Część I
Przeczytaj uważnie wiersz i odpowiedz na poniższe pytania
Myszka, kot i kogut
Co by to była za szkoda!
O kąsek nie zginęła jedna myszka młoda,
Szczera, prosta, niewinna; przypadek ją zbawił.
To, co ona swej matce, ja wam będę prawił:
„Rzuciwszy naszych pieczarów głębiny,
Dopadłam jednej zielonej równiny,
Dyrdając jako szczurek, kiedy sadło śledzi.
Patrzę, aliści dwoje żywiąt siedzi:
Jeden z nich trochę dalej, z milczeniem przystojnym,
Łagodny i uniżony,
Drugi zaś zdał mi się być burdą niespokojnym;
W żółtym bocie z ostrogą chodził napuszony,
Ogon zadarty do góry,
Lśniącymi błyskotał pióry,
Głos przeraźliwy, na łbie mięsa kawał,
Jakby go kto powykrawał;
Ręce miał, którymi się sam po bokach śmigał
Albo na powietrze dźwigał.
Ja, lubo z łaski boskiej dosyć jestem śmiała,
Ażem mu srodze naklena,
Bo mię z strachu drżączka wziena,
Jak się wziął tłuc z tartasem obrzydły krzykała.
Uciekłam tedy do jamy.
Bez niego byłabym się z zwierzątkiem poznała,
Co kożuszek z ogonkiem ma, tak jak my mamy.
Minka jego nie nadęta,
I choć ma bystre ślepięta,
Dziwnie mi się z skromnego wejrzenia podobał.
Jak nasze, taką samą robotą ma uszka,
Coś go w nie ukąsiło, bo się łapką skrobał,
Moja duszka!
Szłam go poiskać, lecz mi zabronił ten drugi
Tej przyjacielskiej usługi,
Kiedy nagłego narobił kłopotu,
Wrzasnąwszy na mnie z fukiem: „Kto to tu? kto to tu?”
„Stój! – rzecze matka – córko moja luba,
Aż mrowie przechodzi po mnie.
Wiesz – li, jak się ten zowie, co tak siedział skromnie?
Kot bestyja, narodu naszego zguba!
Ten drugi był to kogut, groźba jego pusta.
I przyjdą może te czasy,
Że z jego ciała jeść będziem frykasy,
A zaś kot może nas schrusta.
Strzeż się tego skromnisia, proszę cię jedynie,
I tę zdrową maksymę w swej pamięci zapisz:
Nie sądź nikogo po minie,
Bo się w sądzeniu poszkapisz.”
Stanisław Trembecki
Objaśnienia autora: dwoje żywiąt „to stare słowo, widzi mi się, że ma w sobie więcej energii niż – „zwierzęta”, z tartasem – z hałasem, schrusta – schrupie.
1. Wybierz prawidłową definicję, odnoszącą się do tekstu wstępnego i na tej podstawie określ gatunek literacki utworu: (2 pkt)
A. To wierszowany utwór o charakterze dydaktycznym, w której postacie i sytuacje są alegoryczne, to znaczy – poza sensem dosłownym mają znaczenie szersze, przenośne (zwierzęta pełnią tu rolę umownych masek, obrazujących konkretne cechy ludzkiego charakteru).
B. To utwór wierszowany, ośmieszający i piętnujący opisywane w nim zjawiska, które są często przerysowane, przejaskrawione, pokazane w „krzywym zwierciadle”.
C. To wielowątkowy utwór pisany prozą, ukazujący szeroką panoramę zdarzeń i bohaterów (może być historyczny, obyczajowy, przygodowy). Występuje wielu bohaterów, którzy przeżywają w różnych miejscach różne przygody.
2. Podkreśl tylko te cechy, które nie odnoszą się do wyżej wymienionego gatunku. (3 pkt)
A. alegoria
B. motywy magiczne
C. kontrast postaw
D. morał
E. zwięzłość stylu
F. moralizowanie
G. fantastyka
H. didaskalia
3. Podkreśl właściwą odpowiedź: (1 pkt)
A. Morał został wypowiedziany w pierwszych wersach utworu i brzmi tak:
„Co by to była za szkoda!
O kąsek nie zginęła jedna myszka młoda”.
