własnego kąta. Ciągle się tuła i jest narażony na wszelkie niewygody
  • Ciosać komuś kołki na głowie.
    To bardzo nieładnie ciosać komuś kołki na głowie! Co to znaczy? Po prostu pozwalasz sobie wobec kogoś na wszystko – i tak bardzo marudzisz i go męczysz, żeby go do czegoś skłonić.
  • Być czyimś oczkiem w głowie.
    Oj, to miłe uczucie! Bo przecież bardzo miło być czyimś ulubieńcem, być przez kogoś szczególnie faworyzowanym.
  • Włosy komuś jeżą się na głowie.
    Czyli ktoś bardzo się przestraszył lub został mocno zaskoczony.
  • Chować głowę w piasek.
    Udawać, że się czegoś nie dostrzega, a w ten sposób próbować uniknąć czegoś trudnego, kłopotliwego – po prostu stchórzyć.
  • Mieć olej w głowie
    O, a to z kolei komplement. Ktoś, kto ma olej w głowie jest mądryi świetnie sobie radzi w życiu.
  • Niech Cię o to głowa nie boli
    Tak powiesz do kogoś, żeby czymś się nie martwił i za bardzo nie przejmował, bo to nie jego problem.
  • Wbić sobie coś do głowy
    Wbiłeś sobie do głowy, że nikt Cię nie lubi? Czyli zupełnie bez sensu uparłeś się i bezpodstawnie zaprzątasz sobie tym głowę.
  • Przewróciło się komuś w głowie
    Oby żadnemu z Twoich znajomych się to nie przytrafiło! To bardzo przykre, kiedy ktoś bliski nagle zaczyna mieć o sobie zbyt wielkie mniemanie i robi się zarozumiały i dumny.
  • Stawać na głowie
    Zrobić wszystko, co tylko możliwe, żeby osiągnąć wymarzony cel.
  • Stracić dla kogoś głowę
    To oczywiste – po prostu zakochać się w kimś po uszy!
  • Coś komuś strzeliło do głowy
    Czasami mówi się, że ktoś ma postrzelone pomysły. Jakie? Głupie, wyjątkowo dziwaczne i nierealne. Strzeliło Ci do głowy, żeby skoczyć na bungy? Wyjątkowo szalony pomysł!
  • Suszyć komuś głowę
    Wcale nie chodzi o suszenie mokrych włosów suszarką! Jeśli ktoś suszy Ci głowę, to znaczy, że strasznie Ci się naprzykrza, wciąż prosi Cię o to samo.
  • Upaść na głowę
    Czyli zupełnie zgłupieć, zwariować. Chcesz przejść pieszo całą Europę? Chyba rzeczywiście upadłeś na głowę!
  • Strzec czegoś jak oka w głowie
    Już bardziej pilnować się nie da! Jeśli ciocia powiedziała Ci, że masz jej ukochanego pudelka strzec na spacerze jak oka w głowie, to możesz zgubić wszystko, tylko nie pieska!
  • Wejść komuś na głowę
    Jeśli ktoś pozwala komuś dosłownie na wszystko i daje się bezkarnie podporządkować, to znaczy, że można mu wejść na głowę. Jasne, że nie dosłownie…
  • Włos komuś z głowy nie spadnie
    Jeśli ktoś obieca Ci, że nawet włos Ci z głowy nie spadnie, to możesz być pewien, że nie stanie Ci się nawet najmniejsza krzywda, że będziesz całkowicie bezpieczny.
  • Woda sodowa uderzyła komuś do głowy
    To niedobrze, bo nagle stał się dumny, zarozumiały i zaczął się chwalić z powodu swojej pozycji.
  • Wybić sobie coś z głowy
    Pewnie od razu możesz sobie wybić z głowy imprezę u koleżanki do białego rana. Nawet nie ma mowy, żeby rodzice Cię puścili – zapomnij o tym pomyśle raz na zawsze!
  • Wylać komuś wiadro zimnej wody na głowę
    Zupełnie pozbawić go złudzeń, przywołać go do rozsądku i pokazać, jak jest naprawdę.
  • Wypadło komuś coś z głowy
    Ktoś zupełnie o czymś zapomniał, przestało to być dla niego ważne.
  • Zachodzić w głowę
    Czyli gubić się w domysłach, intensywnie się nad czymś zastanawiać i próbować coś zrozumieć.
  • Zawracanie głowy
    O czymś, co niepotrzebnie absorbuje uwagę, a o czym zupełnie nie warto myśleć.
  • Marzenia ściętej głowy
    Czyli coś niemożliwego do spełnienia, nierealnego. Myślisz, że wygrasz w lotto? To właśnie marzenia ściętej głowy!
  • Coś się w głowie nie mieści
    Nie mieści Ci się w głowie, że Magda dostała pałę z kartkówki? Nic dziwnego, że jesteś taki zszokowany, zdumiony i nie możesz w to uwierzyć. Przecież Magda to najlepsza uczennica!
  • Dawać sobie głowę uciąć
    Dajesz sobie głowę uciąć, że na ostatniej klasówce Baśka ściągała? Czyli jesteś tego całkowicie pewien – możesz się nawet o to założyć! Gdyby było inaczej, tak bardzo byś nie ryzykował…
  • Głowa komuś pęka
    Nie ma się czego bać – lekarz nie będzie potrzebny! Jeśli pęka Ci głowa, to znaczy, że nie możesz już znieść tego hałasu i wrzasków.
  • Głupie myśli chodzą po głowie
    Lepiej, żeby tak nie było! Zapomnij o tym i nie rób nic głupiego!
  • Złapać się za głowę
    Bramkarz aż załapał się za głowę, kiedy w 90. minucie meczu strzelono mu bramkę. Nic dziwnego, że tak bardzo się zdumiał – pewnie myślał, że zwycięstwo jest już w kieszeni!
  • Pójść po rozum do głowy
    Czyli wreszcie zmądrzeć, znaleźć jakieś wyjście z trudnej sytuacji, wymyślić coś.
  • Mieć urwanie głowy
    Czyli mieć z czymś mnóstwo problemów, dużo zamieszania. Pewnie przed każdą klasówką masz urwanie głowy – tyle pracy.
  • Korona Ci z głowy nie spadnie
    Stanie Ci się coś, jeśli wreszcie posprzątasz swój pokój? Pewnie, że nie – przecież korona Ci z głowy nie spadnie.
  • Mieć coś z głowy
    Pozbyć się jakiegoś kłopotu, nie musieć się już czymś przejmować. To pewnie wielka ulga…
  • Mieć głowę na karku
    Dziś to bardzo przydatna cecha – ten, kto jest sprytnyi pomysłowy, łatwiej sobie poradzi w życiu.
  • Mieć nie po kolei w głowie
    Chyba nikt tak o Tobie nie mówi? Gdyby tak jednak było, pomyśl, dlaczego inni uważają, że jesteś głupi, nieobliczalny i masz idiotyczne pomysły

Nos

Mieć czegoś (lub kogoś) po dziurki w nosie
Masz już zimy po dziurki w nosie? Nic dziwnego, że masz już dość – przecież ta zima ciągnie się kilka miesięcy, a Ty tak lubisz ciepło!

Mieć muchy w nosie
Czyli dąsać się zupełnie bez powodu, być w złym humorze. Cóż, maruda z Ciebie!

Wodzić kogoś za nos
Wodzisz młodsze rodzeństwo za nos? Cóż, jesteś przecież starszy, możesz więc nimi kierować i podporządkowywać ich sobie.

Coś idzie jak krew z nosa
To jasne – bardzo wolno, z oporami i dużym wysiłkiem – np. Twoje ostatnie wypracowanie, które pisałeś cały weekend.

Czuć pismo nosem
Jeśli czujesz pismo nosem, to znaczy, że jesteś bardzo domyślny i potrafisz przewidzieć sytuację.

Dostać po nosie
Dostałeś po nosie za nanoszenie błota do domu? I bardzo dobrze, że ktoś wreszcie Cię skarcił – od dawna należała Ci się nauczka! Może teraz zapamiętasz, po co pod drzwiami leży wycieraczka…

Kręcić nosem
Czyli grymasić, marudzić, być niezadowolonym – np. przy kupnie nowych adidasów. Wybredna z Ciebie osoba!

Utrzeć komuś nosa
Utarłeś nosa temu zarozumiałemu Przemkowi z IIIa? I bardzo dobrze – należała mu się nauczka!

