Mistrz i Małgorzata jest powieścią bogatą, która, w oryginalnej formie, zawiera ważkie przesłanie, problematykę ogólnoludzką i wiecznie aktualną. Możemy spotkać tu kwestie należące do wielu sfer: oto rozmyślając nad sensem powieści, znajdujemy się w sferze zagadnień filozoficznych, metafizycznych, etycznych, historycznych, wreszcie politycznych, psychologicznych i estetycznych. Sporo.
Tematy powieści Bułhakowa:
Jest to powieść o miłości.
Uczucie Mistrza i Małgorzaty wyrastające ponad konwencje, uwarunkowania realistyczne, ponad realia istnienia, nawet wywołany w niejasnych okolicznościach i mające siłę ocalającą wartości, jest tu jednym z głównych tematów.
Jest to powieść o walce dobra i zła (wymiar etyczny i filozoficzny).
Terenem – sceną, która najbardziej eksponuje dyskusję na temat dobra i zła, jest bal u Szatana – niejako arena, na której przewijają się niezliczone wcielenia i odmiany zła. Dobro reprezentują w powieści „nosiciele” miłości – Ha-Nocri, Małgorzata; zło jest rozkruszone wśród ludzi egzystujących w machinie totalitaryzmu. Szatan, który jest odwiecznym uosobieniem zła, tutaj jest raczej wykonawcą wyroków, czyni dobro.
Jest to powieść o totalitaryzmie.
Moskwa, którą poznajemy dzięki powieści, to miasto ludzi zastraszonych, żyjących pod presją „pewnej instytucji” (NKWD), zagrożonych wywózką do obozu lub szpitala psychiatrycznego, gdyby ich poglądy różniły się nieco od obowiązujących. Są osaczeni wszechwładnym donosem i ingerencją polityki we wszystkie dziedziny życia, nawet tematy literackie muszą być aprobowane odgórnie. Zarazem jest to także powieść o władzy, sposobie jej sprawowania, a nawet dylematach wiążących się z tym pojęciem. Typami władcy są tu przecież również Poncjusz Piłat i sam Szatan. Mówiąc o władzy i totalitaryzmie, znajdujemy się w kręgu tematów politycznych.
Jest to powieść podejmująca motyw szatana.
To stary motyw literacki, pamiętamy poezje Kasprowicza, Micińskiego, barokowe wizerunki diabła i piekła, nie mówiąc o Fauście Goethego, którego cytuje we wstępie Bułhakow. Szatan – Woland jest postacią imponującą, właściwie nie czyni zła, lecz się nim zajmuje. Szykanuje postacie negatywne, fałszywe, obłudne – pomaga Małgorzacie. Jest więc nie tyle sprawcą zła, co „wiecznie zła pragnąc, wieczne czyni dobro”. Tu znów dotykamy sfery metafizycznej i filozoficznej.
Mistrz i Małgorzata – powieść o dziejach Chrystusa.
Bułhakow wplata w wydarzenia lat dwudziestych retrospekcję z czasów Chrystusa, dokładnie przywołuje moment procesu i skazania Chrystusa (Jeszui Ha-Nocri). Równie eksponowaną sylwetką jest Poncjusz Piłat – prokurator, który musiał wydać wyrok. Bułhakow zarysowuje ten epizod w sposób szczególnie ciekawy – wnika w głąb psychiki postaci, stwarza ich portrety inne niż te, do których jesteśmy przyzwyczajeni, operuje kunsztownym stylem wypowiedzi. Nie tylko inna interpretacja skazania Chrystusa, lecz sam temat sprzeczny z wykładnią ideologiczną ZSRR zasługują na uwagę (sfera zagadnień historycznych i psychologicznych).
Jest to powieść o człowieku– o odpowiedzialności jednostki za swoją misję życiową i za dzieje ludzkości.
Znajdujemy w utworze protest przeciw sprzeniewierzeniu się własnym poglądom i uleganiu zewnętrznym naciskom. Uczynił to Poncjusz Piłat. Uległ także Mistrz, paląc swoją książkę. Obaj mieli też argumenty na swoje usprawiedliwienie, w sumie obaj zostaną oczyszczeni. Pozostaje problem uwikłania człowieka w rzeczywistość, postawy, jaką wobec niej przyjmuje, walki dobra ze złem, która w nim się odbywa. To także etyczna, ale i filozoficzna wykładnia sensu powieści.
Oto rejestr zagadnień, które Bułhakow porusza i pozostawia swoim odbiorcom do rozważań. Żaden z tych tematów nie jest nowy, lecz rzadko można spotkać je w tak wspaniałej formie jak powieść Mistrz i Małgorzata, jej lektura jest bowiem nie tylko nauką, lecz zarazem przygodą i zabawą.
Zobacz:
Zaprezentuj treści i przestrzenie Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa
85. Jak ukazana jest totalitarna Moskwa w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa?