Powieść realistyczna
„Powieść jest jak zwierciadło, które obnosi się po gościńcu”. To jedna z pierwszych, najbardziej znaczących definicji gatunku, którą sformułował Stendhal. Wskazywała na elementarny wyznacznik powieści – Arystotelesowską zasadę mimesis, czyli naśladownictwa rzeczywistości. Powieść niczym lustro miała odbijać świat, z fotograficzną dokładnością odtwarzać to, co zgodnie z regułą prawdopodobieństwa mogłoby się zdarzyć.
Mimo że data powstania utworu wskazuje epokę romantyzmu – jest to powieść realistyczna. Powieść realistyczna jest dziełem, które wiernie i szczegółowo odzwierciedla rzeczywistość, ma być lustrem (porównanie Stendhala) ludzi i wydarzeń.
Wśród cech powieści realistycznej wyróżniamy:
- obecność wszechwiedzącego, trzecioosobowego, „przezroczystego” narratora;
- szczegółowość w opisie świata przedstawionego;
- rzeczywisty byt fikcji (czyli prawdopodobna, realna fabuła);
- bohatera powieści realistycznej (czyli silną, przedsiębiorczą osobowość, która często usytuowana jest na styku dwóch różnych światów)
Prześledźmy, jak powyższe cechy realizuje Balzak
- Ojciec Goriot odzwierciedla życie, przekrój społeczny, obyczaje Paryża lat 20. XIX wieku.
- Narracja prowadzona jest głosem trzecioosobowym, narrator jest wszechwiedzący (zna np. myśli bohaterów, ich przeszłość, ich tajemnice), opowiada zdarzenia, nie ujawniając swoich interpretacji, jest „czystym” przekaźnikiem.
- Wydarzenia powieści biegną kolejno, wynikają z siebie, są racjonalne i prawdopodobne, bez interwencji sił pozaziemskich, bez wizji, bez fantazji.
- Obserwujemy też skrupulatną szczegółowość w opisie świata przedstawionego – Balzak odtwarza mapę Paryża, układ uliczek w dzielnicy, gdzie znajduje się pensjonat, opis budynku z zewnątrz.
- Stosuje zabieg milieu – czyli chwyt charakteryzowania postaci poprzez opis przedmiotów, którymi się otacza, pomieszczeń, w których przebywa, czy ludzi, z którymi przestaje. Przykładem milieu jest opis pensjonatu pani Vauquer.
Pozostaje bohater. Oczywiście ojciec Goriot nie jest typowym bohaterem realistycznym. Rolę tę odgrywa w powieści Vautrin – jest silną, przedsiębiorczą osobowością, stoi na granicy świata zwykłego i przestępczego podziemia. Funkcjonuje także w momencie zmian światów społecznych – oto zdeklasowany feudalizm ustępuje miejsca kapitalizmowi. Dodajmy, że Ojciec Goriot spełnia cele powieści realistycznej: pokazuje świat z punktu widzenia zwykłego odbiorcy, odkrywa i obnaża prawa rządzące rzeczywistością i ujawnia prawdy o życiu.
Kilka prawd życiowych i refleksji dotyczących człowieka każdej epoki:
- Refleksja o miłości rodzicielskiej, o względności uczucia, jakim jest wdzięczność i poczucie obowiązku dzieci wobec rodziców. Zauważmy, że to odwrócenie losów Antygony – odwiecznego uosobienia wiernej córki i siostry.
- Obserwacja reguł rządzących światem – prawo i siła pieniądza, układy i związki między ludźmi oparte na interesie, potrzebie, zależności, zaniku szczerości uczuć.
- Obserwacja procesu przystosowania się młodego człowieka do wymogów otoczenia. Widzimy, jak kolejno upadają ideały Rastignaca, jak kształtuje się jego egoizm i bezwzględność, świat paryski wchłania go i formuje jego postawę moralną. To los i niebezpieczeństwo wielu młodych ludzi w różnych czasach.
- Gorzka refleksja nad moralnością ludzi, ich obłudą, kontrastem zewnętrznego piękna i brudnego wnętrza. Córki Goriota i ich mężowie, małżeństwa „finansowe”, pozamałżeńskie romanse, zdrady i oszustwa nie są charakterystyczne tylko dla lat 20. XIX wieku. Donos, zbrodnia, perfidne wykorzystywanie słabszych nadal funkcjonuje…
Zobacz:
Obraz społeczeństwa francuskiego w Ojcu Goriot Honoriusza Balzaka
Julian Sorel a Eugeniusz de Rastignac, bohater Ojca Goriot Balzaka – podobieństwa i różnice.
Ojciec Goriot, tytułowy bohater powieści Honoriusza Balzaka, na tle innych ojców w literaturze.
Obraz miasta w Lalce Bolesława Prusa i Ojcu Goriot Honoriusza Balzaka.
Jakie przesłanie i ogólnoludzkie wartości zawiera Ojciec Goriot Balzaka?