Henryk Ibsen (1829-1906) to znakomity norweski dramaturg i wielki reformator teatru. Choć tworzyć zaczynał jako pisarz podporządkowujący się tendencjom romantycznym, szybko zmienił sposób patrzenia na świat i w swych utworach wytykał mieszczańskie kołtuństwo, obłudę, konformizm życia społecznego i rodzinnego. Nie przysporzyło mu to początkowo wielbicieli. Dopiero na emigracji zdobył zasłużone uznanie i tytuł wielkiego twórcy teatralnego. Swoją twórczością odegrał bowiem doniosłą rolę otwierając przed teatrem nowe możliwości i stawiając mu nowe zadania.

Na tle epoki

Henryk Ibsen jest twórcą na tle swojej epoki wyjątkowym, a składa się na to przekrój przez całą twórczość dramatyczną wielkiego pisarza. Choć zaczynał powielając idee i styl romantyczny, szybko się od niego odsunął, znajdując swój własny wyraz poetycki i sposób twórczości teatralnej. Tematów szukał w obszarach nie eksploatowanych dotychczas przez wysoką sztukę – opisywał kołtuństwo życia mieszczańskiego, łamiącego szczęście i karierę wybijającym się ludziom. Sposób pisania i nowatorstwo w dramatach scenicznych stały się niezwykle ważnym krokiem do reformy teatru.

Biografia

Henryk Ibsen urodził się w 1829 roku, w małym miasteczku Skien na południu Norwegii. Jako piętnastoletni chłopak, w związku z bankructwem ojca, musiał podjąć praktykę w aptece i zacząć zarabiać na życie. Życie to męczyło młodego twórcę: nienawidził małomiasteczkowych plotek, zawiści, drobnych problemów. Przed tym wszystkim uciekał w świat romantycznych marzeń, przygotowując się jednocześnie do egzaminu wstępnego na Uniwersytet. Wtedy też podjął pierwsze próby literackie, osadzone w duchu romantycznym, m.in. Katylina. Zostały one całkowicie zlekceważone w środowisku. Ibsen odpowiedział ostrymi atakami literackimi. Atmosfera życia w Grimstad, miejsco­wości liczącej zaledwie ośmiuset mieszkańców, stała się zbyt gęsta. Pisarz skapitulował i w 1850 roku przeniósł się do Bergen, gdzie piastował funkcję „poety teatralnego”, dostarczając teatrowi kilku mniej liczących się sztuk teatralnych. Z tego okresu ważna jest przyjaźń ze sławnym skrzypkiem Olle Bullem, który jako gorący patriota, dążył do stworzenia sceny narodowej, która mogłaby rywalizować z teatrem duńskim, bardzo w Norwegii popularnym. W 1857 przeniósł się do Kristianii (dzisiejsze Oslo). Został redaktorem w czasopiśmie Andhrimer, kolekcjonował stare podania i na ich temat pisał rozprawy. Wtedy też powstały pierwsze wielkie sztuki teatralne. Został kierownikiem teatru narodowego. Jego dramaty, m.in. Komedia miłości, wywołały powszechne oburzenie powszechne oburzenie. Środowiska mieszczańskie wraz z Kościołem ruszyły do ataku. W 1864 roku wystąpił z prośbą do parlamentu o przyznanie mu stałej pensji poety (taką pensję dostawał np. Björson). Prośba ta zostaje jednak odrzucona, a urażony Ibsen na dwadzieścia siedem lat opuszcza ojczyznę.

Emigracja, którą spędzał we Włoszech i w Niemczech, stała się dla pisarza okresem największych sukcesów. Szybko zyskał sławę światową, w ciągu kilku lat stał się jednym z najważniejszych i najbardziej uznanym dramaturgiem europejskim. Powstają wtedy takie utwory jak Peer Gynt (1867). W 1874 roku na krótko przyjechał do ojczyzny, gdzie dostał rekompensatę za początkowe niepowodzenia, parlament przyznał mu dożywotnią pensję, a król wręczył order w uznaniu twórczości i popularyzacji kultury norweskiej na świecie.

Następne lata spędził w Niemczech, gdzie tworzył głównie dramaty społeczno-polityczne, walcząc o wolność jednostki z obyczajami społecznymi hamującymi jej zapędy. Powstaje Dom lalki (1879), Upiory (1881), Dzika kaczka (1884).

Ostatnie lata życia spędza Ibsen w Norwegii, do której wrócił w 1891 roku. To okres choroby połączonej z zanikiem sił fizycznych i umysłowych. Zmarł w Kristianii na apopleksję w 1906 roku. Do dzisiaj nie ma równie wielkiego i sławnego na całym świecie pisarza norweskiego.

Najważniejsze wydarzenia

Henryk Ibsen urodził się w 1829 roku w Skien w Norwegii. Szybko musiał podjąć pracę i zacząć troszczyć się o siebie, w związku z bankructwem ojca. Jego twórczość nie znajduje uznania wśród mieszczańskiego środowiska, przenosi się więc do Bergen, gdzie zaczyna pracować w teatrze. W 1857 roku wyjeżdża do stolicy. Jego twórczość wciąż wywołuje kontrowersje, on sam jest prześladowany. Decyduje się na emigrację i w 1864 roku opuszcza Norwegię udając się do Włoch, później Niemiec, gdzie stwarza wielkie utwory dramatyczne. W Norwegii zostaje zrehabilitowany i odznaczony za twórczość i propagowanie literatury norweskiej. Do ojczyzny wraca jako człowiek chory w 1891 roku. Umiera w 1906 roku w Kristianii.

Twórczość

Twórczość Henryka Ibsena początkowo prezentowała typ dramatu romantycznego. Pisarz szybko zwrócił się jednak ku twórczości realistycznej i naturalistycznej. W końcu jego utwory zaczął cechować charakter symboliczny. Utwory dramatyczne Ibsena ukazują wielkie dylematy moralne postaci. Podjęta zostaje problematyka mieszczańskiej obłudy, fałszywej moralności, krępujących konwenansów, kultury kłamstwa i pozoru (Hedda Gabler, Dzika kaczka, Dom lalek).

Ibsen stworzył też kilka dramatów opartych na motywach historycznych, legendach ludowych, sagach skandynawskich (Cesarz i Galilejczyk). Odnowił on formę dramatu mieszczańskiego, dążył do stworzenia norweskiego teatru narodowego, wypracował własny, niepowtarzalny język dramatyczny.

Styl ten nazywany jest ibsenizmem. Jego cechami charakterystycznymi jest kulminacja poprzedzona spiętrzeniem i zagęszczeniem akcji, ukazaniem ludzkich reakcji i konfliktów w momencie przełomowym dla bohatera. Sceny są kameralne, a panuje w nich atmosfera tajemniczości i stopniowego narastania emocji prowadzącego do wybuchu.

Do najważniejszych utworów twórcy należą Komedia miłości (1862) – dramat ukazujący obłudę życia małżeńskiego, które przedstawione jest jako oparta na kłamstwie i wystawiana na pokaz „komedia miłości”. Brand (1866), ewangelia niezłomnej woli pod hasłem „wszystko albo nic” i Peer Gynt (1867) – jego antyteza i w pewnym sensie parodia ibsenowskiej koncepcji życia powstały na emigracji we Włoszech. Podpory społeczeństwa ((1877) – o wolności jednostki i jej prawie do decydowania o swym losie, Dom lalki (1879) – o godności kobiety, Upiory (1881) – odpowiedź na krytykę Domu lalki, Wróg ludu (1882) – o dylematach uczciwego lekarza i Dzika kaczka (1884) to dramaty napisane w okresie największej sławy i popularności Ibsena. W okresie niemieckim powstają tak znaczące utwory jak Hedda Gabler (1890) – dramat o współczesnej kobiecie. Po powrocie do kraju pisze utwory wyrażające przekonanie, że poświęcenie miłości nie przyczyni się do realizacji marzeń, m.in. Mistrz Solness (1892).

Najważniejsze dzieła

Najważniejszy i najbardziej znanym dramatem Henryka Ibsena jest psychologiczno-obyczajowy dramat Dzika kaczka, napisany w 1884 roku. Utwór ten rozwija często pojawiające się w twórczości Ibsena zagadnienia dotyczące kwestii prawdy i kłamstwa w życiu człowieka.

Pytania postawione przez pisarza:

  • Czy zawsze i bez względu na okoliczności, należy stawiać na prawdę?
  • Czy dla dobra innych można posługiwać się kłamstwem?
  • Jaką cenę płaci się za prawdomówność?

– to pytania natury filozoficznej, które mogą stanowić dla ludzi dylemat moralny. Przed takimi dylematami stoją bohaterowie sztuki Ibsena. Na przykładzie jednej mieszczańskiej rodziny pokazuje Ibsen katastrofę, do jakiej doszło na skutek bezwzględnego trzymania się prawdy. Jest to tym ważniejsze, że otaczający świat oparty jest na fałszu, obłudzie i kłamstwie. W rodzinie stykają się i ścierają różne postawy dotyczące roli i konieczności życia w prawdzie. Czy w zdegenerowanym świecie idealista-reformator nie może wyrządzić więcej szkód kierując się prawdą niż operując dobrze wszystkim znanym i akceptowanym kłamstwem?

Konsekwencje są dla rodziny Ekdalów dramatyczne: Jadwinia – dziewczynka, która zrozumiała brutalne i zakłamane prawidła dorosłego świata, popełnia samobójstwo. Jednak jej śmierć niczego nie zmienia. Wymowa utworu jest pesymistyczna. Historia jednej rodziny i jej dramatu ma charakter symboliczny, tak jak tytułowa dzika kaczka – dziki ptak z przestrzelonymi skrzydłami umieszczony na strychu, obiekt urojonych polowań dziadka. To symbol ludzi niezdolnych do działania, którzy żyją w zakłamaniu i odrętwieniu. Jednak postawa Jadwini, która całą sobą zbuntowała się przeciwko życiu w obłudzie też wydaje się głupia – dziewczynka swoją śmiercią niczego nie zyskała, nie udało jej się naprawić świata, ani nawet sprowokować głębszej refleksji na temat jego charakteru.

Zapamiętaj utwory

  • Komedia miłości (1862) – dramat przedstawiający obłudę życia małżeńskiego;
  • Brand (1866) – o niezłomnej woli ludzkiej;
  • Peer Gynt (1867) – antyteza poprzedniego dramatu, parodia ibsenowskiej koncepcji życia;
  • Podpory społeczeństwa (1877) – wolność jednostki i jej prawo do decydowania o swym losie;
  • Dom lalki (1879) – o godności kobiety, która poświęca się dla męża, co nie zostaje docenione; o nierówności społecznej między kobietami a mężczyznami;
  • Upiory (1881) – odpowiedź na krytykę Domu lalki, dramat mieszczański;
  • Dzika kaczka (1884) – o prawdzie w życiu, dramat realistyczno-symboliczny;
  • Hedda Gabler (1890) – losy kobiety w świecie mieszczańskiej moralności;
  • Mistrz Solness (1892) – o możliwości realizacji marzeń.

Dramaty historyczne:

  • Wojownicy w Helgelandzie,
  • Pretendenci do tronu,
  • Cesarz i Galilejczyk.

Miejsca

  • Skien – tu Ibsen się urodził i mieszkał do 15. roku życia.
  • Grimstad – młody Ibsen podejmuje pracę w aptece, uczy się, obserwuje małomiasteczkowe życie społeczne, zostaje odrzucony jako twórca.
  • Bergen – pobyt w Bergen zaowocował przyjaźnią z Olle Bullem. Ibsen pisze i pracuje dla teatru.
  • Kristiania (dzisiejsze Oslo) – kierownictwo teatru Narodowego. Ibsen nie zyskuje jednak aprobaty społecznej, jest jako twórca potępiany, decyduje się na emigrację.
  • Włochy – pierwsze państwo emigracyjne, okres bardzo płodny twórczo, zyskuje uznanie światowe jako dramaturg.
  • Niemcy – dalszy ciąg sukcesów twórczych. Ibsen uznany za jednego z największych dramaturgów europejskich.
  • Kristiania – ostatnie lata życia w chorobie i miejsce śmierci twórcy.

Ludzie

Henryk Ibsen był raczej odludkiem, stroniącym od kontaktów z innymi ludźmi. Warto wspomnieć o przyjaźni z wirtuozem Olle Bullem, światowej sławy skrzypkiem i patriotą. To on założył w Bergen teatr, w którym dwudziestotrzyletni Ibsen otrzymał stanowisko głównego reżysera i dramaturga.

Zajęcia

Henryk Ibsen bardzo szybko musiał sam zacząć się o siebie troszczyć. Zaczął pracować w wieku 15 lat w aptece w małym miasteczku. Szybko zaczął pisać, lecz jego twórczość się nie podobała ludziom. Szansę na zarabianie swą twórczością otrzymał w 1850 roku, obejmując posadę „poety teatralnego” w Bergen, gdzie pracował prawie 7 lat. W Kristianii także utrzymywał się z pracy w i dla teatru, lecz jego stopa życiowa nie była zbyt wysoka. Dlatego też ubiegał się o stałą pensję poety narodowego, której nie otrzymał. Wyemigrował i jego kariera rozpoczęła się na dobre. Szybko też pensja, o którą niegdyś się ubiegał, został mu przyznana i nie musiał troszczyć się o pieniądze, tym bardziej, że jego potrzeby życiowe były dosyć ograniczone.

Jego 5 minut

Henryk Ibsen dość długo czekał na swoje pięć minut w historii literatury (i teatru). Lecz gdy już je osiągnął, sława nie opuściła go już do śmierci. Do dzisiaj jest najbardziej znanym twórcą norweskim. Do wyjazdu na emigrację Ibsen w Norwegii był mało poważany i wyklęty za piętnowanie małomiasteczkowej moralności i obłudy ludzkiej. Dopiero wyjazd za granicę przyniósł mu sławę i tytuł największego dramaturga europejskiego, a sam król norweski wręczył mu order za propagowanie kultury norweskiej na świecie.

Zobacz:

Jaki problem podejmuje Henryk Ibsen w dramacie pt. Dzika kaczka?

Dlaczego Dziką kaczkę Ibsena nazywamy dramatem realistyczno-symbolicznym?