B. Morał nie został w utworze wypowiedziany wprost, ale wynika pośrednio z jego treści.
C. Morał wypowiada matka małej myszki w zakończeniu utworu, a brzmi on następująco: „Nie sądź nikogo po minie
Bo się w sądzeniu poszkapisz”.
D. Morał wypowiada matka myszki w formie przestrogi: „Strzeż się tego skromnisia, proszę cię jedynie”.
4. Bajki nowożytne możemy podzielić na: narracyjne (dłuższe, z miniaturową fabułą) i epigramatyczne (krótkie). Do której grupy zaliczysz utwór S. Trembeckiego? (1 pkt)
A. narracyjna
B. epigramatyczna
5. Maksymę, wypływającą z treści bajki, można streścić następująco: (1 pkt)
A. Pycha i głupota bywają ukarane.
B. Wśród prawdziwych przyjaciół też można zginąć.
C. Nie sądź innych po pozorach (pozory, np. dobre maniery, ładny wygląd – mogą mylić).
D. Silniejszy ma zawsze rację.
6. Zwierzęta w bajkach odzwierciedlają stałe cechy ludzkiego charakteru. Spróbuj przypisać je zwierzętom z bajek, które dotychczas poznałeś (każdemu zwierzęciu odpowiadać może kilka cech): (5 pkt)
A. lis
B. owca
C. mrówka
D. kot
E. żółw
7. Narrator w utworze Trembeckiego: (1 pkt)
A. Z pozycji narratora pierwszoosobowego (o czym świadczy wers: „Ja wam będę prawił”) opowiada o zdarzeniu, dotyczącym małej myszki.
B. Z pozycji narratora trzecioosobowego opowiada o przebiegu zdarzenia.
C. Snuje narrację pamiętnikarską.
D. Jest narratorem abstrakcyjnym, ukrytym za światem przedstawionym, (którego w ogóle w utworze nie widzimy).
8. W jakiej epoce literackiej żył autor naszej bajki (1739-1812)? (1 pkt)
9. Narrator utworu kreśli portrety kota, koguta i młodej myszki. Spośród poniższych określeń wybierz te, które pasują do każdego ze zwierząt. (12 pkt)
A. Określenia pasujące do kota………………………….
B. Określenia pasujące do koguta…………………………
C. Określenia pasujące do myszki……………………………..
szczera, prosta, niewinna łagodny i uniżony
napuszony obrzydły krzykała
minka jego nie nadęta bystre ślepięta
skromniś z milczeniem przystojnym burda niespokojny kożuszek z ogonkiem ma śmiała młoda
10. Przed Tobą – plan wydarzeń. Spróbuj ułożyć poszczególne punkty w porządku chronologicznym (czasowym), według rzeczywistej kolejności zdarzeń. (1 pkt)
A. Ucieczka myszki do jamy.
B. Wrzaski koguta
C. Opowiedzenie zdarzeń przez narratora.
D. Rozmowa małej myszki z matką.
E. Spotkanie ze zwierzętami: kotem i kogutem.
F. Spacer myszki po zielonej równinie.
Część II
11. Wyraz chrzan ma: (1 pkt)
A. pięć liter i cztery głoski
B. sześć liter i cztery głoski
C. cztery litery i cztery głoski
D. sześć liter i pięć głosek
12. Spróbuj napisać 6 sensownych wypowiedzi, biorąc do każdej po jednej linijce z lewego słupka, po jednym wyrazie ze słupka w środku i po jednej linijce z prawego słupka. (6 pkt)
wszystkie koty stanęli przed budką z piwem
jakieś draby stanęły głośno miaucząc
maszyny stanęła koło cukierni
nasi koledzy stanął na rozkaz kapitana statku
akwizytor patrząc z przerażeniem
mama na bałagan
. przed kolejnym klientem
13. Uzupełnij zakończenia wyrazów, dopisując -wszy lub -łszy. (3 pkt)
Praca rolnika jest ciężka. Ścią… żyto już bierze się do podorania ścierniska. Zwióz….. żyto bierze się do pszenicy, a tu już jęczmień dojrzał. Upora….. się z jęczmieniem kosi owies. Jedna praca drugą goni.
14. Podane fakty połączcie w pary różnymi spójnikami (np. bo, ponieważ, więc, gdyż) tak, by jeden stanowił przyczynę, a drugi skutek. (4 pkt)
Wzór:
nie mogłem wyruszyć w góry + ściemniło się = Nie mogłem wyruszyć w góry, ponieważ się ściemniło.
- Chłopiec utonął…
- Szedłem szybko…
- …nie pójdzie z mamą na lody.
- Ryby w tym miejscu nie brały…
- Wojtuś był niegrzeczny…
- … nie umiał pływać.
- …rybak musiał przenieść się z wędkami na drugi brzeg.
- …już było późno.
15. Poniżej znajdziesz przykłady homonimów. Spróbuj podać dwa zupełnie różne znaczenia każdego z wyrazów. (4 pkt)
A. kadź
B. bal
C. muł
D. przypadek
16. Jak stopniują się rzadziej używane przymiotniki? Dopisz do każdego wyrazu formę stopnia wyższego. (5 pkt)
A. trudny
B. blady
C. łysy
D. stalowy
E. męski
17. Podziel na sylaby wyrazy, które tworzą wierszyk: (2 pkt)
Alu! krzyczy Ewa:
O, idzie ulewa.
18. Pośrodku znajdziesz litery ó i u, na lewo i na prawo w ramkach cząsteczki wyrazów. Postaraj się utworzyć jak najwięcej wyrazów, biorąc za każdym razem cząstkę z lewej ramki, dodając ó lub u i cząstkę z ramki prawej. Każdą sylabę z prawej strony można wykorzystywać wielokrotnie! (9 pkt)
pr ba
kr tno
pos tki
pag „ó” ra
wr lub rek
sk „u” cha
dr cik
zas bel
pł wka
19. Wiadomo, że inaczej wysławiamy się w sytuacji oficjalnej, inaczej w gronie kolegów i bliskiej rodziny. Dla jakich środowisk charakterystyczne jest używanie podanych niżej zwrotów: (4pkt)
A. chata, lufa, belfer, odwalić, ściemniać
B. docisnąć do dechy, lewy kurs, kicha nawala, wyciągnąć setkę
C. przetrenować się, spalony, złapać drugi oddech, dać zmianę
D. skoki, słuchy, jucha, basior
20. Wyraz: „półtrzecia” jest: (1 pkt)
A. liczebnikiem
B. czasownikiem
C. przysłówkiem
D. zaimkiem
21. Popraw nieprawidłowe wyrażenia, łagodząc niekulturalny styl tekstu. (4 pkt)
W tramwaju:
A. – Przesuń się pani do przodu, jak Boga kocham!
– Daj mi pan wreszcie spokój, co się tak pan na mnie uwziąłeś!
B. – Panie, co się pan tak pchasz na wariata?
– A, nie wiedziałem, z kim mam przyjemność. Zieliński jestem.
Odpowiedzi:
1. A. utwór reprezentuje gatunek, zwany bajką
Sądzę, że nie było większych kłopotów z rozpoznaniem gatunku. Bajka należy do najstarszych utworów literatury dydaktycznej, bo przecież jej celem jest pouczanie, moralizowanie. Zazwyczaj w sposób kontrastowy pokazuje dwie postawy: jedną (tę negatywną) krytykuje, drugą (pozytywną) – popiera i zaleca. Informacja (B) dotyczy satyry (np. „Żona modna”), z kolei – punkt (C) definiuje powieść, należącą do epiki.
Zadanie wymaga znajomości teorii literatury, terminologii, z którą przyszły licealista już musi się oswajać (w liceum tymi terminami trzeba będzie się płynnie posługiwać).
2. B, G, H
Motywy magiczne są charakterystyczne dla baśni (to tam pojawiają się przeróżne osoby, nie z tego świata – elfy, rusałki, źli czarodzieje, a także przedmioty fantastyczne – kije samobije, buty siedmiomilowe). Bajkopisarze są realistami, uczą zasad współżycia społecznego, ośmieszają złe postawy i fantastyki w ich utworach nie znajdziemy. Termin: „didaskalia” odnosi się do dramatu, a oznacza tekst poboczny.
3. C.
Morał w tym przypadku nie wypływa z treści, ale jest powiedziany wprost i pewnie wszyscy się tego domyślili. Zawiera on najczęściej jakąś solidną naukę na przyszłość, „złotą myśl”, jest dobrą radą czy przestrogą.
4. bajka narracyjna
Dziełko jest dosyć obszerne treściowo, ma rozbudowaną fabułę i wartko toczącą się akcję, czego nie znajdujemy w takich bajkach mistrza Krasickiego, jak np. „Szczur i kot” czy „Lew pokorny”.
5. C.
Oj! Nie sądźmy bliźnich po pozorach, które mogą mylić. Gdy patrzymy na umalowaną dyskretnie twarzyczkę, niebieskie oczy, złote loki, wijące się nad czołem – od razu jesteśmy skłonni przyznać, że ten ktoś jest aniołem, człowiekiem mądrym, miłym i cudownym. Niestety przysłowia naszych bajkopisarzy okazują się często prawdziwe! Piękno zewnętrzne bywa złudne (przypomina nam tę prawdę autor „Małego Księcia”). Dlatego przyjaciela warto poznawać długo i uważnie, opierać się na opiniach i doświadczeniu innych, ale też swoim własnym. To naprawdę trudna sztuka oswajania, ale dzięki niej można uniknąć późniejszych rozczarowań.
6.
A. lis – przebiegłość (chytrość)
B. owca – głupota, naiwność, bezbronność
C. mrówka – pracowitość
D. kot – drapieżność, tajemniczość, niezależność
E. żółw – powolność
Bohaterami bajek są rośliny, przedmioty i ludzie, ale najczęściej zwierzęta, które pełnią role umownych masek, odzwierciedlających cechy ludzkiego charakteru (pamiętajmy, że dzięki temu bajki są alegoryczne!). I tak np. wół – oznacza trochę bezmyślną pracowitość, sowa – mądrość, a osioł – głupotę.
7. A
Polecenie z teorii literatury mobilizuje do powtórzenia informacji na temat roli narratora i narracji w tekście (pamiętajmy, że odpowiednikiem epickiego narratora jest w liryce – podmiot liryczny). Narrator to opowiadacz, który przedstawia zdarzenia z pewnego dystansu czasowego (mówimy o dystansie narratora). Jeżeli piszemy np. pamiętnik, wypowiadamy się w 1 osobie (ja) – wtedy mamy do czynienia z narracją pierwszoosobową. Jeśli mówimy w 3 osobie – z narracją trzecioosobową.
8. Oświecenie
Stanisław Trembecki chodził pewnie na sławetne „obiady czwartkowe” do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, któremu był zawsze wierny. Poeta kształcił się w Krakowie, a potem przebywał we Francji, skąd ponoć wrócił zrujnowany, z ogromnymi długami. Swoje wiersze ogłaszał na łamach czasopisma: „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Spłacał nimi przeważnie swoje karciane długi, np. odstępując wierzycielom prawa autorskie. Z tego powodu do dziś nie można ustalić pełnej listy jego dzieł.
9.
A. Określenia pasujące do kota: łagodny i uniżony, minka jego nie nadęta, z milczeniem przystojnym, kożuszek z ogonkiem ma, bystre ślepięta, skromniś.
B. Określenia pasujące do koguta: burda niespokojny, obrzydły krzykała, napuszony.
C. Określenia pasujące do myszki: szczera, prosta, niewinna, młoda, śmiała.
Zadanie dla uważnych i spostrzegawczych! A także tych, którzy dokładnie przeanalizowali nasz tekst wstępny. Chyba najwięcej określeń odnosi się do negatywnej postaci kota (zauważcie, że został on scharakteryzowany tak, by budził sympatię czytelnika). Aż chciałoby się powiedzieć: „Nie wszystko złoto, co się świeci”.
10.
F. Spacer myszki po zielonej równinie,
E. Spotkanie ze zwierzętami: kotem i kogutem,
B. Wrzaski koguta,
A. Ucieczka myszki do jamy,
D. Rozmowa małej myszki z matką,
C. Opowiedzenie zdarzeń przez narratora,
Ćwiczenie redakcyjne, przy którym trzeba trochę pomyśleć. W porządku narracji mamy na początku spotkanie myszki z matką, ale chronologicznie rozmowa odbywa się na końcu (po niefortunnym spotkaniu z kotem). I właśnie o tę kolejność wydarzeń nam chodzi.
