1. W podanym tekście brakuje kilku elementów. Zachowując styl języka tej epoki, dobierzcie najlepiej pasujące fragmenty z niżej proponowanych zestawów: (20p.)
Po Amfionie i Dzetosie posiadł tron tebański Lajos. Wyrocznia ostrzegła go, że (A), który w następstwie ożeni się z jego żoną, a swoją matką, Jokastą. Gdy im się więc syn (B), przekłuli mu pięty żelaznymi kolcami, związali i wyrzucili w górach. Dziecko znaleźli pasterze i zanieśli do Koryntu, aby (C) królowej, która nie miała (D). Chłopak miał nogi nabrzmiałe od przekłucia, przezywano go więc Edyp – człowiek (E). Edyp nie (F). Rówieśnicy nazywali go (G), a nikt nie chciał mu wyjawić tajemnicy jego pochodzenia. Pojechał zatem do Delf, do wyroczni. W ciemnym sanktuarium (H) głos boży, który go upomniał, aby nie wracał do ojczyzny, gdyż zabije ojca i ożeni się z matką. Edyp, sądząc, że królestwo Koryntu są jego rodzicami, postanowił (I) dom sobie założyć. Po drodze jednak spotkał wóz, na którym siedział jakiś pan w otoczeniu kilku (J). Służba (K) na Edypa, aby ustąpił ze ścieżki. Butny młodzieniec nie usłuchał. Powstała kłótnia i bójka, w której tamci (L). Edyp poszedł dalej, nie domyślając się, że ów pan na wozie to Lajos, jego ojciec. W Tebach (Ł) szwagier zabitego króla, Kreon. Ale w górach podmiejskich pojawił się dziwny potwór, który zaczął porywać ludzi i rzucać w przepaście. (M) Sfinks. Powiedział, że dopiero wtedy ustąpi, jeśli znajdzie się ktoś, kto rozwiąże jego zagadkę: „Co to za zwierzę, obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech?”. (N) spadła na miasto, albowiem Sfinks co dzień porywał ludzi. Wówczas Kreon ogłosił, że kto wyjaśni zagadkę, otrzyma królestwo tebańskie i (O), wdową po zamordowanym Lajosie. Edyp o świcie poszedł do Sfinksa i powiedział: „Człowiek chodzi rano, to jest w dzieciństwie, na czworakach; gdy urośnie, staje się zwierzęciem dwunożnym; a w starości podpiera się laską, jakby mu trzecia noga przybyła”. Usłyszawszy to Sfinks (P). Kreon dotrzymał słowa. Edyp został królem Teb i poślubił Jokastę. Ale nad domem królewskim wisiała klątwa. Wezwano wieszcza Terezjasza. Ów (R), aby odwlec chwilę nieszczęścia. Na koniec odkrył prawdę: król Teb jest winien zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa. (S) Jokasta powiesiła się, a Edyp (T) i o kiju wywlókł się z miasta. Zaszedł do miejscowości Kolonos i tam umarł.
A. skręci mu kark jego synek; załatwi go synalek; polegnie z ręki własnego syna
B. narodził; objawił; pojawił
C. oddać na wychowanie; sprezentować; zaaplikować
D. własnych bachorów; własnego potomstwa; własnych dzieci
E. o spuchniętych nogach; na balonach; spuchnięty
F. czuł się szczęśliwy; wariował ze szczęścia; był w siódmym niebie
G. bękartem; podrzutkiem; maluchem
H. dał się słyszeć; zaryczał; hałasował
I. gdzieś indziej; w innych stronach; za granicą
J. dworzan; odŹwiernych; pomocy domowych
K. krzyknęła; ogłosiła alarm; zarządziła mobilizację
L. śmierć ponieśli; wyzionęli ducha; wyciągnęli kopyta
Ł. objął rządy; wygrał w wyborach; szarogęsił się
M. miał przydomek; wabił się; nazywał się
N. wielka nostalgia; wielka żałoba; pretensja
O. ożeni się z Jokastą; wyjdzie za mąż za Jokastę; weŹmie za żonę Jokastę
P. rzucił się w przepaść; wytargował zawieszenie broni; strzelił sobie w łeb
R. siedział cicho jak makiem zasiał; trzymał buzię na kłódkę; milczał długo
S. na wieść o tym; na taką złą wiadomość; zielona ze złości
T. tknięty miłością; wykłuł sobie oczy; przebił się mieczem
2. Podkreśl właściwe odpowiedzi: (6p.)
A. Edyp był synem: Dzetosa, Lajosa, Kreona, Sfinksa, a w końcu został królem: Teb, Koryntu.
B. Edyp był: bogiem, herosem, człowiekiem.
C. Edyp, według przepowiedni:
– ożenił się z własną: siostrą, matką, macochą, córką
– zabił własnego: brata, ojca, dziadka, syna
– rozwiązał zagadkę, którą zadał: Kreon, Sfinks, Lajos
3. Wyobraź sobie, że Edyp chce wysłać telegram, w którym wzywa na pomoc wieszcza Terezjasza. Pomóż mu ułożyć treść telegramu, skracając poniższy tekst: (5p.)
„Terezjaszu! Mój nieszczęsny kraj nawiedzają liczne klęski. Ziemia leży ugorem, a ziarno rzucone w glebę nie puszcza kiełków. Nie wiem, co mam zrobić! PrzybądŹ jak najszybciej, by odkryć tajemnice mojej przeszłości. Czekam na Ciebie w swoim pięknym pałacu 15 lipca o godzinie 15.00. Twój przyjaciel, Edyp”.
4. Oceń prawdę lub fałsz poniższych stwierdzeń, podkreślając odpowiednią kratkę: (5p.)
A. Dawniej wierzono, że psotny Eros (inaczej Amor) ze swoim łukiem i strzałeczkami jest bożkiem miłości. PRAWDA FA£SZ
B. Olimp był siedzibą bogów i królestwem Zeusa. PRAWDA FA£SZ
C. Wyrocznia ostrzegła Lajosa, że polegnie z ręki własnego syna. PRAWDA FA£SZ
D. Hades, bóg podziemi porwał Demeter, córkę Kory i wziął ją sobie za żonę. PRAWDA FAŁSZ
E. Dedal i Ikar wylecieli w niebo, ale Dedal wzniósł się wyżej, słońce rozpuściło wosk na jego skrzydłach i młodzieniec spadł. PRAWDA FAŁSZ
5. W puste miejsca wstaw litery, wybrane z każdej pary liter: (15p.)
k – g t – d p – b f – w s – z
kuli… mió… ba…ka tra …ka roz…ypać
stó… brzy…ko ro…ota ka…tan bez…ilny
sko… porzą…ny kę…ka sku…ka dziewięć…et
wró… wro…a …rzeg po…tarzać Zdzi…ław
krą… łó…ka licz…a ucznio…ski gnia…do
pą… pło… ła…ka pot…ór z…ielenieć
6. Połącz imiona bóstw greckich z ich rzymskimi odpowiednikami: (8p.)
bogowie greccy: Ares, Hera, Afrodyta, Nike, Zeus, Persefona, Posejdon, Artemida
bogowie rzymscy: Jowisz, Prozerpina, Junona, Diana, Mars, Victoria, Wenus, Neptun
7. Które z umieszczonych niżej informacji możesz odnieść do określenia: „mit”? (7p.)
A. składnik kultury ludów pierwotnych
B. wiąże się z wierzeniami religijnymi
C. głównymi bohaterami są bogowie i herosi
D. głównymi postaciami są wróżki, rusałki i czarodzieje
E. treść alegoryczna
F. jest gatunkiem literackim
G. odpowiadał na pytania o powstanie świata, człowieka
H. opowiada o prawdziwych wydarzeniach historycznych
I. opowieść bliska fantastycznej baśni, nierealna
8. Która z postaci nie należy do świata starożytnego? (1p.)
A. Homer
B. Sokrates
C. Herbert
D. Sofokles
9. Z jakimi pojęciami skojarzysz następujące pary? Każdej z par przyporządkuj jedną informację: (5p.)
A. Orfeusz – Eurydyka
B. Achilles – Hektor
C. Edyp – Sfinks
D. Odyseusz – Penelopa
E. Zeus – Hera
Skojarzenia: niewierność i zemsta, miłość poza grób, małżeńska wierność, walka, zagadka
