Nawiązania do antyku w epokach późniejszych

Literackie nawiązania do starożytności z grubsza podzielić można na dwa rodzaje.

  • Pierwszy polega na wykorzystaniu bohaterów i tematów mitologii i literatury antycznej. Mamy wówczas do czynienia z próbą nowego przedstawienia postaci czy ujęcia problemu, a to, jak artysta tego dokonuje, zależy od jego indywidualnego stylu.
  • Drugi rodzaj nawiązań – to świadome odwołania do antycznych idei, starożytnej filozofii, sztuki, ówczesnego systemu wartości.

Przykłady nawiązań pierwszego typu z łatwością znajdziemy w każdej epoce. Nawiązania drugiego typu wiążą się z postulatem odnowy starożytnych ideałów, czyli z humanizmem renesansowym (który u nas reprezentują między innymi Klemens Janicki i Jan Kochanowski), klasycyzmem oświeceniowym (u nas reprezentowanym przez Ignacego Krasickiego i Stanisława Trembeckiego) oraz klasycyzmem dwudziestowiecznym, którego przedstawicielami są tacy poeci, jak Thomas Stearns Eliot, Ezra Pound, a w Polsce między innymi Leopold Staff, Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz. Dla wszystkich tych nurtów wspólne jest założenie, że istnieje konieczność czerpania z antyku przykładów postaw etycznych, a przede wszystkim – wzorów sztuki poetyckiej. Prawdziwa kariera nawiązań do antyku zaczęła się od renesansu, będącego zresztą epoką całkowitej fascynacji starożytnością – zapewne trochę na zasadzie opozycji do średniowiecza, które odrzucało czasy starożytne jako pogańskie.

Średniowiecze

  • Filozofia św. Augustyna, który z myśli Platona przyjął to, co dało się pogodzić z chrześcijaństwem.
  • Filozofia św. Tomasza, który dokonał adaptacji filozofii arystotelesowskiej do myśli chrześcijańskiej.

Renesans

  • Do poetyki klasycznej, tematyki mitologicznej, antycznego humanizmu, idei ­złotego środka – nawiązują właściwie wszyscy ważniejsi twórcy epoki:
    • Jan Kochanowski w całej swojej twórczości, lecz na szczególną uwagę zasługują pierwsza polska tragedia – Odprawa posłów greckich, oparta na wątku zaczerpniętym z mitu o wojnie trojańskiej, mająca formę tragedii klasycznej, oraz Treny, które wprowadzają nieznaną tradycji tego gatunku formę cyklu trenologicznego;
    • Klemens Janicki – w Elegii o sobie samym do potomności;
    • Szymon Szymonowic – w Sielankach.
  • Ze wzmianek pisarzy antycznych zostaje wywiedziony pod koniec XVI w. tzw. mit sarmacki – o pochodzeniu ludów zamieszkujących ziemie Rzeczypospolitej od starożytnego plemienia Sarmatów.

Barok

  • Odejście od norm klasycznej epopei i próby stworzenia narodowego eposu rycerskiego na wzór przełożonego wówczas przez Piotra Kochanowskiego dzieła Torquata Tassa Goffred, abo Jeruzalem wyzwolona. Najwybitniejsza z tych prób, choć odbiegająca od wzoru, to Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego.
  • Przetworzone motywy i wątki mitologiczne, gatunki wywodzące się z antyku: pióra Samuela Twardowskiego (zwanego Wergiliuszem polskim) sielanka Dafnis w drzewo bobkowe przemienieła się, panegiryki, cykl trenów Mariannie Twardowskiej, wdzięcznej dziecinie, jedynaczce swojej; Daniela Naborowskiego Treny na śmierć księcia Radziwiłła, epitafia.
  • Ornamentyka językowa odwołująca się do antycznych motywów i postaci.

Oświecenie

  • Poetyka klasyczna (gatunki!) wzorem dla klasycystów: Ignacego Krasickiego Hymn do miłości ojczyzny, Bajki i przypowieści, Satyry, poematy heroikomiczne – Myszeis i Monachomachia (parodie antycznych wzorów); Stanisława Trembeckiego Bajki niektóre Ezopa…, Oda na ruinę zakonu jezuitów, poemat Sofiówka (wykorzystujący wątek mitologiczny).
  • Odwołanie do Odysei – motyw wędrówki jako organizujący utwór: Jonathana Swifta Podróże Guliwera do wielu odległych narodów świata; Ignacego Krasickiego Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.

Romantyzm

  • Mit prometejski: Adama Mickiewicza Dziady cz. III; Juliusza Słowackiego Kordian; Cypriana Kamila Norwida Promethidion.
  • Natchnienie antyczne i tematyka patriotyczna: prócz wymienionych utworów, Zygmunta Krasińskiego Irydion, Kornela Ujejskiego Maraton.

