Śmierć i nicość to jeden z modnych w poezji młodopolskiej motywów – pojęcia oznaczające wyzwolenie od życia, bezsensu istnienia. Najpopularniejsze ujęcie „stanu nieistnienia” to schopenhauerowska nirwana.
Stan nirwany przywołuje Tetmajer w wielu utworach:
- Fałsz, zawiść – w ucieczce od tych cech świata poeta płynie „półmartwo” na dnie łodzi.
Nie wierzę w nic – wiersz kończy się konkluzją:
I jedno mi już tylko zostało pragnienie
Nirwany, w której istność pogrąża się cała…
- Melodia mgieł nocnych – pragnienie wtopienia się w ruch przyrody, w oszałamiający wir wiatru, także przypomina stan hipnozy, niebytu, narkotycznego tańca.
- Najpełniej zaś wyraża istotę zjawiska Hymn do Nirwany. Pełne goryczy wołanie do nirwany przypomina modlitwę „Ojcze nasz”, poeta błaga:
przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie, Nirwano!
Postawa podmiotu lirycznego wobec rzeczywistości jest tu jednoznaczna – wstręt wobec ludzkiej podłości, złości – otchłani klęsk i cierpień. Nirwana natomiast ulega personifikacji, ma nadejść w postaci kobiety – kochanki i przynieść zapomnienie, wyzwolenie od życia.
- Podobne skojarzenie – miłości erotycznej i pragnienia śmierci w chwili największej rozkoszy – przynosi wiersz: Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę, który należy do liryki miłosnej, lecz głosi, że miłość także nie przynosi człowiekowi uspokojenia.
- Opisem totalnej śmierci, przemijalności i nietrwałości całego świata jest także utwór pt. Wszystko umiera z smutkiem i żałobą. Tu definiuje Tetmajer śmierć jako „zmianę kształtu”, lecz rozważając tę kwestię, dochodzi do konkluzji pełnej goryczy – zmartwychwstanie w innym kształcie nie jest tym samym – „nie zmartwychwstanie nic już nigdy sobą”.
Uwaga!
Miłość i śmierć – to ważny i bogaty motyw w literaturze, poeci i pisarze lubią zestawiać te dwa zjawiska nieodwołalnie związane z ludzkim istnieniem. Pierwowzorem dla literatury może być mit o Orfeuszu i Eurydyce – opowieść o miłości silniejszej od śmierci.
- Śmierć w mitologii symbolizuje bóg Tanatos – krainą zmarłych jest Hades, a bratem Tanatosa – Hypnos – bóg snu, pozornej śmierci.
- Z kolei miłość symbolizują Eros i Afrodyta, możesz zatem spotkać się z pytaniem: „Eros i Tanatos w poezji młodopolskiej”.
W poezji współczesnej łączyli miłość i śmierć znakomici poeci: Stanisław Grochowiak i Halina Poświatowska.
Zobacz:
Symbole w poezji polskich modernistów – odwołaj się do wybranych wierszy Kasprowicza i Tetmajera.