Romantyzm
Przykład I
Pozytywizm przy romantyzmie jest szary i przyziemny. Sławi naukę, normalne i racjonalne życie, pracę. Te ideały mamy co dzień. Romantyzm – to była epoka! Wszystko mogło się zdarzyć. Indywidualna, utalentowana jednostka wynoszona była ponad tłumy. Nikt nie mówił: nie dam rady! Nawet gdy cel wydawał się nieosiągalny – należało wytężyć ducha, sugestię i znaleźć siły do podjęcia trudu – i ta metoda zdawała egzamin. Uczucie, serce, dusza były wówczas naprawdę ważne. A dziś?
Świat jest materialny, bezduszny, postępuje ogólna znieczulica. Czyja to wina? Tych, którzy odeszli od romantycznej filozofii ducha, w kierunku szkiełka i oka. Czy przypadkiem ludzkość nie zgubiła po drodze ważnego, czwartego wymiaru? A przecież czyny romantyków były porywające! Czy fakt, że „straceńcze” obniża ich moralną i ideową wartość? Wprawdzie oba powstania upadły, lecz przypomniały światu, że Polska istnieje, że rozbiory są polityczną zbrodnią.
A miłość romantyczna? Przeżycia zakochanych były pełne tragizmu, prowadziły do obłędu, do samobójstwa. Musiało to być zatem rzeczywiście uczucie wszechogarniające, prawdziwe dziedzictwo Romea i Julii. Trudno powiedzieć, że dziś ludzie chcieliby się z miłości zabijać, lecz przeżywać miłość tak gorąco i silnie, i w romantycznej scenerii, przy blasku księżyca, zapachu kwiecia, wbrew światu – o tym marzy wielu współczesnych.
Cóż zatem jest szczególnie cenne w romantyzmie?
- Patriotyzm – straceńczy, szalony, pełen nienawiści do wroga i zapału, poświęcenia nawet własnego życia.
- Siła uczuć – to nie były namiastki – jak romantyk kochał, to kochał, jak nienawidził, to do dna duszy.
- Piękno i rola poezji.
- Możliwości wyobraźni – mogła pomieścić wszystko. Zamienić stepy w ocean, ożywić syreny, wywołać ludy zza grobu, baśń zamienić w prawdę, a prawdę w marzenie.
- Odwaga i poświęcenie Konrada z III części Dziadów – ośmielił się wystąpić nawet przeciw Bogu.
- Złożoność natury Kordiana – do szaleństwa odważny i zarazem tak słaby, że nie mógł pokonać siebie.
- Przekleństwo ciążące nad Hrabią Henrykiem Krasińskiego. Był i nie był winny… Cały romantyczny problem poezji i poety.
- Poezja Cyprian. Kamila Norwida – genialna refleksja o nieprzystawalności wielkich geniuszy do rzesz maleńkich ludzi.
Można by wymieniać w nieskończoność. Natury rozmarzone, idealistyczne, wrażliwe zawsze będą głosować za romantyzmem, w każdej chwili gotowe wskoczyć w żółtą kamizelkę Wertera. A zatem romantyzm…
A może jednak pozytywizm?
Przykład II
Nie każdy lubi „wirować” w przestrzeni z duchami, wietrznicami, rusałkami… Może to i poetyczne, ale czy istotnie aż tak ważne w życiu codziennym? Uderzać i walczyć, nawet gdy nie ma szans na zwycięstwo? Może to i bohaterskie, ale czy na pewno rozsądne, nie mówiąc o skuteczności. Pozytywizm proponuje przecież wartościową, realną, uspokajającą i przynoszącą sens koncepcję na życie. Bez względu na to, co jest tam, gdzie rozumem i wzrokiem sięgać nie można, działać należy tu, gdzie człowiek żyje i ważne jest, jak żyje. Rozum to jednak ważna cząstka człowieka, serce zbyt często prowadziło go na manowce. Wiedza przyniosła ludzkości wiele dobrego. Praca – uczciwa i wolna – to istota ludzkiego życia. Nie ma się co obrażać o hasło utylitaryzmu – warunek, by czyjeś życie, utwór, były pożyteczne, nie zakazuje mu być pięknym… Miłość – jeśli kończy się szczęśliwie i przynosi ludziom radość – to nie znaczy, że jest płytka lub niepoetycka… Realiści – ludzie praktycznie myślący, którzy dźwigają na swoich barkach robotę tego świata – powinni wyzbyć się kompleksu wobec nader wrażliwych romantyków o wybujałej wyobraźni. Z wymachiwania rękami do Boga ze szczytu wielkiej góry jeszcze nikomu nic nie przyszło, ze zmierzenia jej i zbadania – owszem.
Co zatem jest szczególnie cenne w pozytywizmie?
- Konkretny program działań, który zamiast unosić się w przestworzach niebios, robi porządek na ziemi.
- Nowele, które wyciskają łzę w oku wrażliwych, a budzą chęć do czynienia dobra nawet w mało wrażliwych odbiorcach.
- Pracowitość i rozumny patriotyzm Benedykta Korczyńskiego z Nad Niemnem Orzeszkowej, „wyższość” Justyny Orzelskiej obojętnej na ludzkie gadanie i konwenanse – dziewczyna wybiera sobie męża, którego kocha, a nie jakiego wypada.
- Lalka Prusa. Wciąż czytelne dzieło realizmu krytycznego, które wprowadziło do naszej świadomości niezapomniane postacie: dziwaka Rzeckiego, „wariata” Wokulskiego, herod-baby Krzeszowskiej i kilka „dam–aniołów” dla równowagi.
- Fakt, że pozytywiści zauważyli i poruszyli w swojej twórczości niedolę dziecka – nie pisali wciąż o sobie, zerknęli na ludzi, małych wiekiem i wzrostem, lecz czujących i rozumujących silniej niż dorośli.
- Temat emancypacji kobiet – przedstawicielki piękniejszej połowy tego świata zasłużyły sobie nareszcie na dowartościowanie…
- Ogólny humanitaryzm – potępienie krzywdy Żyda, chłopa, nędzarza z miasta – tolerancja i hasło pracy u podstaw – oto ideały godne człowieka. Lista jest długa.
Można by wiele jeszcze mówić o wartościach pozytywizmu. Nie był przyziemny, był bliżej ziemi, człowieka i jego codzienności, lecz powiedzmy szczerze – gdzie powinien być?
Oba przykłady: I romantyzm, i pozytywizm, godzi mądry cytat z wiersza Asnyka:
Każda epoka ma swe własne cele i zapomina o wczorajszych snach…
Romantyzm i pozytywizm w hasłach
Romantyzm:
- filozofia uczucia, duszy, wiary, intuicjonizm i spirytualizm,
- „mierz siły na zamiary” – potęga wiary;
- idea spisku i walki;
- fantastyka, ludowość,
- ekspresywność, dysharmonia, wyobraźnia;
- profetyzm;
- kult jednostki;
- mistycyzm;
- dominacja poezji, dramaty romantyczne, ballady, poematy dygresyjne;
panteizm.
Pozytywizm:
- filozofia wiedzy, doświadczenia, badań, scjentyzm, utylitaryzm;
- praktycyzm i rozsądek;
- idea pracy, kult nauki, reformy, uzdrawianie życia społecznego;
- wzorce klasyczne, naśladowanie rzeczywistości – mimetyzm,
- realizm (powieść lustrem świata);
- organicyzm;
- dominacja prozy, powieści i nowele;
- agnostycyzm, teoria ewolucji, monizm przyrodniczy.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/realizm-pozytywizm/c139-realizm/realizm-romantyzm-porownaj-epoki
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/realizm-pozytywizm/c139-realizm/porownaj-zalozenia-i-cechy-epoki-romantyzmu-i-pozytywizmu
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/realizm-pozytywizm/c423-pozytywizm-w-polsce-2/bohater-romantyczny-a-bohater-pozytywistyczny-proba-porownania
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c214-lekcje-z-epok-literackich/c221-romantyzm/romantyzm-charakterystyka-epoki-2
https://aleklasa.pl/liceum/c335-wiedza-w-tabelach/pozytywizm-tabela