Eliza Orzeszkowa
Czołowa pozytywistka polska była rozwódką – a w wieku XIX wcale nie była to rzecz powszechna. W dodatku jej mąż był patriotą powstańcem – zesłano go na Sybir po klęsce powstania styczniowego. Orzeszkowa nie podążyła za nim, pozostała w kraju, sprzedała majątek, zamieszkała w Grodnie – i unieważniła małżeństwo. Dlaczego tak postąpiła? Bo nie kochała Piotra Orzeszki. Wydano ją za niego za mąż ze względu na majątek, gdy tylko skończyła warszawską pensję sakramentek. Taki los spotykał wiele panien z ziemiańskich rodzin – a taką panną była właśnie Eliza Pawłowska.
Jej miastem pozostało Grodno – nie Warszawa. Urodziła się w grodzieńskich okolicach. Po nieudanym małżeństwie z Piotrem Orzeszką postanowiła samotnie zamieszkać w Grodnie, tutaj tworzyła i tu zmarła w roku 1910. Przeżywała dramaty miłosne, które wpłynęły na losy jej bohaterek powieściowych. Przez długie lata towarzyszem jej życia był prawnik Stanisław Nahorski. Zdecydowali się zalegalizować związek po dwudziestu latach. Powinniśmy zatem pamiętać Elizę Orzeszkową-Nahorską…
Była autorytetem w swoim środowisku, zajmowała się działalnością społeczną i oświatową. Dwukrotnie typowano Orzeszkową do Nagrody Nobla, ale jej nie otrzymała. Pogrzeb Elizy Orzeszkowej był wielkim wydarzeniem – mieszkańcy Grodna potraktowali go jako patriotyczną manifestację.
Utwory Elizy Orzeszkowej:
- Nowele: A… b… c…, Dobra pani, Gloria victis
- Powieści tendencyjne: Pan Graba, Marta
- Powieść realistyczna: Nad Niemnem
- Publicystyka: O Żydach i kwestii żydowskiej, Kilka słów o kobietach, Kilka uwag nad powieścią.
Bolesław Prus
Logika, przyrodoznawstwo, praca naukowa – to były pasje, dziedziny, o których marzył autor Lalki – wielkiej polskiej powieści o miłości. Zresztą ujawnił to zamiłowanie w wątku związanym z Ochockim, Geistem i metalem lżejszym od powietrza.
Biografia Bolesława Prusa nie obfituje w skandale. Urodził się w Hrubieszowie, wcześnie osierocony przez rodziców nie miał łatwego życia. Jako szesnastolatek poszedł do powstania styczniowego, był ranny, więziony, odebrano mu za to tytuł szlachecki. Uczył się w Szkole Głównej, potem w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa, był korepetytorem, pracował też jako zwykły robotnik. Związał się z Warszawą – tu rozpoczął pracę dziennikarską: w bardzo wielu pismach publikował felietony, humoreski, publicystykę, wreszcie powieści w odcinkach. Ożenił się ze swoją kuzynką Oktawią Trembińską – małżeństwo należało do udanych. W latach osiemdziesiątych państwo Głowaccy przenieśli się do Nałęczowa. Prus nie był podróżnikiem – wybrał się raz do Europy, lecz cierpiał na agorafobię (lęk przed otwartą przestrzenią), w związku z czym był domatorem. Jego największe dzieło – Lalka – nie zdobyło zrazu życzliwych opinii krytyki i odbiorców. Dziś jednak możemy stwierdzić, że Prus był największym polskim stylistą i realistą, i to on stworzył polski model realizmu.
Utwory Bolesława Prusa:
- Powieści: Emancypantki, Lalka, Placówka, Faraon, Anielka;
- Nowele i opowiadania: Antek, Powracająca fala, Katarynka, Kamizelka;
- Publicystyka: felietony (np. Szkice warszawskie) artykuły publicystyczne Kroniki w Kurierze Warszawskim.
Henryk Sienkiewicz
To najbarwniejsza chyba biografia spośród pozytywistycznych prozaików.Urodził się na Podlasiu, w Woli Okrzejewskiej, ale odkąd podjął nauki w Warszawie – na stałe związał się ze stolicą. Jeszcze jako student rozpoczął pracę dziennikarską. Współpraca z licznymi pisarzami ujawniła, że właśnie pisarstwo jest istotą życia Sienkiewicza. Gdy wybuchło powstanie styczniowe, Sienkiewicz miał niespełna siedemnaście lat – i nie brał w nim udziału. Zapewne taka była wola jego rodziców, chłopak był bowiem wątły i drobny, a do powstania poszedł jego starszy brat.
Studiów nie ukończy – pochłonęła go praca dziennikarska, rosnące powodzenie młodego pisarza, życie w kręgu artystycznym Warszawy (m.in. wśród stałych gości i wielbicieli Heleny Modrzejewskiej). Pierwsze zaręczyny – z Marią Keller, zakochaną w pisarzu bez granic, zerwą jej rodzice. Gazeta Polska wysłała Sienkiewicza jako korespondenta do Ameryki – tam pisarz zetknął się z kulturą nowego kontynentu, konwencją westernu, ówczesną Polonią – co miało duży wpływ na ukształtowanie jego najważniejszych dzieł. Wracał przez Włochy – tu poznał Marię Szetkiewiczównę, swoją pierwszą żonę. Małżeństwo trwało pięć lat, i ta Maria była chyba najważniejszą Marią życia Sienkiewicza – przy niej napisał Trylogię, ona podobno miała wpływ na losy naszych ulubionych bohaterów. Niestety – była chora na gruźlicę, pociągnęło to za sobą podróże do europejskich kurortów i leczenie, które pochłaniało honoraria za Ogniem i mieczem. Potop pisany był „w podróży” po kurortach. Maria zmarła w roku 1885, zostawiła mężowi dwoje małych dzieci: Henryka i Jadwigę. Jego drugie małżeństwo trwało tylko sześć tygodni – młodsza o dwadzieścia osiem lat Marynuszka opuściła męża, wróciła do rodziców i przeprowadziła rozwód. Trzecią Marią Sienkiewicza była Maria Babska – zaręczyny zerwał, ale ożenił się z nią po 16 latach, jako pisarz bardzo już znany, opromieniony sławą, którą zawdzięczał popularności Trylogii. W latach 90. był w Afryce. W roku 1900 naród uroczyście obchodził jubileusz jego pracy pisarskiej, Sienkiewicz otrzymał majątek w Oblęgorku jako dar od narodu. Uwieńczeniem jego sławy okazał się rok 1905 – został uhonorowany Nagrodą Nobla za powieść Quo vadis.
Sienkiewicz ma w swym dorobku powieści o tematyce współczesnej: Bez dogmatu i Rodzinę Połanieckich, a także powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy.
Pisarz zmarł w roku 1916 w Szwajcarii, jego pogrzeb stał się manifestacją patriotyczną. W roku 1824, już w wolnej Polsce, złożono jego prochy w katedrze św. Jana w Warszawie.
Utwory Henryka Sienkiewicza:
- Powieści współczesne: Bez dogmatu, Rodzina Połanieckich;
- Powieści historyczne: Trylogia, Quo vadis, Krzyżacy;
- Nowele: Janko Muzykant, Jamioł, Latarnik, Sachem;
- Powieść przygodowa: W pustyni i w puszczy;
- Publicystyka: Humoreski z teki Worszyłły, Listy z podróży.
Zobacz: