Jakie rodzaje komizmu można spotkać w Zemście Fredry?

Cechą charakterystyczną komedii jest zjawisko komizmu. Polega ono na przedstawieniu pewnych zjawisk w taki sposób, by wywołały śmiech u odbiorcy.

 

W Zemście wyróżniamy trzy rodzaje komizmu:

Komizm sytuacyjny

Zabawne przedstawienie sytuacji i wydarzeń, w których uczestniczą bohaterowie.

Oto niektóre z nich:

• zamiar poślubienia Klary przez niemłodego już Cześnika,

• Papkin w roli posła do Rejenta (boi się stanąć oko w oko z Rejentem, a tłumaczy, iż mógłby wywołać wojnę zamiast doprowadzić do pokoju),

• dziura w murze przyczyną kłótni,

• scena pozornej walki między robotnikami a Papkinem o zaprzestanie murowania dziury,

• Papkin mówiący „do muru” o swojej odwadze, grożący robotnikom, nazywający ich tchórzami, łotrami,

• akt oddania się Wacława w „niewolę” Papkinowi: przekupuje go, by pomógł mu zostać w domu Cześnika,

• Wacław proszący Podstolinę o wsparcie w sprawie jego ślubu z Klarą. Niezręczność tej sytuacji polega na tym, że w czasach studenckich Wacław romansował z Podstoliną, podając się za księcia Radosława.

• Papkin zarzekający się, jak wiele oddałby za miłość Klary, pragnący złożyć jej śluby wierności. Klara zdając sobie sprawę z niewiele znaczących deklaracji Papkina, dostosowuje się do komicznej sytuacji i obiecuje oddać mu swą rękę, jeżeli spełni jej warunki. Wymaga od niego posłuszeństwa, wytrwałości i śmiałości. Żąda, by milczał przez sześć miesięcy, przez rok i sześć dni żył tylko o chlebie i wodzie, a także sprowadził dla niej krokodyla. O ile Papkin byłby w stanie spełnić pierwsze dwa żądania (co odbiorcy nie wydaje się wcale takie oczywiste), o tyle ostatnie zdecydowanie studzi jego zapał,

• Rejent próbujący wymusić na robotnikach zeznania, które oskarżyłyby Cześnika o napaść na bezbronnych murarzy. Komizm ujawnia się poprzez skontrastowanie tego, co mówi Rejent z sytuacją rzeczywistą, która miała miejsce przy murze,

• Papkin w roli posłańca u Rejenta. Próbuje ukazać swoją wyższość, pogardzając gościnnością, jest pewny siebie, niegrzeczny. Jednak jego zuchwałość pod wpływem stanowczych, groźnych słów Rejenta zdecydowanie maleje. Zastraszony chwali to, z czego wcześniej się naśmiewał,

• próba zredagowania listu przez Cześnika (w imieniu Klary do Wacława). Sytuacja jest komiczna, gdyż ujawnia ograniczone umiejętności literackie Cześnika. Nieustanne wprowadzanie zwrotu „mocium panie” sprawia, że list staje się bezsensowny,

• lęk Papkina o własne życie, spowodowany domniemanym otruciem go przez Rejenta. Bohater przekonany o rychłym końcu swego życia spisuje testament, w którym obdziela znajomych „majątkiem” (gitara, kolekcja motyli, długi).

 

Komizm charakterów

Sposób zachowania się bohaterów, wynikający z ich cech charakterów, usposobienia.

Oto jak ujawnia się on w poszczególnych postaciach:

• Cześnik Raptusiewicz

  Postać niezwykle żywiołowa, gwałtownie zmieniająca wcześniejsze postanowienia. Typowy intrygant, który najpierw chciałby ożenić się z młodą Klarą, później postanawia poślubić Podstolinę. Gdy jego plany zostają udaremnione przez Rejenta, zdenerwowany w akcie zemsty pragnie nakłonić Klarę do małżeństwa z Wacławem (nie wie, iż takim działaniem sprzyja młodej parze). Nie umie przyznać się do własnych słabości. Z przekory i nienawiści nie chce dopuścić do naprawienia muru przez robotników Rejenta. Podejmuje wiele decyzji, które później zmienia bądź odwołuje (wyzywa Rejenta na pojedynek, w którym sam nie uczestniczy; próbuje podszyć się pod Klarę, pisząc w jej imieniu list do Wacława – i z tego działania po chwili rezygnuje).

• Rejent Milczek

  W przeciwieństwie do Cześnika jest osobą spokojną, opanowaną, z rozwagą podejmuje wszelkie decyzje. Wielokrotnie powołuje się na autorytet boski, co sugerowałoby, iż jest człowiekiem bogobojnym. Tak naprawdę przywoływana „wola nieba” potrzebna jest mu do przeprowadzenia prywatnych planów, nie zawsze zgodnych z wolą innych (nie liczy się z uczuciami syna i pragnie ożenić go z kobietą, której ten nie kocha). Pod płaszczem ogłady i spokoju ukrywa się człowiek chytry, wyrachowany, umiejący wykorzystać prawo dla własnych potrzeb (manipulowanie murarzami).

• Papkin

  Człowiek, który nieustannie przypomina o swoich rzekomych osiągnięciach, samochwała o niezwykle wybujałej wyobraźni. Potrafi zmyślać na zawołanie, ukazując siebie jako osobę odważną, doskonałego jeźdźca, odważnego żołnierza. Papkin nie bardzo wie, wobec kogo powinien być lojalny, więc jest stronnikiem tego, od kogo więcej zyska bądź tego, kogo się boi. Jego tchórzostwo ujawnia się bardzo szybko (nie chce być wysłannikiem Cześnika do Rejenta; prowadzi fałszywą walkę z robotnikami przy murze; rezygnuje z małżeństwa z Klarą, gdyż nie jest w stanie sprostać jej wymaganiom). W sytuacjach wymagających odwagi ratuje się ucieczką, staje się służalczy wobec silniejszego przeciwnika. Papkin to zaprzeczenie niezłomnego rycerza i romantycznego kochanka.Bohaterowie komedii tworzą galerię barwnych charakterów. Trudno ocenić ich jednoznacznie negatywnie, gdyż nie są oni nawet przez samego autora traktowani poważnie.

 

Komizm językowy

Polega na zastosowaniu słów i zwrotów wywołujących reakcję śmiechu, wykorzystuje kontrast między treścią a okolicznościami wypowiedzenia. Każdej postaci odpowiada zróżnicowane stylistycznie słownictwo, które określa jej cechy.

• Cześnik posługuje się językiem niewykształconej szlachty, wtrąca swoje ulubione powiedzonko „mocium panie”, jest nieporadny w wyrażaniu myśli, bezpośrednio ujawnia swe zamiary, nie stosuje kamuflażu (o murze – „zburzę, zniszczę, aż do ziemi”).

• Rejent stosuje w wypowiedziach zwroty łacińskie, co sugeruje, iż jest on człowiekiem bardziej wykształconym niż Cześnik. Jego styl bywa często patetyczny, przez co wypowiedzi stają się bardziej wiarygodne, a w sporach wydaje się być przekonujący. Ulubionym chwytem stylistycznym bohatera jest częste przywoływanie zwrotu „Niech się dzieje wola nieba,/ Z nią się zawsze zgadzać trzeba”.

• Niezwykle barwny jest styl językowy Papkina. Obfituje on w liczne epitety, wyszukane zwroty, neologizmy językowe. Całość jego wypowiedzi służy podkreśleniu wyjątkowości bohatera, ukazaniu jego zalet.

• Nasi bohaterowie należą do środowiska szlacheckiego Wydają się nam nieco karykaturalni, ale nie budzą przerażenia czy antypatii. Są pewni siebie, skłonni do kłótni, dumni, nawet zawistni. Mentalność szlachecka jest bardzo wyraźna. Autor stara się przedstawić środowisko krytycznie, nie robi tego jednak w sposób złośliwy, lecz raczej wesoły.

• Bohaterowie zachowują się w taki sposób, by cały czas bawić czytelnika. Fredro jest wyrozumiały dla ich wad, stara się przedstawić postępki i charakter postaci tak, by budziły w czytelniku sympatię. W sytuacjach, w których dochodzi do kłótni i zagrożony zostaje spokój, napięcie zostaje rozładowane dzięki pojawieniu się Papkina. Ten pozornie odważny bohater, który nieustannie pełni misję posła, w rzeczywistości jest człowiekiem tchórzliwym. Swoimi uwagami, sposobem zachowania, potrafi w odpowiedniej chwili schlebiać stronnikom, dbając równocześnie o swoje interesy.

Zobacz:

Zemsta – Aleksander Fredro

Miłość w komediach Aleksandra Fredry – polemika z romantycznym wzorcem tego uczucia.

Jak przedstawia się sylwetka Aleksandra Fredry na tle polskiego romantyzmu?

Śluby panieńskie Aleksandra Fredry