Co to jest mit?
Mit – z gr. mythos – słowo, mowa, opowieść. To opowieść narracyjna zwykle przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie, organizująca i wyrażająca wierzenia danej społeczności. Opowiada zwłaszcza o początkach istnienia świata, powstawaniu bogów, ludzi i i mechanizmach rządzących światem. lub wyraża emocje, np. lęk, radość itp.
Opowieść przekazywana z pokolenia na pokolenie powoduje, że w danej społeczności wykształca się świadomość mityczna, jednocząca członków tej społeczności. Charakterystyczny dla pierwszych kultur sposób postrzegania świata, gdzie każdy jego element związany jest z magią, każdemu z nich przypisywany jest nadprzyrodzony charakter (przypisywano go np. piorunom – oznakom gniewu Zeusa.
Kultura grecka posiada bardzo bogatą mitologię. Jako przykład mitu greckiego można podać mit o Prometeuszu lub mit o Ikarze. Mity te nie funkcjonują jako relikty przeszłości. Motywy, postawy, nawet pojęcia i wyrażenia pochodzące z mitów istnieją do dziś w literaturze i sztuce, a nawet w języku. Współczesny człowiek nie traktuje mitów greckich jako sfery wierzeń religijnych, ale tkwią one w jego świadomości i kulturze, ponieważ przedstawiają uniwersalne ludzkie czyny i uczucia.
Ta najbardziej podstawowa definicja może być punktem wyjścia do różnego typu rozważań nad istotą mitu.
Kulturoznawcy i etnolodzy definiują mit jako historię, wierzenia, poglądy uważane za prawdziwe i święte, które członkowie danej grupy uznali za objawione. Przede wszystkim, jeśli służą one poparciu pewnych istniejących, tradycyjnych praktyk albo instytucji. Zwykle historie te opisują wydarzenia, które miały miejsce w czasach legendarnych, u początków, i tym samym odpowiadają na podstawowe pytania o pochodzenie świata, ludzi, podejmują zagadnienia bytu, życia i śmierci, dobra i zła.
Etnolog Bronisław Malinowski w dziele Mit w psychologii ludów pierwotnych tak pisze o micie:
Mit spełnia w kulturze pierwotnej rolę niezbędną: wyraża, wywyższa i kodyfikuje wierzenie, nie jest czczą opowieścią, lecz ciężko zdobytą siłą działającą. Nie jest intelektualnym wyjaśnieniem lub artystycznym wyobrażeniem, lecz pragmatycznym dokumentem pierwotnej wiary i mądrości duchowej.
Władysław Kopaliński w swojej definicji mitu zwraca uwagę na jego aspekt społeczny. Mit działa jak stereotyp, np. mity społeczne, mity narodowe. Przykłady takich mitów:
- mit nadczłowieka, mit wyższości rasy aryjskiej widoczny w ideologii hitlerowskiej;
- mit szczególnego posłannictwa Polski (mesjanizm – popularny w okresie romantyzmu);
- mit jedności narodowej itp.
Podział mitów ze względu na treść dzielimy na:
- kosmogoniczne (wyjaśniające początki świata),
- teogoniczne (dotyczące pochodzenia bogów, ich relacji z ludźmi i kompetencji, np. mit o narodzinach Afrodyty, mit o narodzinach Ateny),
- antropogeniczne (pochodzenie człowieka i jego pierwsze dzieje, np. mit o ulepieniu pierwszych ludzi przez Prometeusza, mit o potopie),
- genealogiczne (opowieść o dziejach wielkich rodów, np. mit o rodzie Labdakidów),
- heroiczne (opisujące dzieje wielkich bohaterów oraz przebieg wojny trojańskiej, np. mit o pokonaniu Minotaura przez Tezeusza, mit o dwunastu pracach Heraklesa).
Właściwości mitu to:
- symboliczność (mit komunikuje określone znaczenia),
- narracyjność (mit jest opowiadaniem, ale narracja w nim jest specyficzna – nie ma personalnego narratora),
- fabularność (mit opowiada pewną historię),
- czasowość (czas mityczny – powtarzający się, cykliczny; jedna z cech to tzw. wieczne powroty),
- przestrzeń mityczna (mit oferuje pewien model kosmosu).
Funkcje mitów:
- poznawcze – czyli dzięki mitom ludzie wyjaśniali pewne niezrozumiałe zjawiska przyrody, np. burzę z piorunami;
- światopoglądowe – mity były podstawą wierzeń religijnych;
- sakralne – mity przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów, nakazywały, jak czcić bogów.
Tematy mitów:
Do najbardziej uniwersalnych tematów należą:
- miłość (partnerska, rodzicielska, siostrzana);
- władza (jej szczyty i manowce);
- ludzkie cechy i zachowania (dwubiegunowe – na jednym biegunie szlachetny Prometeusz, na drugim np. chciwy Midas);
- nasze marzenia i pragnienia.
Zapamiętaj!
Mit jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, opowiada zwłaszcza o początkach istnienia świata, powstawaniu bogów, ludzi lub wyraża emocje, np. lęk, radość itp.
Politeizm
Starożytni Grecy i Rzymianie byli wyznawcami politeizmu, czyli wielobóstwa – wierzyli w wielu bogów. Politeizm to najpowszechniejsza wiara ludów starożytnych: panował nie tylko w Grecji i Rzymie, ale też w Egipcie, Indiach, Afryce. W politeizmie spokrewnieni ze sobą bogowie tworzą zhierarchizowany panteon (ogół bóstw) z głównym bóstwem na szczycie, które uznawane jest za ojca bogów, a zarazem władcę świata. Bogowie spełniają wyspecjalizowane funkcje i w świecie natury (jak Demeter, bogini płodności, rolnictwa), i w sferze działań ludzkich (jak Ares, bóg wojny).
Antropomorfizacja
Ten zabieg, a także środek stylistyczny, to istotna cecha wszelkich mitów. Antropomorfizacja to nadawanie przedmiotom martwym lub pojęciom abstrakcyjnym niektórych cech ludzkich. W mitologii śmierć jest uosabiana przez pięknego młodzieńca Tanatosa, sen przez jego brata o imieniu Hypnos, los przez trzy Mojry (Prządki), a szczęście przez Tyche (w Rzymie Forunę). Bogowie są podobni do ludzi i to pozwala lepiej ich zrozumieć: sztorm na morzu to gniew Posejdona, grzmoty podczas burzy – pioruny Zeusa, wiosna, czas urodzaju, to efekt radości Demeter z powodu powrotu jej córki z podziemia, zima zaś, czas ponury, to objaw smutku bogini z racji tego, że Persefona znowu udaje się do Hadesu.
Uwaga! Antropomorfizacja to nie to samo co personifikacja, czyli uosobienie. Personifikacja to nadanie przedmiotowi wszystkich cech ludzkich. Antropomorfizacja zaś – tylko niektórych.
Zobacz:
1. Wyjaśnij pojęcia mitu i archetypu, posługując się przykładami z mitologii grecko-rzymskiej
Wymień słynne mity greckie, które poznałeś, i krótko je scharakteryzuj
W jaki sposób świat bogów i ludzi przenika się w mitologii i literaturze?
Na czym polega uniwersalizm mitów. Omów na wybranych przykładach.