Stanisław Konarski
Działał we wczesnej fazie oświecenia, jeszcze w czasach saskich i możemy nazwać go pierwszym oświeceniowym reformatorem szkolnictwa. Był pijarem, wiele studiował za granicą, pragnął zreformować polskie prawo i oświatę. Wiele zrobił w tym kierunku: w dziedzinie praw opracował Volumina legum (zbiór praw polskich), w dziedzinie oświaty – zakłada nowoczesną szkołę Collegium Nobilium – wzór szkół rycerskich.
- Szkoła siedemnastowieczna:
- wykładowy język – łacina
- scholastyka i religia jako przedmioty wiodące
- upośledzenie nauk ścisłych
- pamięciowy model przyswajania wiedzy
- brak zainteresowania najnowszymi osiągnięciami nauk
- Nowoczesna szkoła Konarskiego:
- lekcje prowadzone po polsku
- nauka języków nowożytnych
- likwidacja starych podręczników i gramatyki łacińskiej
- prawo, geografia, historia, matematyka
- praktyczny cel edukacji
- otwarcie na nowinki filozofii i nauki
- oświeceniowa nauka moralna – przy zachowaniu wierności religii
Hugo Kołłątaj
To Kołłątaj był tym rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, który przeprowadził na życzenie KEN, reformę owej czcigodnej uczelni. Do czasów Kołłątaja zwano Jagiellonkę ,,szkieletem przedpotowego mamuta” – Kołłątaj „upraktycznił” program, wprowadził nowe przedmioty, usunął starych a przyjął nowych, światłych profesorów. Król odznaczył go za tę działalność medalem i ściągnął do Warszawy – a zbliżał się czas Sejmu Wielkiego. Kołłątaj odegrał wielką, można powiedzieć „przywódczą” rolę w działalności stronnictwa patriotycznego. Zorganizował też „Kuźnicę Kołłątajowską” – grono ludzi wybitnych, pisarzy, uczonych, publicystów (było ich 12), którzy mieli pracować i walczyć o reformę ojczyzny, o „łagodną rewolucję” – czyli na przykład uświadomienie Polakom, że Rzeczpospolita nie musi być tylko szlachecka. Kołłątaj był współtwórcą Konstytucji 3 maja, brał udział w przygotowywaniu Insurekcji Kościuszkowskiej, po trzecim rozbiorze był więziony. Publikował jeszcze w czasach Księstwa Warszawskiego, prawie do końca życia.
- Najważniejsze dzieła:
- Do Stanisława Małachowskiego… Anonima listów kilka
- Prawo polityczne narodu polskiego
- Porządek fizyczno-moralny
- Najważniejsze postulaty:
- Polska niech będzie królestwem-monarchią konstytucyjną – tron niech będzie dziedziczny
- Władzą ustawodawczą – stały sejm
- Równe prawa dla mieszczan i szlachty
- Nie ma mowy o liberum veto
- Trzeba znieść pańszczyznę i dać chłopom wolność
- Ziemia i praca są źródłem dobrobytu (fizokratyzm)
Stanisław Staszic
Patron polskich naukowców był duchownym, był przyrodnikiem, próbował być poetą. Uważa się go w ogóle za inicjatora reform i ruchu umysłowego spod znaku Sejmu Wielkiego. Staszic także był duchownym, pochodził ze stanu mieszczańskiego (był synem burmistrza Piły!), studiował za granicą, po powrocie związał się z domem Andrzeja Zamoyskiego jako wychowawca jego synów. Staszic był nieco odizolowany od środowiska reformatorów Sejmu Czteroletniego, wydał w tym czasie Przestrogi dla Polski, lecz działał samotnie. W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej przebywał za granicą, po powrocie chętnie zajmował się geologią, podróżował, zajmował też różne stanowiska państwowe, zajmował się reformami szkolnictwa. Miał też swoje dziwactwa, podobno był okropnie skąpy, pozostał jednak wielkim autorytetem moralnym dla potomnych.
- Najważniejsze dzieła
- Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego
- Przestrogi dla Polski
- Najważniejsze postulaty:
- Polska niech będzie monarchią konstytucyjną, a tron dziedziczny
- Nie ma mowy o liberum veto – decyduje większość głosów
- Uwłaszczenie chłopów, zniesienie poddaństwa
- Równość obywateli wobec prawa
Franciszek Salezy Jezierski
Zwany „Wulkanem Gromów Kuźnicy” – był bliskim współpracownikiem Kołłątaja i głosił podobne do niego poglądy, z tym że ubrane w gwałtowną, rewolucyjną frazeologię. Był duchownym, także studiował za granicą, także był wielkim zwolennikiem reformy oświaty w Polsce. Zmarł młodo: w wieku pięćdziesięciu jeden lat. Największe jego dzieło to Katechizm o tajemnicach rządu polskiego. Katechizm jest prawdziwą, ostrą i pełną ironii krytyką ówczesnego ustroju Rzeczypospolitej.
Zobacz:
32. Wymień „reduty oświecenia” – najważniejsze instytucje kulturalne, stowarzyszenia i szkoły.
Zaprezentuj instytucje życia publicznego W Polsce w okresie oświecenia.
Zaprezentuj instytucje życia publicznego W Polsce w okresie oświecenia.
Wymień i scharakteryzuj twórczość pisarzy doby Sejmu Wielkiego
Jakie tematy podejmowano najchętniej i najczęściej w dobie polskiego oświecenia?