Rok akademicki 1839/1840 spędził Mickiewicz w Szwajcarii, w Lozannie, jako profesor literatury łacińskiej. Okres ten zaowocował cyklem zwanym lirykami lozańskimi. Był to już okres „wieku męskiego” w życiu poety, czas zadumy nad własnym życiem, refleksji filozoficznych, prywatnych rozliczeń i podsumowań.
- Przykładem takiej właśnie liryki jest wiersz Polały się łzy… To utwór króciutki, zaledwie pięciowersowy, ujęty w klamrę wyznania poety: „polały się łzy me czyste, rzęsiste”. Każdy z trzech wewnętrznych wersów jest zwartą syntezą kolejnych etapów życia. Łzy płyną na dzieciństwo („sielskie, anielskie”), młodość („górną i durną”) i wiek męski („wiek klęski”). Wewnątrzwersowe rymy całkowicie charakteryzują kolejne okresy życia – jesteśmy świadkami umieszczenia w wypowiedzi bardzo skrótowej ogromnego ładunku uczuć. Przedziały życia przestają być abstrakcją – każdy przedział otrzymał etykietkę, każdy uświęciła porcja łez. Po przeczytaniu tego utworu postać wieszcza staje się jakby mniej pomnikowa, obca – czytamy wyznanie człowieka, któremu nie ma czego zazdrościć! Próba oceny własnego życia nie wypada bowiem entuzjastycznie – jej symbolem jest żal, gorycz i łza. Nastrój rozmyślań i stan ducha poety jest jednoznaczny – uderza natomiast tak silnie odbiorcę dzięki swojej konstrukcji – budowie lapidarnej, prostej, bezpośredniej, a zarazem bogatej w emocje. Co do ich rodzaju – nie ma co życzyć takiej refleksji w dojrzałym życiu nawet najgorszemu wrogowi.
- Snuć miłość – to wspaniały liryk o miłości. Przypomina troszeczkę sonet – pierwszą część stanowi obrazowy opis tego uczucia, część druga to wniosek o wielkiej mocy miłości. Opis jest dynamiczny – poeta „rozmienia” czasownik kochać na dokładniejsze czynności wyrażone bezokolicznikami. Każdy z nich otrzymuje definicję – porównanie, które przeistacza uczucie (a więc rzecz ulotną) w materialny konkret. Oto kochać znaczy snuć miłość – jak… i tu widzimy nić jedwabną tworzoną przez jedwabnika,
- lać ją z serca – wodę bijącą ze źródła,
- rozwijać ją – złota blacha ze złotego ziarna,
- puszczać w głąb – wiatr,
- rozsypać po ziemi – siew zboża,
- piastować – matka z dzieckiem na ręku.
Zauważmy, że skojarzenia poety charakteryzują się bogactwem ujęć: barwa, kruszec, ziarno, źródło symbolizują miłość, prowadzą także myśl odbiorcy ku wrażeniom zmysłowym, dotykalnym bardziej niż duchowym, platonicznym. A zatem jest to erotyk! Jakie są natomiast wnioski? Miłość daje potęgę, moc, która stopniowo wzrasta, staje się siłą przyrodzenia (natury), żywiołów, krzewienia (twórcza, dająca życie), siłą ludzką – lecz na tym nie koniec, miłość daje potęgę aniołów, a nawet moc Stwórcy – czyli boską, życiodajną. Czy ostateczna konkluzja nie brzmi jak bluźnierstwo? Nie – jest to przecież hołd złożony Bogu, który każe miłować, i jest to sugestia, że boski element w człowieku to właśnie miłość.
- Nad wodą wielką i czystą – to wiersz o poezji. Wprawdzie pierwsze strofy to opis krajobrazu – trzy „fotografie ze Szwajcarii”.
- Pierwsza – wielka woda (jezioro) odbija czarne kształty okalających ją skał.
- Druga – pejzaż ten sam, lecz woda odbija niebo – czarne obłoki.
- Trzecia – obraz ożywia błysk piorunu i grom burzy – także odbite w wodzie.
Krótka refleksja – piorun znikł, obłoki przepłynęły (nawet skały kiedyś skruszeją), a woda pozostaje niezmienna, czysta, chłodna – gotowa dalej odbijać obrazy.
Wniosek?
Dotyczy poezji i poety, który widzi siebie jako tę wodę, celu poezji upatruje w wiecznym trwaniu i w wiernym „odbijaniu” rzeczy tego świata, w którym każdy element ma swój cel i przeznaczenie, a w całej tej konstrukcji właśnie „zapis” – woda, poezja są wieczne.
Zauważmy oryginalne cechy budowy wiersza.
- Rymy wykraczają poza zwrotki – są spoiwem wersów z różnych strof.
- Pierwsze trzy zwrotki rozpoczyna ten sam wers – nad wodą wielką i czystą (anafora).
- Każdy z kolejnych obrazów intensyfikuje ruch i akcję. Pierwszy jest zupełnie statyczny, drugi oddaje płynny ruch obłoków, trzeci błysk i grom – to szczyt dynamizacji, który uwydatnia spokój i statykę wody.
Zobacz:
Analiza i interpretacja wiersza Adama Mickiewicza Snuć miłość…