Ręka

  • Być w czyichś rękach
    Czyli całkowicie od kogoś zależeć – tak powiesz, kiedy nie masz wpływu na swój los, bo zależy on od kogoś innego.
  • Coś jest komuś na rękę
    Jest Ci na rękę, że starszy brat wyjeżdża na całe wakacje? Nic dziwnego, że Ci to odpowiada – będziesz miał cały pokój dla siebie!
  • Dać komuś wolną rękę
    Jeśli rodzice dadzą Ci wolną rękę w decydowaniu, jak chcesz spędzić wakacje, to znaczy, że wreszcie pozwalają Ci na samodzielne działanie i podejmowanie decyzji.
  • Lekką ręką
    Lekką ręką oddałeś swoje zabawki z dzieciństwa? Nic dziwnego, że przyszło Ci to tak łatwo i bez zastanowienia – przecież już nie są Ci potrzebne!
  • Machnąć na coś ręką
    Machnąłeś ręką na świadectwo z czerwonym paskiem? Ciekawe, dlaczego z niego zrezygnowałeś i uznałeś sprawę za straconą? Czyżby ostatni test popsuł Ci szyki?
  • Trzymać rękę na pulsie
    Zawsze dobrze jest trzymać rękę na pulsie, czyli byćna bieżąco zorientowanym w sprawie, która Cię interesuje, czuwać nad nią.
  • Umywać ręce
    Razem ze starszym bratem nieźle przeskrobaliście,a teraz on umywa ręce? Oj, to niezbyt ładnie z jego strony, że nie chce wziąć na siebie odpowiedzialności i wypiera się swojej winy.
  • Jak ręką odjął
    Twój ból zęba, przez który nie poszedłeś do szkoły ustąpił jak ręką odjął, kiedy tylko za rodzicami zamknęły się drzwi? Ciekawe, dlaczego tak błyskawicznie i bez śladu Ci przeszło?…
  • Wyjść z czegoś obronną ręką
    Udało Ci się wyjść obronną ręką z ostatniego treningu bokserskiego? Gratulacje! Mimo niebezpieczeństwa nie doznałeś szwanku!
  • Mieć dwie lewe ręce
    No pewnie – najłatwiej powiedzieć, że ma się dwie lewe ręce i nic nie robić! Ale żeby być aż takim niezdarąi nieudacznikiem, który niczego nie potrafi zrobić?!
  • Złota rączka
    Jeśli w domu jest tzw. złota rączka, niestraszna żadna awaria lub usterka – ktoś taki świetnie poradzi sobiez każdą robotą, bo wszystko potrafi zrobić.
  • Robota pali się komuś w rękach
    Pewnie twoja mama by chciała, żeby robota paliła Ci się w rękach, kiedy jej pomagasz w domowych porządkach. No pewnie – bo to znaczy, że ktoś pracuje bardzo szybko i wydajnie.

Oko

  • Być komuś solą w oku
    Łatwo sobie to wyobrazić. Jak będziesz się czuł z ziarenkiem soli w oku? Niewygodnie? To mało powiedziane! Jeśli jesteś komuś solą w oku, to znaczy, że mu bardzo przeszkadzasz, drażnisz go.
  • Kłuć w oczy
    Dostałeś nową, supermodną kurtkę? Pewnie nie jednego kłujesz nią w oczy – czyli drażnisz go nią, denerwujesz, wywołujesz u niego zawiść i zazdrość. Nic dziwnego – to naprawdę superkurtka!
  • Mieć kogoś na oku
    Mama obiecała, że po ostatnich wybrykach będzie Cię miała na oku? Oj, to strzeż się, bo to oznacza, że będzie Cię pilnowała i bardzo uważnie obserwowała.
  • Mieć oczy i uszy szeroko otwarte
    Czyli doskonale się orientować w jakiejś sytuacji. Być czujnym – tak aby nic nie umknęło Twojej uwadze.
  • Mydlić komuś oczy
    To po prostu wprowadzać kogoś w błąd, oszukiwać go i stwarzać pozory. Oj, nieładnie!
  • Skakać sobie do oczu
    Kto może sobie skakać do oczu? Ktoś, kto bardzo gwałtownie się kłóci.
  • Coś spędza sen z oczu
    Jedynka z historii spędza Ci sen z oczu? To znaczy, że jest przedmiotem Twoich zmartwień i myśl o niej nie daje Ci spokoju.
  • Świecić oczami
    Graliście w piłkę, którą ktoś tak nieszczęśliwie kopnął, że wybiła szybę? No, to teraz będziecie świecić oczami – czyli usprawiedliwiać się. Trzeba było uważać…
  • Wpaść komuś w oko
    To chyba jasne – jeśli ktoś wpadł Ci w oko, to znaczy, że zwróciłeś na niego uwagę, bardzo Ci się spodobał.
  • Zejść komuś z oczu
    Tata wrócił z wywiadówki, na której nie usłyszał najlepszych wiadomości? W takim razie zejdź mu z oczu – przestań go drażnić i zniknij gdzieś z pola jego widzenia na resztę wieczoru.
  • Jak okiem sięgnąć
    Jak okiem sięgnąć – wszędzie morze? Musiałeś znaleźć się daleko od brzegu, skoro oprócz wody nic nie widzisz.
  • Mieć klapki na oczach
    Przypomnij sobie dorożkarskiego konia, który ma na oczach klapki i widzi tylko drogę przed sobą. Tak samo ktoś, o kim powiesz, że ma klapki na oczach, jest zaślepiony i ma mocno zawężone spojrzenie na świat.

