Biblia i antyk to fundamenty cywilizacji europejskiej. O kulturotwórczej roli świata starożytnego świadczą nawiązania i odniesienia, które możemy odnaleźć w całej późniejszej literaturze.
Przejdź do konkretu
Nawiązania do starożytności podzielę na dwie grupy.
- Pierwsza to przywołanie postaci, wątków i motywów fabularnych, symboliki, metaforyki, frazeologii, a także wykorzystanie gatunków starożytnych mające na celu wskazanie uniwersalności pewnych stałych w kulturze motywów i analogii pomiędzy współczesnością a „dawnymi laty”.
- Druga to polemiki i nowe interpretacje mitów i wątków antycznych.
Przykład przywołania
- Do antyku nawiązywał w swojej twórczości Jan Kochanowski.
- Pisząc Treny, doszukiwał się analogii pomiędzy własnym cierpieniem po stracie dziecka i cierpieniami bohaterów antycznych – Demeter po porwaniu Kory, Niobe po śmierci licznego potomstwa.
- Urszulkę porównywał do Safony, greckiej poetki, a swój ból chciał wypowiadać wraz z Symonidesem, twórcą trenów, i Heraklitem – filozofem, który często rozważał problem przemijania.
- Ksiądz Piotr Skarga pisząc nigdy niewygłoszone Kazania sejmowe, metaforyką i stylem nawiązywał do ksiąg prorockich Starego Testamentu. Tak jak biblijni prorocy przepowiadali upadek grzesznej Jerozolimy, tak Skarga przekonywał, że choroby doprowadzą do upadku Rzeczpospolitej.
- Podobne nawiązania odnajdziemy w twórczości romantyków. Mesjanizm narodowy – to porównanie losów Polski do losów ukrzyżowanego Chrystusa (Polska Chrystusem narodów).
Nawiązania polemiczne
- Mistrzem nowego spojrzenia na tematy i wątki antyczne był Zbigniew Herbert. Na przykład w wierszu Apollo i Marsjasz poeta podważa wyrok wydany przez starożytnych. Z jego wiersza jasno wynika, że zwycięzcą w tym pojedynku siły i cierpienia był jednak Marsjasz, bo jego krzyk zrobił większe wrażenie na odbiorcach niż piękna gra Apollina. Taki zabieg nazywamy reinterpretacją (inną interpretacją) mitu.
- Również postacie Dedala i Ikara są często przywoływane przez twórców współczesnych. Szczególnie chętnie do wzorów antycznych sięgają poeci – ożywiali oni w różny sposób mity. Można wymienić choćby utwory:
- Ernesta Brylla Wciąż o Ikarach głoszą,
- Tadeusza Różewicza Prawa i obowiązki,
- Stanisława Grochowiaka Ikar,
- Zbigniewa Herberta Dedal i Ikar.
Zapamiętaj!
Do Biblii nawiązywano poprzez:
- przywoływanie postaci, wątków, symboli,
- aluzje do wydarzeń biblijnych i przez dyskusję z nimi,
- naśladowanie stylu lub używanie gatunków.
Zwrócić uwagę na różne rodzaje stylizacji:
- pastisz – to naśladowanie istotnych właściwości jakiegoś gatunku.
- parafraza – to swobodna przeróbka jakiegoś gatunku zachowująca jednak jego podstawowe właściwości, tak jak to zrobił Jan Kochanowski z biblijnymi psalmami, tworząc Psałterz Dawidów.
- trawestacja – to przeróbka utworu poważnego mająca na celu degradację jego stylu. Trawestacja jest odmianą parodii, ośmiesza dane dzieło czy gatunek, na przykład poprzez strywializowanie treści i wprowadzenie do utworu stylu niskiego.
Rada:
Nawiązania do starożytności podziel na dwie grupy.
- Pierwsza to przywołanie postaci, wątków i motywów fabularnych, symboliki, a także wykorzystanie gatunków starożytnych w późniejszej literaturze.
- Druga to polemiki i nowe interpretacje mitów i wątków antycznych.
Zobacz: