II połowa XIX wieku była prawdziwą rewolucją we wszystkich niemal dziedzinach życia ludzkiego. Już nie świece płonęły wieczorami w domach, lecz lampy naftowe. Podróże odbywano nie konno, lecz najzwyczajniej w świecie – pociągiem. Piękne pióro poety poszło do lamusa – pisarz pozytywista używa maszyny do pisania. Ludzie porozumiewają się na odległość, mają telegraf, a od 1876 roku – telefon. Nie doceniamy dziś wagi tych wynalazków, a przecież to one zmieniły oblicze świata.
- W XIX wieku człowiek odkrył parę i elektryczność.
- Ludzie ubiegłego stulecia w pewnym sensie opanowali przestrzeń dzięki kolei, a czas – dzięki telefonowi, który zapoczątkował błyskawiczny obieg informacji.
- Również źródła wielkiej ekonomii, przemysłu, konkurencji tkwią właśnie tam. II połowa XIX wieku to rozwój rozbudowanego systemu banków, pochłanianie małych firm przez wielkie, łączenie się tych wielkich w koncerny i dalszy ciąg rewolucji przemysłowej, czyli produkcja coraz większej ilości coraz lepszych maszyn.
- Rozbudowują się miasta, zamiast żaglowców na morze wypływają parostatki.
- Od roku 1863 w Londynie działa metro, od roku 1869 ludzie znają odkurzacz.
- W 1879 roku zabłyśnie żarówka Edisona…
- Już niedługo (1885) ludzkość ujrzy pierwszy samochód.
- W roku 1866 Nobel wynalazł dynamit, potem, już przed śmiercią, ustanowił nagrodę dla tych, którzy działają na rzecz dobra ludzkości.
- W 1839 roku w Akademii Francuskiej ogłoszono nowy wynalazek – ludzie nauczyli się utrwalać obraz. Mowa o fotografii, która rozpowszechniła się błyskawicznie. Wiele lat później ludzie stworzą obraz ruchomy, potem kino i telewizję. To symbole naszego wieku, ale nie byłoby ich bez dokonań dziewiętnastowiecznych.
Postęp nauki i techniki
- 1869 – układ pierwiastków Mendelejewa
- 1870 – Schliemann odkrył Troję
- 1871 – teoria Darwina
- 1876 – telefon Bella
- 1878 – fonograf Edisona
- 1879 – żarówka elektryczna Edisona
- 1885 – silnik samochodowy Daimlera
Pozytywizm
- wiek pary i elektryczności
- wiek prasy
- wiek handlu i przemysłu
- wiek powieści i książki
- wiek sportu
Narodziny realizmu
łączą się nierozerwalnie z literaturą francuską i pierwszą połową XIX wieku. Czasy te wydały znakomitych prozaików:
- Stendhala,
- Balzaka,
- Flauberta,
potem naturalistów:
- Emila Zolę,
- Guy de Maupassanta.
W pierwszej połowie stulecia Francja przechodzi gwałtowne przemiany – od cesarstwa do republiki. Paryż staje się niekwestionowaną stolicą Europy – stolicą kultury, mody i rozrywki. Wiek Balzaka jest wymagający: trzeba mieć dużo pieniędzy, by żyć modnie, szaleć w salonach i pokazywać się w teatrach.
Cechy powieści realistycznej
- Odtwarza świat i środowisko rzeczywiste wg stendhalowskiej maksymy „powieść – zwierciadło przechadzające się po gościńcu”.
- Używa zabiegu milczeń (charakteryzowanie osób przez opis ich otoczenia).
- Dba o realizm szczegółu i szczegółowości opisu.
- Posługuje się narracją przezroczystą, obiektywną, zdystansowaną.
Realiści pragną:
- odzwierciedlić prawdę o życiu w swoich dziełach
- odkryć prawa rządzące rzeczywistością
- zaprezentować świat z perspektywy przeciętnego odbiorcy
Ukochanym gatunkiem literackim realizmu była powieść.
Jej rolę zdefiniował Stendhal:
Powieść jest zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu.
Prąd realizmu i powieść realistyczną zmodyfikuje i zastąpi naturalizm.
Bohater powieści realistycznej
- To człowiek silny i aktywny, znajdujący się zazwyczaj na granicy dwóch różnych światów, tak jak Vautrin stoi na granicy zwykłej rzeczywistości i świata podziemia, a Wokulski na granicy świata kapitału i arystokracji.
- Najczęściej uparcie dąży do obranego celu, podejmuje walkę ze światem, a w jego biografii nie ma scen mistycznych czy fantastycznych.
Zauważ!
Mistycyzm pozytywizmu
Nie sam realizm rządził literaturą tej epoki. Dominował, to fakt, ale przecież cudowności i fantazje też istniały. Oto dowody:
- Robert Louis Stevenson – pisze opowiadanie Doktor Jekyll i pan Hyde. Rozdwojenie jaźni doktora Jekylla – potwora i kulturalnego lekarza godne jest współczesnego horroru (1886).
- Juliusz Verne – pisze swoje fantastyczne powieści. Większość wymyślonych przez niego cudów uważamy dziś za rzeczy normalne. Wówczas jednak łódź podwodna i podróż na księżyc mogły istnieć tylko w sferze fantastyki.
- Tworzy pierwszy naprawdę znany pisarz amerykański Edgar Allan Poe. A tworzy opowieści niesamowite. Statek widmo, sny, wizje, przywidzenia, zjawiska wymykające się naukowym wyjaśnieniom – oto krąg jego tematów. Praojciec Archiwum X? Być może. Na pewno ojciec noweli detektywistycznej i jeden z prekursorów literatury s.f.
Zobacz:
61. Realizm dziewiętnastowieczny – przedstaw podstawowe cechy tego prądu w literaturze.