10. Która z poniższych informacji bliżej określa zdanie: „Szedł i gwizdał”? (1p.)
A. zdanie pojedyncze
B. zdanie wielokrotnie złożone
C. zdanie złożone z podrzędnym przydawkowym
D. zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym sposobu
E. zdanie złożone współrzędnie łącznie
F. zdanie złożone współrzędnie wynikowe
11. Z podanych niżej wyrazów wybierz ten, który składa się z dwóch sylab: (1p.)
A. wprost
B. koszt
C. sprzęt
D. wanna
12. Podaj po dwa różne znaczenia poniższych wyrazów: (4p.)
Wzór: bal – wystawna, duża zabawa albo pień dużego drzewa
A. pensja
B. zasada
C. koło
D. przypadek
13. Spróbuj rozwiązać następującą zagadkę: „Marynarz patrzył z pokładu statku na górnika, który stał sobie na brzegu i pociągał dym z fajki. Który z nich był człowiekiem zrównoważonym, a który sympatycznym?” (1p.)
14. Ułóż zdania z podanymi wyrazami tak, by określały różnice ich znaczenia: (3p.)
A. przydział – przedział
B. głoska – zgłoska
C. adaptować – adoptować
15. Wyższy stopień od przymiotnika łysy brzmi: (1p.)
A. łysszy
B. łysiejszy
C. bardziej łysy
D. żadna z form nie jest poprawna
16. Określ jednym słowem wykonawcę każdej z czynności (utwórz rzeczowniki): (6p.)
Wzór: Pan X jeŹdzi na rowerze. Pan X jest rowerzystą.
A. Pan Nowak dyryguje orkiestrą – …
B. Pani Balińska udziela korepetycji – …
C. Pan Więcek w ogóle nie pije alkoholu – …
D. Pan Mazur pisze teksty do filmów – …
E. Marysia nie jada mięsa – …
F. Pan Kocoń potrafi przemawiać na akademiach – …
17. Henryk Sienkiewicz otrzymał Nagrodę Nobla za: (1p.)
A. „Potop”
B. „Krzyżaków”
C. „Quo vadis”
D. „W pustyni i w puszczy”
18. Dokończ: (3p.)
A. Henryk Sienkiewicz żył w wieku……..…
B. Jan Kochanowski żył w wieku……..…
C. Ignacy Krasicki żył w wieku………..
19. Przepisz tekst, wstawiając w miejsca nawiasów wielkie (lub małe) litery: (5p.)
Sójce śniły się po nocach podróże przyjemne:
Ach, polecieć w obce kraje, nad (m)orze (ś)ródziemne.
Nad (p)ółwysep (a)peniński, nad (m)orze (c)zerwone.
Stamtąd sójka, gdyby lotu psotny wiatr nie skrzywił,
Zaleciałaby nad słynny (o)cean (p)acyfik.
Odleciałaby już z (p)olski w tę podróż przyjemną,
Lecz – to krewnych chce odwiedzić, to jeszcze sięzdrzemnąć,
Tęczę ujrzeć lub posłuchać, jak gra echo w borze…
I tak nigdy za to morze wybrać się nie może…
Jan Brzechwa „Sójka”
20. Które z poniższych informacji są fałszywe? (3p.)
A. Bohaterka „Siłaczki” odniosła moralne zwycięstwo, mimo że fizycznie poniosła klęskę.
B. Powieść „Syzyfowe prace” zawiera elementy autobiograficzne.
C. Zdanie: „Ja jeden zauważyłem, że Ikar utonął” pochodzi z „Mitologii” Jana Parandowskiego.
D. W liryce bezpośredniej podmiot liryczny występuje tylko w trzeciej osobie.
E. Nastrój „Piosenki o końcu świata” Cz. Miłosza jest pogodny, refleksyjny.
F. Wyrazy „natchniuzo”, „cozrobień”, „szaranagajama”– pochodzące z wierszy M. Białoszewskiego to homonimy.
21. Dokończ poniższe związki frazeologiczne, wywodzące się z Biblii: (8p.)
hiobowa …………
gołąbek …………
Nie czyń drugiemu ………..…
Nie wie lewica ……….…
cichy jak ………….
sąd ……..…
mądry jak ……….…
rzeź ………..
Odpowiedzi:
1. Po Amfionie i Dzetosie posiadł tron tebański Lajos. Wyrocznia ostrzegła go, że polegnie z ręki własnego syna, który w następstwie ożeni się z jego żoną, a swoją matką, Jokastą. Gdy im się więc syn narodził, przekłuli mu pięty żelaznymi kolcami, związali i wyrzucili w górach. Dziecko znaleźli pasterze i zanieśli do Koryntu, aby oddać na wychowanie królowej, która nie miała własnego potomstwa. Chłopak miał nogi nabrzmiałe od przekłucia, przezywano go więc Edyp – człowiek o spuchniętych nogach. Edyp nie czuł się szczęśliwy. Rówieśnicy nazywali go podrzutkiem, a nikt nie chciał mu wyjawić tajemnicy jego pochodzenia. Pojechał zatem do Delf, do wyroczni. W ciemnym sanktuarium dał się słyszeć głos boży, który go upomniał, aby nie wracał do ojczyzny, gdyż zabije ojca i ożeni się z matką. Edyp, sądząc, że królestwo Koryntu są jego rodzicami, postanowił w innych stronach dom sobie założyć. Po drodze jednak spotkał wóz, na którym siedział jakiś pan w otoczeniu kilku dworzan. Służba krzyknęła na Edypa, aby ustąpił ze ścieżki. Butny młodzieniec nie usłuchał. Powstała kłótnia i bójka, w której tamci śmierć ponieśli. Edyp poszedł dalej, nie domyślając się, że ów pan na wozie – to Lajos, jego ojciec. W Tebach objął rządy szwagier zabitego króla, Kreon. Ale w górach podmiejskich pojawił się dziwny potwór, który zaczął porywać ludzi i rzucać w przepaście. Nazywał się Sfinks. Powiedział, że dopiero wtedy ustąpi, jeśli znajdzie się ktoś, kto rozwiąże jego zagadkę: „Co to za zwierzę, obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech?”. Wielka żałoba spadła na miasto, albowiem Sfinks co dzień porywał ludzi. Wówczas Kreon ogłosił, że kto wyjaśni zagadkę, otrzyma królestwo tebańskie i ożeni się z Jokastą, wdową po zamordowanym Lajosie. Edyp o świcie poszedł do Sfinksa i powiedział: „Człowiek chodzi rano, to jest w dzieciństwie, na czworakach; gdy urośnie, staje się zwierzęciem dwunożnym; a w starości podpiera się laską, jakby mu trzecia noga przybyła”. Usłyszawszy to Sfinks rzucił się w przepaść. Kreon dotrzymał słowa. Edyp został królem Teb i poślubił Jokastę. Ale nad domem królewskim wisiała klątwa. Wezwano wieszcza Tejrezjasza. Ów milczał długo, aby odwlec chwilę nieszczęścia. Na koniec odkrył prawdę: król Teb jest winien zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się, a Edyp wykłuł sobie oczy i o kiju wywlókł się z miasta. Zaszedł do miejscowości Kolonos i tam umarł.
2.
A. Edyp był synem Lajosa, królem Teb,
B. Edyp był człowiekiem,
C. Edyp, według przepowiedni, ożenił się z własną matką, zabił własnego ojca, rozwiązał zagadkę, którą zadał Sfinks.
3. „Przyjedź. Czekam w pałacu 15. 07. o godz. 15.00. Edyp”.
4.
A. Dawniej wierzono, że psotny Eros (inaczej Amor) ze swoim łukiem i strzałeczkami był bożkiem miłości. PRAWDA FAŁSZ
B. Olimp był siedzibą bogów i królestwem Zeusa. PRAWDA FAŁSZ
C. Wyrocznia ostrzegła Lajosa, że polegnie z ręki własnego syna. PRAWDA FAŁSZ
D. Hades, bóg podziemi porwał Demeter, córkę Kory i wziął ją za żonę. PRAWDA FAŁSZ
E. Dedal i Ikar wzlecieli w niebo, ale Dedal wzniósł się wyżej, słońce rozpuściło wosk na jego skrzydłach i młodzieniec spadł. PRAWDA FAŁSZ
5.
k – g t – d p – b
kulig miód babka
stóg brzydko robota
skok porządny kępka
wróg wrota brzegowa
krąg łódka liczba
pąk płot łapka
f – w s – z
trawka rozsypać
kaftan bezsilny
skuwka dziewięćset
powtarzać Zdzisław
uczniowski gniazdo
potwór zzielenieć
6.
Ares (grecki bóg wojny, syn Zeusa i Hery) – Mars;
Artemida – Diana (dla Rzymian bogini łowów i światła);
Afrodyta (jako łaskawa bogini płodności ochraniała małżeństwa) – Wenus;
Nike (bogini Zwycięstwa) – Victoria (Wiktoria);
Zeus – Jowisz (największy bóg rzymski, pan Niebios i Ziemi);
Persefona (Kora, córka Demeter i Zeusa) – Prozerpina;
Posejdon (bóstwo wodnych żywiołów) – Neptun;
Hera – Junona (małżonka Jowisza).
7. A, B, C, E, F, G, I
Warto wiedzieć, czym jest mit i jaką rolę pełni w kulturze, historii społeczeństw. Powstał jako opowieść ustna, występował w wielu wersjach, nie jest więc gatunkiem literackim, choć spowodował powstanie wielu gatunków (epos powstał jako zapis mitu, a tragedia wykształciła się z obrzędów religijnych, której źródła sięgają mitologicznych opowieści). Mity dzielimy je na: teogoniczne (o powstaniu bóstw), kosmogoniczne (o genezie świata), antropogeniczne (o rodowodzie człowieka), genealogiczne (o historiach rodów).
8. C
Homer (w starożytnych przekazach jego imię znaczy dosłownie: „ślepiec” albo „zakładnik”) był autorem starożytnych eposów: „Iliady” i „Odysei”, o czym warto pamiętać. Z kolei Sokrates to jeden z największych myślicieli starożytności. Sofokles wchodzi w skład trójki największych greckich tragików (tworzą ją jeszcze Ajschylos i Eurypides). A kim jest Zbigniew Herbert? O tym znanym współczesnym poecie (zmarłym niedawno) wiecie zapewne bardzo dużo!
9.
A. miłość poza grób,
B. walka,
C. zagadka,
D. małżeńska wierność,
E. niewierność i zemsta.
Zadanie jest trudne, prawda? Hera, żona Zeusa i jego siostra (!) ubolewała nad niewiernością męża. Z chęci zemsty bez wytchnienia prześladowała dzieci, zrodzone z kobiet śmiertelnych (oglądacie serial o przygodach dzielnego Herkulesa, walczacego z Herą?). O walce Achillesa z Hektorem opowiada nam natomiast „Iliada” Homera, a wielka miłość łączy Orfeusza z Eurydyką (po jej śmierci wyrusza on do państwa zmarłych, by wyprowadzić stamtąd ukochaną!). Wierna jest swemu Odyseuszowi Penelopa (to klasyczny przykład wiernej pary). Edyp, jak wynika z naszej opowieści, rozwiązuje zagadkę Sfinksa i zostaje królem Teb.
10. E
Zdanie: Szedł i gwizdał ma dwa orzeczenia, więc nie może być zdaniem pojedynczym. Jest złożone, ale nie w stosunku nadrzędno-podrzędnym (gdzie zdanie podrzędne odpowiada na pytanie, kierowane od zdania nadrzędnego), tylko w stosunku współrzędnym łącznym (zdania wzajemnie uzupełniają się, zachowują łączność w czasie i przestrzeni).
11. D
A teraz dzielimy wyrazy na sylaby. Okazuje się, że wannę najprościej podzielić w ten sposób: „wan–na” (pamiętajcie, by rozdzielać powtarzające się spółgłoski, np. „lekko” = „lek–ko”). Pozostałe wyrazy mają po jednej sylabie (samogłoska bywa ośrodkiem sylaby i jest sylabotwórcza!).
12.
A. pensja – stała miesięczna płaca albo określenie dawnego zakładu wychowawczego dla dziewcząt,
B. zasada – reguła, norma postępowania albo związek chemiczny (wodny roztwór wodorotlenków),
C. koło – część samochodu (roweru, pojazdu) albo np. przyimek (taki jak: „wokół”, „obok”),
D. przypadek – zbieg okoliczności, zrządzenie losu albo forma gramatyczna (przez przypadki odmieniamy np. rzeczowniki, przymiotniki).
13. Marynarza można nazwać człowiekiem statecznym, gdyż służył na statku, a górnika człowiekiem pociągającym, gdyż pociągał dym z fajki. Stateczny, a więc zrównoważony był marynarz, natomiast sympatyczny, czyli pociągający – górnik.
14.
A. Żołnierz dostał swój przydział chleba. W tym przedziale jest duszno.
B. Powiem rzecz prostymi słowy – głoski to są dźwięki mowy. Czy sylabę, zgłoskę znasz? Ka–sia, A–la, no i masz!
C. To jest adaptacja filmowa znanej powieści. To dziecko adoptowaliśmy wczoraj.
15. C
Stopniowanie przymiotników (fleksja) może odbywać się w sposób opisowy, np. szorstki, bardziej szorstki, najbardziej szorstki, zwykły, np. mądry, mądrzejszy, najmądrzejszy albo też nieregularnie, np. duży, większy, największy (wtedy zmianie ulega temat wyrazu). Pamiętajmy o istnieniu przymiotników, oznaczających cechy stałe, których nie wolno nam stopniować, np. gniazdo (jakie?) wronie (nie może być bardziej wronie lub mniej), stołek (jaki?) drewniany, pręt (jaki?) stalowy, itp.
16.
A. Pan Nowak jest dyrygentem.
B. Pani Balińska jest korepetytorką.
C. Pan Więcek jest abstynentem.
D. Pan Mazur jest scenarzystą.
E. Marysia jest wegetarianką.
F. Pan Kocoń jest dobrym mówcą.
Niekiedy trudno nam określić cechę jakiejś osoby jednym słowem, a o to chodzi w naszym poleceniu. Jeśli np. Dyzio za dużo jada, mówimy, że jest żarłokiem, a gdy zbyt dużo śpi – śpiochem. Tego typu określenia na ogół oznaczają osoby wykonujące czynności lub podlegające pewnym zachowaniom w danym momencie, niekoniecznie stale, wielokrotnie. Kolarz – to ktoś, kto dużo jeździ na rowerze. Ba, nawet uprawia tę dyscyplinę sportu. Z kolei rowerzysta to osoba, np. jadąca w danej chwili drogą. Tak samo np. słowo – gracz – oznacza uczestnika gry (w danym momencie), natomiast słowo karciarz tego, kto często grywa w karty.
17. C
18.
A. Henryk Sienkiewicz żył w wieku XIX i XX (1846-1916)
B. Jan Kochanowski żył w wieku XVI (1530-1584)
C. Ignacy Krasicki żył w wieku XVIII (1735-1801)
19.
Sójce śniły się po nocach podróże przyjemne:
Ach, polecieć w obce kraje, nad Morze Śródziemne.
Nad Półwysep Apeniński, nad Morze Czerwone.
Stamtąd sójka, gdyby lotu psotny wiatr nie skrzywił,
Zaleciałaby nad słynny ocean Pacyfik.
Odleciałaby już z Polski w tę podróż przyjemną,
Lecz – to krewnych chce odwiedzić, to jeszcze się zdrzemnąć,
Tęczę ujrzeć lub posłuchać, jak gra echo w borze…
I tak nigdy za to morze wybrać się nie może…
20. C, D, F
Fragment (C) pochodzi z opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza, pt. „Ikar”, natomiast stwierdzenie (D) dotyczy już wiedzy teoretycznej. W liryce bezpośredniej podmiot występuje przeważnie w pierwszej osobie, mówimy też o „ja” lirycznym. Co jeszcze? Owe dziwne wyrazy z wierszy Białoszewskiego to neologizmy artystyczne (wyrazy nowe, utworzone specjalnie dla potrzeb poetyckiej sztuki).
21. hiobowa wieść; gołąbek pokoju; nie czyń drugiemu, co tobie niemiło; nie wie lewica, co czyni prawica; cichy jak baranek; sąd ostateczny; mądry jak Salomon; rzeź niewiniątek
Zobacz: