W piętnastowiecznym wierszu pt. Satyra na leniwych chłopów. Utwór jest bardzo ważny w polskiej literaturze, bowiem daje potomnym realistyczny wizerunek życia wiejskiego z XV wieku. Portret wieśniaka ma być reprezentatywny dla całego stanu: przedstawia osobnika chytrego, wciąż usiłującego oszkapić swojego pana i wykpić się z pańszczyźnianych obowiązków. Zamiast pracować – tylko patrzy, czy nikt nie pilnuje, i wtedy odpoczywa. Chłopi symulują rozmaite naprawy sprzętu, narzekają, że niezdatny („rzekomoć mu pług orać nie chce”), a w ogóle umyślnie źle pracują i życzą panom niepowodzenia.
Autor (być może, pan zmęczony użeraniem się ze swoimi kmieciami) wylał na papier swoje żale i ukazał jak „chytrzy pachołek”. Nasuwa się pytanie: a czegóż pan się spodziewał? Czy ochoczej, pełnej entuzjazmu pracy na cudzej ziemi i dla cudzego zysku? Oglądany z dzisiejszej perspektywy chytry pachołek budzi jednak nieco zrozumienia. Z drugiej strony – jak widać, motyw unikania pracy, rozmaitych symulacji, rozmaitych sposobów, aby nie robić, gdy się nie musi, wydaje się aktualny, ponadczasowy i przypisany naturze ludzkiej.
Satyra na leniwych chłopów nie jest pierwszym wierszem o tej tematyce w średniowieczu. Wcześniej pisano już łacińskie charakterystyki stanu chłopskiego – np. O występkach, które się panoszą na świecie mistrza Olocha.
Zobacz:
Dlaczego Satyra na leniwych chłopów to ważny utwór w polskiej literaturze