11. B.
Pamiętaj, że głoska to nie to samo, co litera. Zabawną definicję utrwalą dwa wierszyki: „Gdy ktoś zapyta, powiedz tak: litera jest to pisma znak” oraz: „Literę widzę oraz piszę. Głoskę wymawiam oraz słyszę. Czyli, innymi słowy: głoski to dźwięki mowy”.
12.
Jakieś draby stanęły przed budką z piwem. Wszystkie koty stanęły głośno miaucząc.
Maszyny stanęły na rozkaz kapitana statku. Nasi koledzy stanęli koło cukierni.
Akwizytor stanął przed kolejnym klientem. Mama stanęła patrząc z przerażeniem na bałagan.
Warto pamiętać o czasownikach, które w bezokoliczniku kończą się na -nąć. Zapamiętajmy, że znajdujące się tam -n- utrzymuje się w odmianie, np. ciągnąłem, ciągnął, ciągnęliśmy… Tak samo odmienimy np. dźwignąć, sięgnąć, klapnąć. Ale niektóre czasowniki tak zakończone mają formy bez -n-, np. zblednąć – zbladł (nie: „zbladnął”). Poszukaj innych podobnych w słowniku i spróbuj je odmienić według tych reguł.
13.
Praca rolnika jest ciężka. Ściąwszy żyto już bierze się do podorania ścierniska. Zwiózłszy żyto bierze się do pszenicy, a tu już jęczmień dojrzał. Uporawszy się z jęczmieniem kosi owies. Jedna praca drugą goni.
Dla odmiany – fleksja, a ściślej wiedza o imiesłowach. W imiesłowach przysłówkowych uprzednich końcówkę –łszy stosujemy po spółgłoskach, a -wszy po samogłoskach.
14.
Chłopiec utonął, ponieważ nie umiał pływać.
Szedłem szybko, bo było już późno.
Ryby w tym miejscu nie brały, więc rybak musiał przenieść się z wędkami na drugi brzeg.
Ponieważ Wojtuś był niegrzeczny, nie pójdzie z mamą na lody.
Tym razem – polecenie dotyczy wiedzy na temat zdań złożonych (składnia!). Błędów w składaniu zdań popełniamy niestety dużo, używając najczęściej nieodpowiednich spójników lub zaimków łączących zdania. W tym przypadku podstawą połączenia zdań jest związek przyczynowo-skutkowy. Wtedy to stosujemy spójniki: bo, ponieważ, że, więc, gdyż.
15.
A. Kadź – jako rzeczownik jest dużym naczyniem, w którym przechowujemy wiele różnych rzeczy (w fabryce perfum właśnie w kadziach trzyma się płatki kwiatów zmieszane np. ze spirytusem). Ta forma może być też postacią 2. osoby l. poj. trybu rozkazującego czasownika „kadzić”.
B. Z kolei bal to albo wystawna, duża zabawa (np. bal ósmoklasistów!), albo „obrobiony pień dużego drzewa”.
C. Muł – jest zwierzęciem pociągowym, bardzo popularnym w niektórych krajach południowych (krzyżówka osła i klaczy) albo rodzajem osadu, tworzącego się na brzegach wód.
D. Przypadek – to zbieg okoliczności, zrządzenie losu. Może być też formą gramatyczną, np. mianownik, dopełniacz itd.
16.
A. Od razu wyjaśniamy, że od wyrazu trudny tworzymy formę stopnia wyższego „trudniejszy”. Istnieje reguła, że gdy temat przymiotnika kończy się na dwie spółgłoski, dodajemy przyrostek -ejszy (trudny – trudniejszy). Ale i w tej tej regule zdarzają się wyjątki, np. twardy – twardszy (nie powiemy: twardziejszy).
B. Bladszy czy bledszy? Ta druga forma jest lepsza.
C. Trudność sprawia przymiotnik łysy. Łysszy? Łysszejszy? Okropność! Pozostaje tylko postać opisowa: bardziej łysy.
D. Mała pułapka! Od przymiotnika stalowy w ogóle nie można utworzyć stopnia wyższego ani najwyższego. Dlaczego? Ponieważ oznacza cechę stałą (np. drewniany – wykonany z drewna, więc nie może być bardziej drewniany).
E. Właściwie męski jako taki w ogóle nie powinien się stopniować. Ale jeśli użyjemy go w znaczeniu przenośnym – wolno, np. nie można powiedzieć: płaszcz bardziej męski, ale wolno – wygląd bardziej męski.
17.
A-lu! krzy-czy E-wa:
O, i-dzie u-le-wa.
Kolej na zadanie z fonetyki. Sylaby, znajdujące się wewnątrz wyrazów oddzieliliśmy kreseczkami, co pokazuje dobitnie, że każda samogłoska może stanowić sylabę, potrafi sama ją tworzyć (jest sylabotwórcza). Umiejętność prawidłowego dzielenia wyrazów na sylaby staje się szczególnie ważna w trakcie pisania wypracowań. Pamiętajmy więc, że sylabę stanowi samogłoska albo spółgłoski i samogłoska, tworzące jedną cząstkę wypowiedzeniową. Wolno podzielić wyraz tylko w tym miejscu, gdzie kończy się sylaba, więc wyrazów jednosylabowych nie przenosimy. Pojedynczą spółgłoskę, znajdującą się między dwiema samogłoskami zawsze przenosimy do następnej linijki, a grupę albo przenosimy w całości, albo dzielimy w dowolnym miejscu, np. i – skra albo is – kra (nie wolno: iskr – a).
18.
próba, pagórek, drucik, krótki, wróbel, zasuwka, posucha, skóra, płótno, krówka, krucha, skuwka
Ortografia nie musi być nudna! Obecnie na rynku ukazuje się sporo podręczników do ćwiczeń z tej trudnej dziedziny. Wiele ćwiczeń znajduje się też w podręcznikach.
19. A. wyrazy z gwary uczniowskiej
B. tego słownictwa używają na co dzień kierowcy
C. gwara sportowców
D. wyrazy charakteryzujące myśliwych
Chyba najszybciej zanika dziś gwara myśliwska, bowiem do utrzymania się tego słownictwa potrzebna jest duża spoistość wewnętrzna grupy używającej tych wyrazów. Tymczasem kółka myśliwskie coraz bardziej tracą swój dawny charakter. Stąd może nie wszyscy wiedzą, że basior to wilk samiec, a jucha to krew zwierzęca. Myślę, że wszyscy rozpoznali natomiast gwarę sportową i młodzieżową.
20. A. liczebnikiem
Łatwo to sprawdzić, jeśli pamiętamy o liczebnikach ułamkowych. Dziś jest on rzadko używany i mało kto wie, że oznacza „dwa i pół”. Częściej używamy liczebnika ułamkowego „półtora”.
21.
A.
– Czy pani mogłaby przesunąć się do przodu?
– Niestety, nie mogę tego zrobić.
B.
– Proszę pana, czemu pan tak się na mnie pcha?
– A, przepraszam.
Wszyscy wiemy, że należy być kulturalnym. Ale co to dokładnie znaczy? Na pewno trzeba dziękować, przepraszać i prosić, używając odpowiednich słów. Ale to nie wszystko. Ktoś może być niekulturalny, nawet jeśli kłania się i dziękuje. Liczy się też sposób, w jaki pewne rzeczy się wypowiada – można podziękować bardzo niegrzecznie, albo nic nie powiedzieć, ale obdarzyć kogoś uśmiechem. Do kulturalnych zachowań należy też ustępowanie miejsca starszym, przepuszczanie kobiet w drzwiach, przytrzymanie drzwi komuś, kto tego nie może zrobić (np. niesie siatki z zakupami). Inaczej mówiąc, trzeba zwracać uwagę na drugiego człowieka. Możemy wtedy mieć nadzieję, że ten drugi człowiek będzie odnosił się do nas również kulturalnie. I może nie będziemy musieli słuchać tak często utarczek, złośliwości i uszczypliwości wokół nas.
A teraz obliczamy:
67 – 71 pkt – celująca
60 – 66 pkt – bardzo dobra
51 – 59 pkt – dobra
44 – 50 pkt – dostateczna
35 – 43 pkt – dopuszczająca
0 – 34 pkt – niedostateczna
Zobacz: