Epos – to gatunek epicki, wierszowany, który w stylu podniosłym opiewa dzieje mitycznych lub historycznych bohaterów na tle ważnych wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.
- W epopei Homera materię fabularną organizują dwa plany:
- realistyczny, rozgrywający się w świecie ludzi i ich namiętności,
- fantastyczny, którego bohaterami są bogowie.
- Te dwa plany często nakładają się one na siebie, bogowie ingerują w świat ludzkich działań, bywa, że decydują o przebiegu bitwy – to z woli Zeusa Trojańczycy odnosili zwycięstwa po wycofaniu się Achillesa z wojny, zaś Atena przyczyniła się do śmierci Patroklesa.
- O przenikaniu się tych dwóch porządków świadczy zabieg idealizacji bohaterów. Postacie spod Troi są przerysowane, pokazane jako doskonałe pod każdym względem – epitety: szybkonogi, potężny, wspaniały, niezłomny, mężny, szlachetny, wreszcie boski, często bardziej przypominają bogów niż zwyczajnych ludzi. Trudno jest niekiedy określić ich status – często są półbogami, herosami… Achilles jest np. synem bogini Tetydy i Peleusa. Zaś świat boski opisywany jest na wzór ludzkiego. Bogowie z Iliady, w przeciwieństwie do ludzi, nie są idealni; paradoksalnie może bardziej ludzcy i ułomni niż ich „podopieczni”. Zatem realizm miesza się tutaj z fantastyką.
- O świecie Iliady opowiada narrator wszechwiedzący, który zaznacza swą obecność w Inwokacji. Opowiada, zachowując właściwy dystans epicki. Mówi, zgodnie z zasadą decorum, stylem podniosłym, patos jest bowiem nieodłącznym elementem eposu.
- W narracji dominuje epicka rozlewność, uzyskana dzięki
- poetyce detalu,
- rozbudowanym porównaniom,
- zabiegowi retardacji, który celowo wstrzymuje akcję, budując napięcie.
- Sposób opowiadania nie jest bynajmniej nudny, autor bowiem często zmienia formę podawczą – stosuje opis, opowiadanie, przemowę, dialog… lament.
- Różnorodne są również metody obrazowania, chwilami bardzo poetycka, pełna wyszukanych przenośni, epitetów, kunsztownych konstrukcji składniowych i onomatopei, które oddają charakter i klimat sytuacji; innym razem prostsza, niekiedy bardziej dosadna, dzięki wprowadzeniu elementów naturalistycznych.
- Charakterystyczną cechę języka poetyckiego Iliady stanowi jego dynamizacja. Świat eposu jest światem ruchomym, jego rekwizyty podlegają ciągłym zmianom, przemieszczeniom w przestrzeni. Nawet opisywane przedmioty (np. tarcza Achillesa) „powstają” jakby na oczach czytelnika.
- I wreszcie, jak na epos przystało, Iliada napisana została wierszem bohaterskim, tak zwanym heksametrem.
Heksametr, wers sześciostopowy, zarezerwowany tylko dla utworów poważnych, stosowany był przez późniejszych twórców najczęściej w funkcji stylizacyjnej (np. Powieść Wajdeloty z Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza). Widać więc, jak kunsztowny to język, ale też właśnie temat wymagał złożonej formy literackiej, która dzisiaj może nam się wydać trochę sztuczna, koturnowa.
Uwaga!
Typowym dla eposu zabiegiem stylistycznym stosowanym w Iliadzie jest wykorzystanie epitetów stałych, zwanych – zdobniczymi. Epitet taki służył pokazaniu kunsztu stylistycznego, umiejętności niezwyczajnego, bogatego i plastycznego wysłowienia. Bogom nadawał Homer przydomki będące właśnie epitetami stałymi.
Stałe epitety nadane bogom przez Homera:
- Achilles prędkonogi
- Apollo srebnołuki
- Apollo zdalekocelny
- Zeus gromowładny
- Hera wolooka
Zapamiętaj
- Epos, nazywany też epopeją albo poematem heroicznym, był aż do czasów powstania powieści podstawowym i dominującym gatunkiem epickim.
- Najstarszymi eposami są dzieła literatury starożytnego Wschodu:
- babiloński Gilgamesz z III wieku p.n.e.,
- indyjskie Mahabharata z IV wieku p.n.e.
- Ramajana z II wieku p.n.e.
- Najbardziej znanymi eposami są natomiast utwory powstałe w starożytnej Grecji – napisane przez Homera w VIII wieku p.n.e. Iliada i Odyseja, a także rzymska Eneida.
-
Eposy późniejsze, to:
- Pieśń o Rolandzie, X w.
- Jerozolima wyzwolona (Torquato Tasso), wyd. 1581 r.; przekład polski pt. Gofred abo Jeruzalem wyzwolona Piotra Kochanowskiego, 1618 r.
- Transakcja wojny chocimskiej (Wacław Potocki)
- Orland szalony (Ludovico Ariosto)
- Wojna chocimska (Ignacy Krasicki)
- Pan Tadeusz (Adam Mickiewicz)
Zapamiętaj!
- Porównanie homeryckie – porównanie niezwykle kunsztowne, w którym człon porównujący rozbudowany jest do całej sceny lub samodzielnego obrazu.
- Retardacja – zabieg polegający na celowym wstrzymaniu akcji poprzez wprowadzenie partii opisowych. Ma na celu podniesienie napięcia u czytelnika.
Zobacz:
Jaki wzorzec rycerza proponuje Iliada Homera? Odwołaj się do przykładów postaci z eposu.