Usta

  • Być na ustach wszystkich
    Tak, jak sławna gwiazda filmowa albo muzyczna, czyli być przedmiotem rozmów, być bardzo popularnym i zyskać rozgłos.
  • Coś rozpływa się w ustach
    Np. ciacho, które jest wyjątkowo pyszne – palce lizać!
  • Nabrać wody w usta
    Tzn. uparcie milczeć i nie chcieć się wypowiedzieć na jakiś temat. Dlaczego? Możesz np. nie chcieć kogoś wydać albo zdradzić czyjejś tajemnicy.
  • Odejmować sobie od ust
    Czyli żałować sobie wszystkiego – zwłaszcza jedzenia – aby innym, bliskim osobom nie zabrakło.
  • Wyjąć komuś coś z ust
    Brat wyjął Ci te słowa z ust? Czyli powiedział to, co Ty też chciałeś powiedzieć w tej chwili.
  • Zamknąć komuś usta
    Wcale nie na siłę, a po prostu położyć kres negatywnym opiniom na jakiś temat (często swój), sprawić, by ktoś milczał i nie powracał więcej do tematu.
  • Z ust do ust
    Z ust do ust – czyli bezpośrednio od człowieka do człowieka, bez pisma i innych przekaźników można przekazywać sobie jakieś wiadomości. Kiedyś tak przekazywano sobie legendy.

Ucho

  • Wyciągnąć kogoś za uszy
    Matematyczka powiedziała, że ostatni raz wyciągnęła Cię na koniec roku za uszy? Nie ma się czym chwalić – bądź jej wdzięczny, że jeszcze raz Ci pomogła zdać do następnej klasy, choć z matmy to Ty orłem nie jesteś.
  • Jeść, aż się uszy trzęsą
    Byłeś strasznie głodny? To widać, bo jesz, aż Ci się uszy trzęsą! I widać, że jesz z apetytem!
  • Kłaść uszy po sobie
    Spójrz na psa – kiedy kładzie uszy po sobie? Kiedy traci odwagę, staje się pokorny i potulny – po prostu tchórzy.
  • Mieć czegoś powyżej uszu
    Czyli mieć już dosyć.
  • Natrzeć komuś uszu
    Po ostatniej wywiadówce ojciec natarł Ci uszu? Nie, nie – to nie to samo, co wytargać kogoś za uszy. To znaczy, że udzielił Ci nagany. I słusznie – należało Ci się!
  • Obiło się komuś o uszy
    Obiło Ci się o uszy, że w Twoim mieście ma koncertować Garou? Czyli usłyszałeś o tym mimochodem, ale nie zwróciłeś większej uwagi i nie znasz żadnych szczegółów.
  • Puścić coś mimo uszu
    Puściłeś mimo uszu uwagi wychowawczyni o Waszym karygodnym zachowaniu na ostatniej wycieczce? Niedobrze – nie powinieneś lekceważyć jej słów i zupełnie się nimi nie przejmować.
  • Słoń komuś nadepnął na ucho
    O kim tak powiesz? O kimś, kto zupełnie nie jest muzykalny – za grosz nie ma słuchu i okropnie fałszuje.
  • Uszy do góry!
    Czyli trzymaj się, nie poddawaj, wszystko będzie dobrze!

Noga

  • Rzucać kłody pod nogi
    Jeśli ktoś rzuca Ci kłody pod nogi, zdecydowanie nie jest Twoim przyjacielem. Przeszkadzać i ciągle coś utrudniać może tylko nieprzyjaciel!
  • Kula u nogi
    Kulą u nogi, czyli przeszkodą, dużym ciężarem, może być dla Ciebie kolega nieprzyzwyczajony do górskich wędrówek, który wybrał się z Tobą na Giewont i całą drogę marudzi i zwalnia tempo.
  • Noga się komuś powinęła
    Czyli coś się komuś nie powiodło, nie udało.
  • Tracić grunt pod nogami
    Jeśli tracisz grunt pod nogami, wcale nie oznacza, że znalazłeś się na bagiennym terenie – po prostu straciłeś pewność siebie.
  • Grunt się komuś pali pod nogami
    Nie ma to nic wspólnego z pożarem – jeśli komuś grunt pali się pod nogami, to znaczy, że czuje się zagrożony, grozi mu jakieś niebezpieczeństwo.
  • Dać nogę
    Dać łapę może pies, a jeśli Ty dałeś nogę, to po prostu zwiałeś, uciekłeś – np. z lekcji.
  • Na jednej nodze
    Masz gdzieś skoczyć na jednej nodze? To wcale nie znaczy, że masz pokuśtykać z jedną nogą w górze– a raczej raz-dwa, pędem.
  • Wstać lewą nogą
    Nie ma przecież znaczenia, którą nogą wstałeś rano z łóżka. Powiesz tak o kimś, kto od rana bez wyraźnego powodu jest w złym humorze.

 

Zwierzęce związki

Wiele związków frazeologicznych wykorzystuje najrozmaitsze zwierzaki. Niektóre z nich mają naprawdę zaskakujące znaczenie. Co to np. znaczy, kiedy ktoś Ci powie, że nawet pies z kulawą nogą się za Tobą nie obejrzy? Obrazić się czy nie?

Kot

  • Bawić się w kota i myszkę
    Jeśli bawisz się z kimś w kota i myszkę znaczy, że się z nim droczysz, drażnisz, wykorzystujesz swoją przewagę. To bardzo nieuczciwe zachowanie – to nie fair prowadzić wobec kogoś zwodniczą grę!
  • Drzeć z kimś koty
    Czyli być z kimś w niezgodzie – bardzo się nie lubić i ciągle kłócić.
  • Biegać jak kot z pęcherzem
    To biegać w różnych kierunkach bez określonego celu. W dawnych czasach dla rozrywki przywiązywano kotu pęcherz zwierzęcy wypełniony grochem. Zwierzę chciało się uwolnić od hałasu, a nie mogło, dlatego biegało jak oszalałe.
  • Kocia muzyka
    Słyszałeś kiedyś, jak w marcu hałasują koty? Te piski, wrzaski, hałas, ogłuszający jazgot – to właśnie kocia muzyka. Jeśli ktoś kiedyś nazwie tak Twoje próby muzyczne, naprawdę nie masz się z czego cieszyć!
  • Kupować kota w worku
    Oj, nie doradzamy. Kupowanie kota w worku to nabycie czegoś bez dokładnego przyjrzenia się nabytkowi – stąd może potem wynikać wiele – niekoniecznie miłych – niespodzianek…
  • Odwracać kota ogonem
    Czyli w bardzo wykrętny i fałszywy sposób zmieniać sens czegoś. To zręczne przeinaczanie sprawy tak, jak jest nam wygodniej.
  • Tyle co kot napłakał
    To naprawdę bardzo mało, odrobinkę.

Wilk

  • Wilczy apetyt
    To ogromny głód, wielka ochota na przekąszenie czegoś. Jeśli wprost pożerasz jedzenie z talerza, można o Tobie powiedzieć, że masz wilczy apetyt.
  • Wilczy bilet
    Gdzie można się udać, mając wilczy bilet? Oj, raczej nigdzie! Wilczy bilet to zakaz wstępu dla kogoś, uznanie kogoś za osobę niemile widzianą!
  • Patrzeć wilkiem
    Ktoś patrzy na Ciebie wilkiem? W takim razie odnosi się do Ciebie wrogo i nieufnie. Ciekawe, dlaczego?

Rak

  • Pokazać gdzie raki zimują
    To znaczy dać komuś niezłą nauczkę.
  • Spiec raka
    Spiekłeś raka na widok swojej sympatii? Czyli nagle się zarumieniłeś, zawstydziłeś. Nieśmiały chłopak z Ciebie!

Mysz

  • Biedny jak mysz kościelna
    Oj, nie powodzi się takiemu komuś najlepiej! Jest naprawdę bardzo biedny – no, bo co taka mysz może mieć na własność?
  • Siedzieć cicho jak mysz pod miotłą
    Jeśli zapomniałeś odrobić pracy domowej, właśnie tak będziesz siedział na lekcji – postarasz się nie zwrócić na siebie uwagi nauczyciela, obawiając się konsekwencji. Jednym słowem – nie będziesz się rzucać w oczy.
  • Spocić się jak mysz w połogu
    To znaczy bardzo się spocić ze zdenerwowania i przejęcia.

Żółw

  • W żółwim tempie
    Bardzo wolno, opieszale – żółw przecież nigdy się nie spieszy, zawsze ma czas.

Owca

  • Chodzić jak błędna owca
    Czyli chodzić w zamyśleniu, snuć się bez celu, nieprzytomnie.
  • Czarna owca
    To żaden zaszczyt być nazwanym w ten sposób! Czarna owca to osoba, która swoim zachowaniem kompromituje własne środowisko. Przecież każda porządna owca powinna być biała! Jeśli jest inaczej, jest wyrzutkiem, odszczepieńcem.

Byk

  • Wziąć byka za rogi
    To działać zdecydowanie – od razu przystąpić do czynu, a nie tracić czas na myślenie.
  • Działać na kogoś jak płachta na byka
    Lepiej żebyś na nikogo tak nie działał! Bo jak działa czerwona płachta na byka? Drażni go, irytuje i doprowadza do wściekłości. A przecież lepiej żyć ze wszystkimi w zgodzie…
  • Patrzeć jak cielę na malowane wrota
    Nie patrz w ten sposób – bo to wcale nie jest komplement! Wyobraź sobie kogoś, kto wgapia się w coś z bezgranicznym zdumieniem z rozdziawionymi ustami i szeroko otwartymi oczami – świetnie ilustruje ten związek frazeologiczny!
  • Pasować jak wół do karety
    Wcale nie pasować – zupełnie tak jak kwiatek do kożucha.

Pies

  • Żyć jak pies z kotem
    Lepiej nie żyć tak z bliskimi, bo ten związek frazeologiczny oznacza ciągłe kłótnie. A po co Ci to?…
  • Pogoda pod psem
    Brr! To paskudna pogoda, najczęściej deszczowa.
  • Psie życie
    Marne, nie do pozazdroszczenia. Czyżby pies miał aż tak źle?
  • Pies na kobiety
    To wielki amator pań, casanowa.
  • Na psa urok
    Zła wróżba, zaklęcie – niech złe spotka psa, nie mnie.
  • Nie jednemu psu Burek
    Wielu takich na świecie, nie o Tobie mówimy.
  • Wierny jak pies
    To już wierniejszy być nie może.
  • Pocałuj psa w nos
    Wypchaj się, nic Ci się nie uda.
  • Pies z kulawą nogą się nie obejrzy
    To już szczyt pogardy – tylko za absolutnym brzydactwem i pokraką nawet pies z kulawą nogą się nie ogląda.
  • Ni pies, ni wydra
    Zupełnie nie wiadomo co.
  • Czuje się jak zbity pies
    Oj, to fatalnie! Bardzo źle się czujesz!
  • Zejść na psy
    Stracić dawną klasę, zubożeć, podupaść.
  • Zabierać się jak pies do jeża
    Podchodzić do czegoś bardzo niechętnie, z przesadną ostrożnością.
  • Wieszać na kimś psy
    Znieważać kogoś, obrażać.
  • Psi obowiązek
    Obowiązek, od którego nie można się wykręcić, który trzeba bezwzględnie spełnić.
  • Kupić coś za psi grosz
    Czyli bardzo tanio, za bezcen.

Krowa

  • Święta krowa
    Znasz jakąś świętą krowę, czyli osobę, której wszystko wolno i nie wolno jej skrytykować?

Bóbr

  • Płakać jak bóbr
    Ktoś, kto płacze jak bóbr, zdecydowanie nie ma nastroju, bo ten związek frazeologiczny oznacza bardzo rzewny i intensywny płacz. Natomiast jeśli ktoś roni krokodylowe łzy, to nieszczerze komuś współczuje.

Mucha

  • Muchy by nie skrzywdził
    Kto taki? Ano człowiek, który jest wyjątkowo łagodny i spokojny.
  • Ruszać się jak mucha w smole
    Bardzo powoli i ospale.
  • Mucha nie siada
    Czyli wszystko jest tak, jak być powinno – bez najmniejszego zarzutu, wręcz wyjątkowe.

Niedźwiedź

  • Dzielić skórę na niedźwiedziu
    Planujesz już, co zrobisz z pieniędzmi, które masz dostać na urodziny? W takim razie dzielisz skórę na niedźwiedziu, czyli robisz przedwczesne plany, które mogą się nie zrealizować. Bo co zrobisz, jeśli zamiast forsy dostaniesz… komplet skarpetek?
  • Niedźwiedzia przysługa
    Czyli przysługa, która zamiast pomóc, odniosła zupełnie odwrotny skutek – zaszkodziła temu, komu miała pomóc.

Koń

  • Czarny koń
    Czyli niespodziewany zwycięzca – ktoś, na kogo nikt nie liczył, a okazało się, że miał duży wpływ na rozwój wydarzeń.
  • Końska dawka
    Jaka może być dawka lekarstwa podawania koniom? Jak to jaka – bardzo silna, uderzeniowa!
  • Koń by się uśmiał
    Jeśli ktoś ma wyjątkowo absurdalne pomysły lub bezsensowne twierdzenia, możesz mu powiedzieć „Koń by się z tego uśmiał”!.
  • Można z kimś konie kraść
    Powiesz tak o kimś, kto jest dobrym, sprawdzonym kolegą, do którego możesz mieć zaufanie.
  • Robić kogoś w konia
    Czyli oszukać, wykorzystać jego naiwność lub niewiedzę.
  • Znać się jak łyse konie
    Znać się bardzo dobrze, od lat – wiedzieć o sobie bardzo dużo.
  • Mieć końskie zdrowie
    Twoja nauczycielka fizyki nigdy nie choruje? Można jej pogratulować – ma naprawdę końskie zdrowie!

Gęś

  • Coś spływa po kimś jak po gęsi
    Widziałeś, jak po gęsi spływa woda? W ogóle się nie zatrzymuje na jej piórach! A jeśli coś spływa po Tobie jak po gęsi, to znaczy, że nie wywarło na Tobie żadnego wrażenia, w ogóle się nie przejąłeś.
  • Głupia gęś
    Tak można powiedzieć o kobiecie, która nie jest specjalnie rozgarnięta i inteligentna. A podobno tak naprawdę gęsi to mądre zwierzęta…

Kura

  • Kura domowa
    Chyba żadna kobieta nie chciałaby być tak nazwana, bo kura domowa to pani, która nie realizuje własnych zawodowych marzeń i poświęca się wychowaniu dzieci i prowadzeniu domu.
  • Znać się na czymś jak kura na pieprzu
    Czyli zupełnie się na czymś nie znać.

Lew

  • Walczyć jak lew
    Walczyłeś jak lew o to, żeby poprawić ocenę z ostatniej klasówki? Gratulacje, naprawdę byłeś bardzo waleczny i dzielny!
  • Lwia część
    Oj, szczęściarz z tego, kto dostanie lwią część – np. spadku. Dlaczego? Po prostu dostanie większość, prawie wszystko.

Ryba

  • Czuć się jak ryba w wodzie
    Jak może czuć się ryba w wodzie? To oczywiste – jaku siebie, bardzo dobrze i swobodnie.
  • Gruba ryba
    Znasz jakąś grubą rybę? Wcale nie chodzi o utuczonego przed świętami karpia – grubą rybą nazywamy kogoś, kto jest bardzo ważną i wpływową osobą.

Lis

  • Farbowany lis
    To ktoś, kto tak naprawdę podstępnie udaje kogoś innego, niż jest w rzeczywistości. Tak powiesz o kimś fałszywym.

 

Zobacz:

Frazeologia – informacje wstępne

Związki frazeologiczne

Co to jest frazeologia?

Podział związków frazeologicznych

Frazeologia – TEST 1

Frazeologia – TEST 2

Frazeologia

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/praca-domowa-jezyk-polski/wyjasnij-znaczenie-wywodzacych-sie-z-mitologii-frazeologizmow

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/praca-domowa-jezyk-polski/przedstaw-podzial-zwiazkow-frazeologicznych

Biblia jako źródło związków frazeologicznych