Pozytywizm

  • Moda na powieści o początkach chrześcijaństwa: Józefa Ignacego Kraszewskiego Rzym za Nerona, Henryka Sienkiewicza Quo vadis.

Modernizm/Młoda Polska

  • Odwołania do postaci i motywów mitologicznych oraz do antycznej literatury i filozofii:
    • Kazimierza Przerwy-Tetmajera wiersze Prometeusz, Narodziny Afrodyty, Psyche, Szalony Faun, Ikar, Herakles;
    • Jana Kasprowicza tom Ginącemu światu, poemat Wojtek Skiba, cykl wykładów O Prometeuszu i prometeizmie;
    • Leopolda Staffa wiersze ze zbioru Uśmiechy godzin;
    • Lucjana Rydla tom Poezje.
  • Połączenie wątków mitologicznych z polskimi, wpływ tragedii greckiej:
    • dramaty Stanisława Wyspiańskiego Noc listopadowa, Akropolis; oryginalne przetworzenie mitów: tegoż Powrót Odysa, Achilles, Protesilas i Laodamia.
  • Mit o Demeter i Korze podstawą konstrukcji powieści i wykładnikiem jej sensu ideowego: Wacława Berenta Ozimina.

Wiek XX

  • Nastawienie proantyczne skamandrytów (Skamander to rzeka, która opływała Troję) i „dionizyjskość” ich postawy twórczej:
    • Juliana Tuwima zbiór Sokrates tańczący;
    • Jarosława Iwaszkiewicza tom Dionizje;
    • Kazimierza Wierzyńskiego zbiory Wiosna i wino oraz Wróble na dachu;
    • rozrachunek z przeszłością w zbiorze Jana Lechonia Karmazynowy poemat, z otwierającym go wierszem Herostrates;
    • kult fizycznej sprawności w tomie Kazimierza Wierzyńskiego Laur olimpijski;
    • Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej zbiór Róże dla Safony.
  • Odwołanie do Odysei – motyw wędrówki jako organizujący utwór:
  • Twórczość klasycystów, poetów odwołujących się do antycznych idei, wątków i klasycznej poetyki:
  • Poetyckie odwołania do antycznej filozofii:
    • Czesława Miłosza Heraklit;
    • Wisławy Szymborskiej W rzece Heraklita;
    • Zbigniewa Herberta Do Marka Aurelego;
    • Tadeusza Kubiaka Na temat srebra, poetów, wyobraźni i Platona.

 

Postawy i uczucia ludzkie opisywane w antyku, a wciąż aktualne:

  • Miłość macierzyńska (uosabiają ją choćby boginie Reja, Demeter) i miłość siostrzana (Antygona i Ismena).
  • Miłość kobiety i mężczyzny – np. miłość Parysa i Heleny.
  • Patriotyzm i umiłowanie ojczyzny to motywy antyku, uwidocznione w eposach, w poezji Tyrtajosa, a także w patriotycznych odach Horacego.
  • Ikar reprezentuje odwieczne pragnienia i marzenia człowieka, dążność do osiągnięcia ideału.
  • Prometeusz symbolizuje poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu.
  • Odyseusz ukazuje sposób walki, jakim jest podstęp i przebiegłość człowieka – znajdzie wśród późniejszych bohaterów wielu naśladowców, np. Zagłobę z Trylogii Henryka Sienkiewicza.
  • Penelopa to symbol wierności małżeńskiej.
  • Zazdrość była cechą nie tylko ludzi, lecz i bogów – wystarczy przypomnieć mit o jabłku niezgody.
  • Odwiecznym problemem była walka o władzę – np. między Eteoklesem i Polinejkesem (Antygona).
  • Warto przypomnieć takie cechy, jak chciwość człowieka (mit o królu Midasie), okrucieństwo ludzi, lęk przed przyszłością czy uczucie przyjaźni, np. pomiędzy Achillesem a Patroklesem (Iliada).

Motywy i postacie najczęściej przywoływane przez późniejszych twórców:

  • mit arkadyjski,
  • mit ikaryjski,
  • mit o jabłku niezgody, wojnie trojańskiej,
  • dzieje Edypa i Antygony,
  • mit prometejski,
  • postać Homera, Sokratesa,
  • filozofia Platona, stoików Epikura, Arystotelesa.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Nawiązania do antyku we współczesnej poezji polskiej

Znaczenie antyku dla potomnych

ANTYK – TABELA

Antyk – życiorys kultury

Maturalna wiedza o antyku

Filozofia średniowiecza

Mity greckie a literatura

Antyk jako źródło inspiracji twórców następnych epok. Omów na wybranych przykładach

Charakterystyka epoki antyku

ANTYK – Test 1